Reja: Eukariot va prokariot organizmlar

 
MIKROORGANIZMLARNING USISHI VA KUPAYISHI 
 
Mikroorganizmlar xam usadi va kupayadi. Usish deganda xujayradagi butun 
kimyoviy moddalarning (oksil, RNK, DNK va boshkalar) bir-biriga mutanosib 
tarzda kupayishga aytiladi. Usish natijasida xujayraning kattaligi va massasi 
oshadi. Xujayraning kattaligi ma'lum darajaga уetgandan sung, u kupaya 
boshlaydi. 
Kupayish deb mikroorganizmlar xujayra sonining oshishiga aytiladi. Kupayish, 
usish vaktida, kundalangiga bulinish yuli bilan, ba'zan esa kurtaklanib yoki spora 
xosil kilib amalga oshadi. Umuman, prokariotlarning kupayishi jinssiz binar 
bulinib kupayishdir. Kupayish jarayonining boshlanishi xujayraning uzayishidan, 
nukleoidning ikkiga bulinishidan boshlanadi, Nuklerid — superspirallashgan, zich 
joylashgan DNK molekulasidir (u replikon xam deyiladi). Mikroorganizmlarda 
xam DNKning replikatsiyasi, DNK — polimeraza orkali amalga oshadi. DNKning 
replikatsiyasi, bir vaktning uzida, karama — karshi yunalishda ketadi va u

---

mavsumiy va geografik tarkalishini belgilaydi. Temperatura infeksiya tarkalishiga, 
kasallik belgilari (simptomlari) namoyon bulishi xarakteri¬ga ta'sir kursatadi. 
Temperatura sharoiti virus tashuvchilar soniga ta'sir etishi mumkin, bu esa uz 
navbatida, usimliklarning zararlanishida uz ifodasini topadi, kasallik belgilari 
xarakteriga va usimliklarning zararlanishi darajasiga ta'¬sir etadi. 
Tamaki temperatura mu'tadil (10° dan yukori) bulganda mozaika virusi bilan eng 
kup zararlanadi, temperatura ortishi bilan zararlanish darajasi pasayadi, 35° da esa 
kasallik alomatlari (simptomlari) yashirin xolatda buladi. Temperaturaga karab 
simptomlar turi xam uzgarishi mumkin. 
YOruglik ta'siri xam simptomlar namoyon bulishida uz ifodasini topishi mumkin. 
Odatda, sust yoruglik tamaki nekrozi virusiga ta'sir etib, nekroz avj olib ketishiga 
sabab buladi. Natijada tamaki barglari kurib koladi. Ba'zi virusli kasalliklarda 
kuzatiladigan mavsumiy rivojlanish kupincha yoruglik kuchining xar xilligiga 
boglik. YOruglik zararlanish intensivligiga, uning rivojlanishiga, uning asari 
sifatida 
viruslar usimliklarga keltiradigan zararning kam-kupligiga ta'sir etadi. 
Virusli kasalliklarga karshi kurashda oldini olish choralari asosiy axamiyatga ega. 
Bunda soglom kuchat va urug уetishtirishga va foydalanishga aloxida axamiyat 
berish kerak. Viruslar begona utlarda saklanganligi uchun bu utlarni albatta 
yukotish kerak.