Research papers

Sinifdənxaric tədbirlərin gənclərin mənəvi tərbiyəsinə təsiri
181 
Azərbaycan Respublikasının Təhsil Ġnstitutunun Elmi əsərləri, Cild 89, № 2, 2022 
Məktəblilərlə keçirilən disputun əhəmiy-
yəti nədən ibarətdir? 
1. İlk növbədə, qeyd etmək lazımdır ki, 
disputlar tədris işi ilə düzgün uyğunlaşdırılmalı-
dır. Bu tədbirlər şagirdlərin asudə vaxtlarını 
əhatə etdikdə tərbiyəvi təsirlər daha güclü olur. 
Burada böyük ustalıq, cəldlik, səlis danışıq qa-
biliyyəti, düşüncə tələb olunur; 
2. Valideynlərin böyük əksəriyyətinin işlə 
məşğul olduqları bir vaxtda məktəbdə disputların 
təşkili şagirdlərə pedaqoji təsiri gücləndirməklə 
yanaşı, onları mənfi təsirlərdən uzaqlaşdırır; 
3. Disputlar şagirdlərdə mənəvi keyfiyyət-
ləri formalaşdırır, asudə vaxtdan səmərəli istifa-
də etmək qabiliyyətini artırır; 
4. Bu tədbirlərdə şagirdlərin mənəvi müx-
təlif maraqları formalaşır, uyğunlaşır. 
Disputlar şagirdləri düşündürməklə, fəal-
laşdırmaqla bərabər, həm də onları ölkəmizin 
tarixi ilə tanış edir, vətən uğrunda mübarizəyə 
ruhlandırır, müxtəlif fakt və hadisələri təhlil et-
məyə, mübahisələr aparmağa sövq edir. Burada 
şagirdlər müxtəlif əxlaqi kateqoriyalar haqqında 
öz fikirlərini sərbəst deməyə çalışırlar. Disputlar 
yuxarı sinif şagirdlərində maraq yaradır, ətrafda 
baş verən hadisələrin gerçəkliyini dərk etməyə, 
əxlaq normalarını mənimsəməyə, mənəvi ideya-
lara yiyələnməyə imkan verir. 
Disput şagirdlərin doğma vətəninin tarixi-
ni, ayrı-ayrı şəxsiyyətlərin həyat və fəaliyyətini 
öyrənməyə, məruzələr hazırlamağa həvəsini ar-
tırır, respublikada və dünyada baş verən ictimai-
siyasi maraqlarını gücləndirir. Şagirdlər gördük-
ləri, müşahidə etdikləri bu və ya digər hadisələri 
müzakirə etməyə, onlara öz münasibətlərini bil-
dirməyə, düzgün mühakimə yürütməyə can atır-
lar. Onlar elm, texnika, incəsənət yenilikləri ilə 
tanış olur, ölkəmizdə baş verən hadisələrin ma-
hiyyətini, məzmununu dərk edir. Onlarda iqtisa-
di və hüquqi təfəkkür inkişaf edir, milli şüur və 
milli ləyaqət, milli iftixar hissi güclənir. Mək-
təblərdə təşkil edilən müxtəlif məzmunlu dis-
putlar şagirdlərin elmi dünyagörüşünün zəngin-
ləşməsinə, mənəvi keyfiyyətlərin formalaşması 
və təkmilləşməsinə böyük şərait yaradır. 
Müasir dövrdə şagirdlərin əqidəsi, dünya-
görüşü yalnız ailə və məktəbin deyil, habelə 
müxtəlif amillərin təsiri ilə formalaşır. Televizi-
ya, radio verilişləri, müasir filmlər, qəzet və jur-
nallar, internet səhifələri, kompüter oyunları, in-
sanlarla aparılan söhbətlər və s. şagirdlərin tər-
biyəsinə müəyyən təsir göstərir. Elm, texnika və 
incəsənətin bu və ya digər sahəsi ilə daha çox 
maraqlanan şagirdləri elmi axtarışlara cəlb et-
mək, onlara maraq göstərdikləri sahəyə aid tap-
şırıq vermək, ədəbiyyatlar göstərmək, sinifdən-
kənar tədbirlərdə fəal iştirakını təmin etmək çox 
faydalıdır. Hazırkı dövrdə cəmiyyətdə baş verən 
və gənclərin mənəviyyatına mənfi təsir göstərən 
halları aradan qaldırmaq, şagirdləri milli-mənə-
vi və vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə etmək, 
Azərbaycanın tarixini, dilini, ədəbiyyatını, mə-
dəniyyətini dərindən öyrənməyə sövq etmək, 
onlarda müsbət keyfiyyətlər aşılamaq çox vacib 
məsələlərdən biridir. Bütün bunlar şagirdlərin 
milli şüurunun formalaşmasına təsir edərək on-
ların xalqımızın min illər boyu yaradıb, nəsil-
dən-nəslə ötürdüyü yüksək mənəvi keyfiyyətlər 
əsasında tərbiyə edilərək, layiqli vətəndaş kimi 
yetişməsinə kömək edir. Bu məsələlərin düzgün 
təhlil edilməsi və anlaşılmasında disputların bö-
yük rolu vardır. 
Disputlar şagirdlərin mənəvi tərbiyəsinin, 
düzgün davranışlarının formalaşmasına, onların 
nitq və məntiqi təfəkkürünün inkişafına böyük 
təsir edir. 
Tərbiyə prosesində şəxsiyyətə hərtərəfli 
təsir göstərmək lazımdır. Həyatda öz mövqeyini 
tutmaq hər bir gəncin arzusudur. Məktəblinin 
mənəvi keyfiyyətlərini formalaşdırmaqdan ötrü 
ona əxlaqi biliklər, ideya-siyasi baxışlarla təsir 
edərək, onu cəmiyyətdə baş verən hadisələrin 
səbəbləri haqqında düşünməyə təhrik etmək la-
zımdır. Baxışlar, cəmiyyətin inkişaf qanunları-
nın obyektivliyi haqqında təsəvvürlər şagirdlər-
də məktəb illərində formalaşır. Həyatda fəal 
mövqe tutmaq üçün hadisələrin dərinliyinə nü-
fuz etmək və onların mahiyyətini dərk etmək la-
zımdır. Məsələyə bu baxımdan yanaşıldıqda 
məktəblilərin elmi, əxlaqi-etik, ideya-siyasi bi-
liklərə yiyələnməsi mühüm yer tutur. 
Pedaqogika elminin müasir inkişaf mərhə-
ləsi yuxarı sinif şagirdlərinin mənəvi tərbiyə 
probleminə də yönəlir ki, bu da şagirdlərin elmi 
dünyagörüşünün formalaşmasına birbaşa təsir 
göstərir. Müasir cəmiyyətdə, iqtisadi və siyasi is-
lahatlar şəraitində şagirdlərin tərbiyə olunması 
daha da gücləndirilir. Bu isə gənc nəslin sosial 
həyatının dəyişməsinə gətirib çıxarır. Gənclərdə 
çətinlikləri aradan qaldırmaq bacarığını, məsuliy-

---