Referat mavzu: "Markaziy asab tizimi " Bajardi: 401 -guruh G`aniyeva K. Tekshirdi: b f. n. Ismayilova M. A

Nervning tuzilishi. 

Asab tizimi neyronlar deb ataluvchi nerv hujayralaridan iborat. Neyron nerv 

hujayrasining tanasi va hujayra o’simtalaridan iborat. Nerv hujayrasining o’siklari
ikki xil bo’ladi: a) kalta, sershox o’siklar – dendritlar va b) juda uzun o’sik – 
akson. Akson markaziy asab tizimidan to ishlovchi organgacha boradi. Nihoyat,
nervlarning uchlarida oxirgi apparatlar deb ataluvchi maxsus tuzilmalar yoki 
retseptorlar ham bor. Oxirgi apparatlar nerv tolasini muskul, bez yoki boshqa
organlar bilan bog’laydi. Retseptorlar markazga intiluvchi nervlarning ta’sirotini 
sezuvchi uchlaridir.
Kalta o’siklar – dendritlar ayrim nerv hujayralarini bir-biriga bog’laydi va 
markaziy asab tizimidan tashqariga chiqmaydi.
Juda uzun o’sik, ya’ni akson esa, bosh miyadan yoki orqa miyadan, ishlovchi 
organgacha boradi. Organizmda ko’radigan nervlarimiz qo’zg’alishi markaziy asab
tizimiga o’tkazadigan yoki markaziy asab tizimidan gavdaning turli qismlariga 
o’tkazadigan aksonlardan iborat.
Nerv hujayrasining hamma o’siklarida moddalar mutadil suratda almashinib 
turishi uchun bu hujayra butun bo’lishi kerak. Nerv tolasi qirqilib, uning hujayra
tanasi bilan bog’lanishi uzib qo’yilsa,hujayra tanasidan ajralib qolgan tolaning 
faoliyati buziladi va uning qaysi qismi hujayradan ajralib qolgan bo’lsa, o’sha
qismi nobud bo’ladi. Tolaning hujayra tanasi bilan bog’langan qismida butunlay 
boshqacha manzara ko’riladi. Tolaning bu qismi yashab, mutadil ishlab turadi.,
undagi modda almashinuvi buzilmaydi. Buning ustiga tolaning hujayra tanasi bilan 
bog’langan qismi o’sib, bir necha vaqtdan keyin muskulga yetib borishi mumkin,
natijada nerv yana butun bo’lib tiklanadi. Nervning zararlanishi tufayli falaj 

---

bo’lib qolgan qo’l-oyoqning ba’zan muayyan vaqtdan keyin yana harakatga

kelishiga sabab shu, falaj bo’lib qolgan organning faoliyatini tiklash uchun 
ko’pincha jarrohlar ham nerv tolasining shu xususiyatidan foydalanadilar, ular
nervlarni tikib qo’yadilar. 
Periferiyadan markazga intiluvchi nervlar orqali keluvchi qo’zg’alish
to’lqinlarining ta’sirida nerv hujayrasi qo’zg’aladi. Ammo ko’pgina nerv 
hujayralari retseptorlardan impulslar kelmaganda ham qo’zg’alishi mumkin.
Modda almashinuvidagi o’zgarishlar ta’sirida, shuningdek gumoral ta’sirlar tufayli 
bu hujayralarda qo’zg’alish paydo bo’lishi mumkin. Karbonat kislota bilan
qo’zg’aladigan nafas markazining faoliyati, qon haroratining ta’siri bilan o’z ishini 
o’zgartiradigan issiqlik markazining faoliyati va shu kabilar bunga misol bo’la
oladi.