Referat mavzu: yerga ekin ekishdan oldin va keyin ishlov

2. Ekish oldidan tuproqqa ishlov berish: Qatqaloqni yumshatib, 
tuproqda nam saqlash; yumshoq qatlam hosil qilish; urug’larning qiyg’os 
unib chiqishi uchun sharoit yaratish; begona o’tlarga qarshi kurash. 
Respublikamizdagi ilg’or xo’jaliklar tajribasiga ko’ra, yerni ekin ekishga 
tayyorlashda har bir agrotexnika tadbirini xo’jalikning tuproq - iqlim sharoitini 
hisobga olgan holda amalga oshirish lozim. Yerni ekin ekish oldidan ishlash 
shudgorni boronalashdan boshlanadi. Boronalanganda dalaning yuzasi tekislanadi, 
o’sib chiqayotgan bir yillik begona o’tlar yo’qotiladi, kesaklar maydalanadi, hosil 
bo’lgan qatqaloq yumshatiladi va nam bug’lanishining oldini oladi. 

---

Yerni ekin ekishdan oldin ishlashni yer yetilmasdan oldin boshlab yuborish 
ham katta zarar keltiradi, chunki yog’ingarchilikdan keyin tuproqda qalin qatqaloq 
hosil bo’ladi, uning yuza qismi zichlashadi. Shuning uchun tuproqning 
yetilganligiga etibor berish, bahorda shudgorning 8-10 sm chuqurlikdagi tuprog’i 
yetilishi bilan yerni ishlay boshlash kerak. Respublikamizning turli tuproq-iqlim 
sharoitiga bu muddat taxminan qo’yidagi davrlarda to’g’ri keladi: Surxandaryo, 
Qashqadaryo va Buxoro viloyatlarida – fevral oyining birinchi yarmi yoki mart 
oyining birinchi besh kunligi; Farg’ona vodiysi (Andijon, Namangan va Farg’ona 
viloyatlarida) mart oyining birinchi yarmi; Sirdaryo, Jizzax, Toshkent va 
Samarqand 
viloyatlarida 
mart 
oyining 
ikkinchi 
yarmi; 
Xorazm 
va 
Qaraqalpog’iston respublikasida mart oyining uchinchi un kunligi yoki aprel 
oyining birinchi besh kunligi, bahor qanday kelishiga qarab bu muddatlar biroz 
o’zgarishi mumkin. 
Yerni ekin ekish oldidan ishlash usullari shudgorning holatiga va yerga 
yaxob berish hamda tuproqning sho’rini yuvish muddatiga qarab belgilanadi. 
Yaxob berilmaydigan, sho’ri yuvilmaydigan yerlarni ekin ekishga tayyorlash 
uchun bir ikki marta boronalanadi, so’ngra mola bostiriladi. O’t bosgan yerlarda 
yumshatgichlar va kultivatorlardan foydalanilgani ma’qul. Bunda ularga keng 
o’tkir g’ozpanjalar o’rnatish kerak, chunki o’tlar yaxshiroq qirqiladi. 
Shudgor serkesak bo’lsa, yaxshilab maydalash va organik-mineral o’g’itlarni 
aralashtirish uchun diskli boronalardan foydalanish yaxshi natija beradi. Lekin 
ildizpoyali begona o’tlar tarqalgan maydonlarda bu usuldan foydalanib bo’lmaydi.
Yaxob beriladigan, tuprog’i sho’r va kuzgi shudgordan yoki asosiy 
haydashdan keyin sho’ri yuvilgan yerlarni chigit ekishga tayyorlashda maxsus 
qo’shimcha ishlar bajariladi, yani bahorda egat, marzalar va boshqa baland-
pastliklar tekislanadi, so’ngra yaxob berish uchun egat va o’qariqlar olinadi. 
Tuproqning mexanik tarkibiga qarab, egatlar orqali gektariga 1000-1500 m
3 
hisobida suv beriladi. Yer yetilishi bilan o’qariqlar tekislanadi va dala ikkita 
ketma-ket ulangan boronada bir o’tishda bo’ylamasiga yoki ko’ndalangiga 
boronalanadi. Chigit ekishgacha yerni yaxshi yumshatish uchun chizel-kultivator, 
kultivator va diskli boronalardan foydalaniladi. Chigit ekish oldidan shudgor yana 
boronalanadi, so’ngra mola bostirilib, so’ng chigit ekiladi. Sho’ri yuvilgan yerlar 
ham ekin ekishga shu tartibda tayyorlanadi.
Bahorda yerni sayozroq bo’lsa ham qayta haydashga yo’l quymaslik kerak. 
Agar yaxob berilganda yoki tuproq sho’ri yuvilgandan keyin yer juda zichlashib, 
begona o’t bosgan bo’lsa, plugning ag’dargichlarini olib qo’yib yumshatish 
mumkin. 

---

Ko’klamda haydaladigan yerlarni iloji boricha barvaqt yer yetilishi bilanoq 
ishlashga kirishish kerak. Shunday qilinganda, tuproq da nam ko’proq to’planadi, 
ekish davridagi qiyinchiliklar bartaraf etiladi, ekish kompaniyasi qisqa va qulay 
muddatlarda o’tkaziladi. Yer bahorda haydalganda zudlik bilan diskalash va 
boronalash kerak. Aks holda tuproqdagi nam tez bug’lanib ketadi. 
O’suv davrining boshlarida g’o’za yaxshi rivojlanishi, keyinchalik ko’saklar 
yetilishini taminlash uchun azotli va fosforli o’g’itlarning bir qismini bahorda yerni 
ekin ekishga tayyorlash vaqtida solish foydalidir. O’g’it kultivator va chizelga 
o’rnatilgan o’g’itlagichlarda solinadi. O’g’it agregat soposhkalari bilan 14-16 sm 
chuqurlikka solinib yoki yer yuzasiga sepilib, so’ngra uni 8-10 sm chuqurlikda 
chizel yoki disk bilan yumshatib, tuproqqa aralashtirish va ko’mish ham mumkin. 
Yerni ekin ekilgandan boshlab to hosili yig’ishtirib olinguncha o’z vaqtida 
sifatli qilib ishlash ulardan yuqori hosil yetishtirishda asosiy tadbir hisoblanadi. 
Chunki bu tadbirlar tufayli o’simliklarning o’sishi va rivojlanishi uchun muayyan 
sharoit yaratiladi.