Enneaqram modelinin dünyada istifadəsi təcrübəsindən 59
Azərbaycan Respublikasının Təhsil Ġnstitutunun Elmi əsərləri, Cild 89, № 2, 2022 Pedaqoqlar öz pedaqoji fəaliyyətlərində
tez-tez elə vəziyyətlə qarşılaşırlar ki, şagirdlərin
şəxsi xüsusiyyətləri onlara universal effektiv və
etibarlı yanaşma tapmaq, həmçinin onlara gələ-
cək peşəsini seçməkdə kömək etmək çətin olur.
Şüuraltı motivasiyanın psixoloji modeli olan və
insanın fərdi inkişafına yönəlmiş Enneagram
(və ya şəxsiyyətin Enneagramı) bu problemin
həllinə kömək edə bilər.
Enneagram modeli çərçivəsində əsas olan
Enneatip konsepsiyasıdır, yəni insanın ətraf mü-
hitlə dərin daxili qarşılıqlı əlaqə strategiyası.
R. Tallon və M. Sikora qeyd edirlər ki, “strate-
giyalar daxili motivasiyaları təsvir edir və
müəyyən şəxsiyyət tipinin bütün nümayəndələ-
rinə şamil edilir. Strategiyalar şəxsiyyət tipini
müəyyən edən hesab edilə bilər”. [4, s.11] Hər
bir insanın bu və ya digər davranış strategiyası-
na çıxışı var, lakin avtomatik reaksiyalar səviy-
yəsində o, adətən, indiki anda problemlərini həll
etmək üçün ən əlverişli olanı və uşaqlıqda ən
yaxşı işləyən strategiyaya üstünlük verir. Belə-
liklə, R.Tallon və M.Sikoranın fikrincə, Enne-
atip erkən uşaqlıq dövründə formalaşmağa baş-
layır və konkret əməliyyatlar mərhələsində (7-
11 yaş) artıq nəzərə çarpır. Bu məlumatlara
əsaslanaraq, biz artıq ibtidai məktəbdə uşağın
şəxsiyyət tipinin parlaq təzahürünü müşahidə
edə bilərik. Yaşla əlaqədar bəzi xarakter əlamət-
ləri dəyişə bilər, daha çox və ya daha az ifadə
edilə bilər, lakin xarakterin əsas nüvəsi dəyiş-
mir. Fikrimizcə, buna görə də məktəbdə Enne-
agramın əsas rolu şəxsiyyət xüsusiyyətlərini
müəyyən etmək və onlara əsaslanaraq şagirdin
Enneatipinin müəyyən edilməsidir. Belə testlə-
rin nəticələri ilə tanış olduqdan və öz xarakter
tipini başa düşdükdən sonra şagird gələcək peşə-
kar və karyera perspektivlərini nəzərdən keçirə-
rək gələcək peşəsini seçməkdə daha balanslı olar.
Enneatiplərin müəyyən edilməsi sayəsində
valideynlər və pedaqoqlar onlardan çox fərqli
olan uşaqları başa düşməyi öyrənəcək, heç bir
tipin digərindən daha “yaxşı” və ya “pis” olma-
dığını qəbul edəcək, uşaqlara özlərinin və baş-
qalarının istedadlarını tanımaq və qiymətləndir-
mək yollarını göstərəcək, övladı gözləntilərini
doğrultmayanda uğursuzluq hissi keçirənlərə
dəstək göstərəcəklər. Müəllimin əlində Enneag-
ram təkcə uşaqlarla dərsdənkənar iş aləti deyil,
həm də valideynlərə uşaqları ilə əvvəllər onlara
əhəmiyyət verə bilmədiyi fərqləri görməyə və
qəbul etməyə kömək edə bilər. Bizi maraqlandı-
ran peşə seçimi mövzusuna gəldikdə isə, Enne-
agrama əsaslanaraq, Enneatipinin müəyyənləş-
dirilməsi məktəblilərə peşə seçimi və gələcəkdə
uğurlu karyera qurmaqla bağlı qərar verməyə
kömək edə bilər.
Karyera haqqında müasir təsəvvürlər sosi-
al həyatın bir hadisəsi kimi fəlsəfi, iqtisadi, sosi-
oloji, pedaqoji və psixoloji yanaşmalar çərçivə-
sində inkişaf etdirilir və geniş şəkildə təqdim
olunur. Psixologiyada bu fenomenin məzmunu-
nun açıqlanması, bir tərəfdən, şəxsiyyətin inki-
şafının peşəkar məkanı və özünü həyatda təsdiq-
ləmə forması, digər tərəfdən isə peşəkar həyat
yolu, peşəkar müqəddəratını təyinetmə kimi qə-
bul edilir.
Rus psixoloqu E.A. Klimov “karyera” an-
layışını fərdin peşəkar müqəddəratını təyin etmə-
si kontekstində istifadə edir və onun uğurlu ol-
masını peşəkar özünütəyinetmə ilə əlaqələndirir.
Beləliklə, E.A. Klimova görə “karyera vəzifələr
vasitəsilə yüksəliş kimi deyil, seçilən peşənin us-
talıq səviyyələri və fəaliyyətin nəticələrinin xa-
rakteri ilə yüksəliş” kimi başa düşülür. [7, c.98]
Ümumiləşdirərək deyə bilərik ki, “peşəkar
karyera” aşağıdakı kimi qəbul edilə bilər: sub-
yektin əmək yolunun müəyyən mərhələlərində
peşəkar fəaliyyət növü; həyatı boyu peşələrin,
tutduğu yerlərin və vəzifələrin ardıcıllığı; həyat
tərzi ilə birləşən və həyatın müxtəlif sahələrini
əhatə edən fəaliyyət növü; peşə təcrübəsi; peşə-
kar yolda baş verən inkişaf. Eyni zamanda, kar-
yera quruculuğu ilə məşğul olan insan cəmiyyət
tərəfindən şəxsi və peşəkar potensialının reallaş-
dırılmasına yönəlmiş, öz səyləri, bacarıqları və
peşəkarlığı hesabına peşəkar uğura, müəyyən
statusa can atan şəxs hesab olunur.
Beləliklə, psixoloji yanaşma nöqteyi-nə-
zərindən karyera peşəkar fəaliyyətdə şəxsiyyətin
dəyişməsi və inkişafı ilə əlaqələndirilir. Bir in-
sanın peşəkar inkişafı əsasən yaxın və son məq-
sədlərin dərk edilməsi dərəcəsi ilə müəyyən edi-
lir. Gələcəyə istiqamətlənmə, sosial dəyərləri
dərk etmək, özünə və başqalarına münasibətdə
daxili mövqeyini təsbit etmək gənclərin həyat
məqsədlərini təyin etməsi problemini aktuallaş-
dırır ki, bu da öz növbəsində, karyeranın ayrı-
ayrı komponentləri kimi çıxış edir.