Research papers

Enneaqram modelinin dünyada istifadəsi təcrübəsindən 
 
 
59 
Azərbaycan Respublikasının Təhsil Ġnstitutunun Elmi əsərləri, Cild 89, № 2, 2022 
Pedaqoqlar öz pedaqoji fəaliyyətlərində 
tez-tez elə vəziyyətlə qarşılaşırlar ki, şagirdlərin 
şəxsi xüsusiyyətləri onlara universal effektiv və 
etibarlı yanaşma tapmaq, həmçinin onlara gələ-
cək peşəsini seçməkdə kömək etmək çətin olur. 
Şüuraltı motivasiyanın psixoloji modeli olan və 
insanın fərdi inkişafına yönəlmiş Enneagram 
(və ya şəxsiyyətin Enneagramı) bu problemin 
həllinə kömək edə bilər. 
Enneagram modeli çərçivəsində əsas olan 
Enneatip konsepsiyasıdır, yəni insanın ətraf mü-
hitlə dərin daxili qarşılıqlı əlaqə strategiyası.
R. Tallon və M. Sikora qeyd edirlər ki, “strate-
giyalar daxili motivasiyaları təsvir edir və 
müəyyən şəxsiyyət tipinin bütün nümayəndələ-
rinə şamil edilir. Strategiyalar şəxsiyyət tipini 
müəyyən edən hesab edilə bilər”. [4, s.11] Hər 
bir insanın bu və ya digər davranış strategiyası-
na çıxışı var, lakin avtomatik reaksiyalar səviy-
yəsində o, adətən, indiki anda problemlərini həll 
etmək üçün ən əlverişli olanı və uşaqlıqda ən 
yaxşı işləyən strategiyaya üstünlük verir. Belə-
liklə, R.Tallon və M.Sikoranın fikrincə, Enne-
atip erkən uşaqlıq dövründə formalaşmağa baş-
layır və konkret əməliyyatlar mərhələsində (7-
11 yaş) artıq nəzərə çarpır. Bu məlumatlara 
əsaslanaraq, biz artıq ibtidai məktəbdə uşağın 
şəxsiyyət tipinin parlaq təzahürünü müşahidə 
edə bilərik. Yaşla əlaqədar bəzi xarakter əlamət-
ləri dəyişə bilər, daha çox və ya daha az ifadə 
edilə bilər, lakin xarakterin əsas nüvəsi dəyiş-
mir. Fikrimizcə, buna görə də məktəbdə Enne-
agramın əsas rolu şəxsiyyət xüsusiyyətlərini 
müəyyən etmək və onlara əsaslanaraq şagirdin 
Enneatipinin müəyyən edilməsidir. Belə testlə-
rin nəticələri ilə tanış olduqdan və öz xarakter 
tipini başa düşdükdən sonra şagird gələcək peşə-
kar və karyera perspektivlərini nəzərdən keçirə-
rək gələcək peşəsini seçməkdə daha balanslı olar. 
Enneatiplərin müəyyən edilməsi sayəsində 
valideynlər və pedaqoqlar onlardan çox fərqli 
olan uşaqları başa düşməyi öyrənəcək, heç bir 
tipin digərindən daha “yaxşı” və ya “pis” olma-
dığını qəbul edəcək, uşaqlara özlərinin və baş-
qalarının istedadlarını tanımaq və qiymətləndir-
mək yollarını göstərəcək, övladı gözləntilərini 
doğrultmayanda uğursuzluq hissi keçirənlərə 
dəstək göstərəcəklər. Müəllimin əlində Enneag-
ram təkcə uşaqlarla dərsdənkənar iş aləti deyil, 
həm də valideynlərə uşaqları ilə əvvəllər onlara 
əhəmiyyət verə bilmədiyi fərqləri görməyə və 
qəbul etməyə kömək edə bilər. Bizi maraqlandı-
ran peşə seçimi mövzusuna gəldikdə isə, Enne-
agrama əsaslanaraq, Enneatipinin müəyyənləş-
dirilməsi məktəblilərə peşə seçimi və gələcəkdə 
uğurlu karyera qurmaqla bağlı qərar verməyə 
kömək edə bilər. 
Karyera haqqında müasir təsəvvürlər sosi-
al həyatın bir hadisəsi kimi fəlsəfi, iqtisadi, sosi-
oloji, pedaqoji və psixoloji yanaşmalar çərçivə-
sində inkişaf etdirilir və geniş şəkildə təqdim 
olunur. Psixologiyada bu fenomenin məzmunu-
nun açıqlanması, bir tərəfdən, şəxsiyyətin inki-
şafının peşəkar məkanı və özünü həyatda təsdiq-
ləmə forması, digər tərəfdən isə peşəkar həyat 
yolu, peşəkar müqəddəratını təyinetmə kimi qə-
bul edilir. 
Rus psixoloqu E.A. Klimov “karyera” an-
layışını fərdin peşəkar müqəddəratını təyin etmə-
si kontekstində istifadə edir və onun uğurlu ol-
masını peşəkar özünütəyinetmə ilə əlaqələndirir. 
Beləliklə, E.A. Klimova görə “karyera vəzifələr 
vasitəsilə yüksəliş kimi deyil, seçilən peşənin us-
talıq səviyyələri və fəaliyyətin nəticələrinin xa-
rakteri ilə yüksəliş” kimi başa düşülür. [7, c.98] 
Ümumiləşdirərək deyə bilərik ki, “peşəkar 
karyera” aşağıdakı kimi qəbul edilə bilər: sub-
yektin əmək yolunun müəyyən mərhələlərində 
peşəkar fəaliyyət növü; həyatı boyu peşələrin, 
tutduğu yerlərin və vəzifələrin ardıcıllığı; həyat 
tərzi ilə birləşən və həyatın müxtəlif sahələrini 
əhatə edən fəaliyyət növü; peşə təcrübəsi; peşə-
kar yolda baş verən inkişaf. Eyni zamanda, kar-
yera quruculuğu ilə məşğul olan insan cəmiyyət 
tərəfindən şəxsi və peşəkar potensialının reallaş-
dırılmasına yönəlmiş, öz səyləri, bacarıqları və 
peşəkarlığı hesabına peşəkar uğura, müəyyən 
statusa can atan şəxs hesab olunur. 
Beləliklə, psixoloji yanaşma nöqteyi-nə-
zərindən karyera peşəkar fəaliyyətdə şəxsiyyətin 
dəyişməsi və inkişafı ilə əlaqələndirilir. Bir in-
sanın peşəkar inkişafı əsasən yaxın və son məq-
sədlərin dərk edilməsi dərəcəsi ilə müəyyən edi-
lir. Gələcəyə istiqamətlənmə, sosial dəyərləri 
dərk etmək, özünə və başqalarına münasibətdə 
daxili mövqeyini təsbit etmək gənclərin həyat 
məqsədlərini təyin etməsi problemini aktuallaş-
dırır ki, bu da öz növbəsində, karyeranın ayrı-
ayrı komponentləri kimi çıxış edir. 

---