Rekreatsiya va turizm geografiyasi Chirchiq-2023

Turizm industuriyasi va uning xalqaro turizmi rivojlanishidagi roli 
Turizm industriyasini aniqlashning juda ko`p yo`llari mavjud. 
Ulardan biri va nisbatan muvaffaqqiyatlirog`iga BMT ning 1971-yilda 
savdo va taraqqiyot bo`yicha Konfirensiyasida baho berildi. Unga ko`ra, 
turizm industriyasi-sayohat qiluvchi shaxslar uchun tovarlar va 
xizmatlarga qaratilgan o`xshash ishlab chiqarish va noishlab chiqarish 
faoliyatlar turlaridir. Keyinchalik turizm industriyasi tushunchasi o`z 
mohiyatini oydinlashtirish va turistik sector tarkibini belgilashdi turlixil 
qiyinchiliklarga duch keldi ular turizm intisturiyasining iqtisodiyotini 
boshqa sohalar bilan o`zaro mustahkam bog`liqligida paydo bo`lgandi. 
Turistik talablar majmuasi va ko`p qirrali ehtiyozlarni qondirishda sanoat 
va qishloq xo`jaligi, qurilish va savdo tarmoqlari ishtirok etdi. AQSH 
savdo vazirligining ma`lumotlari bo`yicha tashrif buyuruvchilarga hizmat 

---

180 
ko`rsatish sohasiga mamlakat iqtisodiyotining 24 tarmog`i jalb etildi. Shu 
munosabat bilan turistik sektorga aniq chegara qo`yish va tarmoqlardan 
ajratib tashlash g`oyat mushkil ishdir.
Hozirgi paytda amaldagi klassifikatorlardan birontasi ham uzul kesil 
belgilovchi royxatga ega emas. Turizm sohasida faoliyat turlarining 
xalqaro tasnifi (SIKTA) davlatlari BTD (VTO) tomonidan ishlab 
chiqilgan va 1992-tilda BMT statistikasi kamissiyasi vaqtincha tasnif 
sifatida qabul qilingan. SIKTA turizmga dahildor statisti axborotlarni 
obektiv yig`uv tizimini yaratish, qayta ishlash, umumlashtirish va 
tarqatishga xizmat qilishga asoslangan. 
SIKTA ni joriy etish quyidagilarga imkon berdi: - turizmning 
nisbatan to`liqroq statistik manzarasini yaratish; 
▪ milliy hisoblarni turizmdagi iqtisodiy faoliyatning turlari tasnifini 
yangi tamoyillarga qaratish; 
▪ turizm to`g`risidagi milliy va xalqaro darajada statistik 
ma`lumotlarni taqqoslashni ta`minlash - mutaxassislarga bozor 
kon`yukturasi, turistik tovarlar va xizmatlar to`g`risida ishonchli 
axborotlar taqdim etish; 
▪ statistik hujjatlarda turizm faoliyati turlari tasnifini talab va taklif 
nuqtai nazardan bog`lash; -xalqaro savdo taraqqiyotida turizm hissasi va 
to`lov balansi ahvoli to`g`risida aniqroq baholash va o`tkazish. 
SIKTA ishlanmalarida markaziy masala bo`lib klassifikatsion 
belgilarni tanlash hisoblanadi. Turizm bilan bog`liq iqtisodiy faoliyat 
an`anaviy ravishda tashrif buyuruvchilar Tovar va hizmatlar iste`molida 
va ularga sarflanadigan turistik harajatlar nuqtayi nazaridan aniqlanadi. 
Turizmga bunday yondashuv turli tarmoqlar faoliyat turlarini qamrab 

---

181 
olgan yig`uv sohasi asosiy manba sifatida namoyon bo`ladi, chunki tashrif 
buyuruvchilar iqtisodiyotning amalda hamma sohalarida harajatlarni 
ko`taradi. ‘’Turistik xarajatlarga daxldor ta`sirlar hisobga olinganda, faqat 
bir soha – mudofa hech qanday ta`sirga ega bo`lmaydi’’ deb ta`kidlanadi. 
Mavjud turistik faoliyat turlari va mahsulotlarni ro`yxati asosiy statistic 
hisobotlar shakllarida turizm haqida zarur tarzda tassavur bermasada 
muhim nazariy va amaliy ahamiyatga ega. Uning haqiqiy mashtabi va 
iqtisodiy potensialini aniqlashga yordam beradi. Talabga qurilgan bu 
ko`rinishlar milliy hisoblar tizmi va xalqaro tasniflar bilan mos kelmaydi. 
Chunki ularda tarmoqlar va iqtisodiy faoliyat turlari ishlab chiqarish 
harajatlari va mahsulot chiqarish, ya`ni taklif nuqtayi nazari mantiqdan 
kelib chiqadi. 
Taqqoslashni ta`minlash va SIKTA keng yoyilishi xalqaro 
tarmoqlar standartlari tasniflari bilan mustahkam bog`langan. Ular kod 
tarkiblari tipalogiyasi va keying nomenklaturlaridan foydalanib ishlab 
chiqarilgan. Bunda iqtisodiy faoliyat turlarini tanlash umumiy bosh 
mezon bo`lib hisoblanadi: ya`ni masshtab,ixtisoslashish darajasi va ishlab 
chiqarishni markazlashtirish (bozorni qamrab olish). Shu bilan birga 
talabga asoslangan turizm chegarasini belgilashda voz kechish maqsadga 
muvofiq bo`lardi. SIKTA doirasida ikki yondashuvni qo`shish 
qo`shimcha guruh belgilarini kiritish tufayli mumkin bo`libdi. Ya`ni 
turistik harajatlar ustun yo`nalishlarga e`tabor qaratiladi. Turizmda 
takliflar xususiyatlar bilan bir qatorda, SIKTA turistik harajatlar ulushiga 
to`g`ri keladigan ro`yxatlarga tashrif buyuruvchilar hohishi va talabini 
qo`shib aks ettirdi. Tanlangan belgilar muvaffaqiyatli ravishda bir-
birlarini to`ldirdi va turizm sohasini chuqurroq idrok etish imkonini berdi. 

---

182 
SIKTA 17 bo`lim, 18 bo`limchalar, 43 guruhlar, 66 klass va 121 klass 
bo`laklarini o`zida mujjasamlashtirgan. Rekratsion xo`jalikning o`xshash 
tarkibi sobiq sovet ilmiy adabiyotlarida o`tgan asrning 70-80- yillaridayoq 
ishlab chiqilgandi. Tadqiqotchilar ketma-ket amalga oshiriladigan 
texnalogik operatsiyalar doirasida rekratsion tarmoqda mavjud faktlardan 
kelib chiqishdi. Unga kiritiladigan xo`jalik aholi dam olishini tashkil 
qilishda faol ishtirok etadi. Ammo uning rekration faoliyat bilan bog`liq 
darajasi turlicha. Bir muassa o`z rekration hizmatini ko`rsatishga 
ixtisoslashadi – bu ularning ishiga bosh, ko`pincha yagona yo`nalishda. 
Sayyohlik va ekskursiya byurolari, otellar, motellar, restaranlar va kafelar 
tashrif buyuruvchilarga hizmat ko`rsatishdan 100% ga yaqin daromad 
oladi. Ular dam olish sohasidan tashqarida faoliyat yurita olishmaydi va 
iqtisodiyotning rekratsion sektori uchun tarkib yaratish ahamiyatiga ega. 
Boshqa guruhlar hayotiy ta`minlash korxonalari tashkil qiladilar. Ular 
turizm obyekti ham, uning natijasi ham emas. Ularning xizmatidam 
mijozlar ham mahalli aholi ham foydalanadi. Shunga qaramasdan savdo 
tarmoqlari, komunal – xizmat ko`rsatish transport, aloqa mavjudligi aholi 
dam olishini tashkil etishning zarur shartlari hisoblanadi. Turizm 
industriyasi – bu o`xshash mehmonxonalar va boshqa joylashtirish 
vositalari, transport tarmoqlari, ko`ngil ochar obyektlar ishbilarmonlik, 
sog`lomlaashtirish, transport va boshqalarga mo`ljallangan tashkilotlar, 
shuningdek, ekskursion hizmatlaar va gid – tarjimonlar hizmati ko`rsatish 
majmuasidir. Turistik talabni to`liq va har tamonlama qondirish. Turizm 
industriyasi barcha obyekt va tashkilotlari, hamma xildagi vositalarni, 
ishlarini muvafaqiyatlashtirishni taqozo etadi.

---

183 
Turizm industriyasi (sanoati) turizm jarayonida turistlar iste`moli 
uchun zarur bo`lgan turizm xizmatlari, ish va tovarlarni yetkazib beruvchi 
muvofiqlashtirilgan turizmdir. Jahonda oilaviy turizmni rivojlanishi 
turizm industriyasi va xo`jaliklarning bir-biriga bog`liq tarmoqlarini din 
va ma`daniyatni ta`lim tizimini shunday qizg`in rivojlanishini keltirib 
chiqaradi. Ana shu shart-sharoitlardan kelib chiqib, aytish mumkinki, 
turizm industriyasi bu – mehmonxonalar va joylashtirishning boshqa 
vositalari, tashish hizmatlari, umumiy ovqatlanish obyeklari, ko`ngil 
ochish joylari va vositalari, bilim ortirish, davolash, sog`lomlashtirish, 
sportga doir, diniy marosimlik, ishbilarmonlik va boshqa maqsadlarga 
molik vositalar, turizm operatorlari va turizm agentlari amalga oshiruvchi 
shuningdek turistik ekskursiya yoki tarjimonlik xizmatlarini taklif 
qiluvchi tashkilotlar majmuidir.