Research papers

Ali məktəblərdə Azərbaycan tarixinin tədrisində tələbələrin idrak fəallığının inkiĢaf etdirilməsində interaktiv təlim…
143 
Azərbaycan Respublikasının Təhsil Ġnstitutunun Elmi əsərləri, Cild 89, № 2, 2022 
modellərin geniş spektrində naviqasiya etməli-
dir. İnnovativ texnologiya əsasında məqsədyönlü 
təşkil olunmuş təlim tələbələrdə idrak fəaliyyəti-
nin, özünəinamın, yaradıcılığın, məhsuldar təfək-
kürün inkişafına kömək edir ki, bu da inkişaf et-
miş sənaye cəmiyyətində olduqca populyar-
dır. Bu gün müasir təhsil texnologiyası müəlli-
min təkcə dərsi deyil, həm də fəal təlim metodla-
rının mümkün tətbiqi üçün xüsusi pedaqoji mühit 
yaratmaq bacarığına diqqət yetirir [9 s.-127-130]. 
Tədris materialının mənimsənilməsi pro-
sesində fəal təfəkkür və praktiki fəaliyyətə təkan 
verən bu üsulları aktiv təlim metodları adlandı-
rırlar. Onlar tələbələrə idarəolunan ünsiyyətə 
təhrik etməyi, real hadisələrlə məşğul olmağı 
təklif edirlər. Bu, tələbələrin müxtəlif səviyyə-
lərdə informasiya probleminin həllinə daxil 
edilmiş fərqli miqyasda düşünməyə sövq edil-
miş şərait yaradır. Fəal metodlar problemin başa 
düşülməsinə nail olmaq üçün dəstəkləyici təlim 
mühiti yaratmağa yardım edir [6, s.45-51] 
Müəllimin müxtəlif fəal təlim metodların-
dan səriştəli istifadəsi təlim prosesinin öyrənil-
məsinin təkcə maraqlı deyil, həm də tələbələr və 
müəllimlər üçün də tədrisin daha təsirli və ef-
fektiv olmasına təsir edir. Həmçinin, koqnitiv 
fəaliyyətin səviyyəsini artırır, bilikləri mənimsə-
yir, çevik olur, tənqidi düşüncəni inkişaf etdirir 
və yaradıcı fərdi həllər hazırlamaq bacarığını in-
kişaf etdirir [5, s. 30-106]. 
Bu üsulların hər birinin özünəməxsus xü-
susiyyətləri mövcuddur. Onlardan bəzilərinin 
xüsusiyyətlərini nəzərdən keçirək: 
Fundamentalist metod.
Bu üsul ifadə et-
mək, fikir irəli sürmək və ya cavabı əsaslandır-
maq bacarığını inkişaf etdirir. Bu metodun ma-
hiyyəti, güclü səbəbləri, tədqiq edilən fikirləri 
axtarmaqdan ibarətdir. Bu, mahiyyətcə tələbə-
lərdə dərsə inamı gücləndirir, daha güclü, onları 
daha möhkəm ideyalara bağlayır, məlum bilik-
ləri səfərbər edir, tələbələrin ideyaların mükəm-
məlliyini dərk etmələrini gücləndirir [7,s.21-26] 
Beyin fırtınası metodu
. Bu metodun məq-
sədi problemləri həll etmək üçün innovativ yollar 
tapmaq istiqamətində kollektiv düşüncə fəaliyyə-
tini təşkil etməkdir. Bu üsul diqqəti, zehni səyləri 
konkret tapşırıqlara cəmləşdirmək bacarığını, 
həmçinin kollektiv düşünmə fəaliyyəti təcrübəsi-
nin formalaşmasını və kiçik qrupda işləmək ba-
carığını inkişaf etdirir [8, s. 63-77]. 
“Sokratik dialoq” metodu
nda məqsəd ida-
rəetmə məsələsini formalaşdırmaq və alternativ 
yanaşmaları təhlil etməkdir. Bu üsul öz nöqteyi-
nəzərini müdafiə etmək, ictimaiyyət qarşısında 
danışmaq, eləcə də dinləmək və təfəkkür inkişaf 
etdirmək bacarığını yaradır. 
“Dəstələr” üsulunda
əsas məqsəd tədqi-
qatın problemini və məqsədlərini müəyyən et-
məkdir. Mərkəzi ideyaların (konsepsiyaların) 
olması düşüncələrin ətrafında cərəyan edən bir 
döngə yaradır və şaxələnmiş struktur onlara sər-
bəst şəkildə yayılmağa və inkişaf etməyə imkan 
verir. Belə struktur – məntiqi metod tapşırığın 
səliqəli tərtib edilməsinə kömək edir. Bu üsulun 
mahiyyəti odur ki, bütövlükdə və hissə-hissə 
görmək qabiliyyətini vurğulamaq üçün tələbə-
lərdə cədvəllər, diaqramlar və illüstrasiyalar 
qurmaq qabiliyyətini yaradır. 
Layihə üsulu
tələbələrin idrak bacarıqları-
nın inkişafını, öz biliklərini qurmaq bacarığını, 
informasiya məkanına naviqasiya etməyi, tənqi-
di təfəkkürün inkişafını stimullaşdırır. Layihə 
metodu həmişə müxtəlif üsulların, təlim vasitə-
lərinin istifadəsini, müxtəlif elm sahələrindən 
bilik və bacarıqların inteqrasiyasını nəzərdə tu-
tan istənilən problemin həllini təklif edir. Layi-
hə üzərində aparılan nəzəri işin nəticəsi- öyrəni-
lən problemin həlli yollarının təqdimatı və prak-
tiki-həyata keçirilməyə hazır olan konkret layi-
hədir. Bu üsul tədqiqat bacarıqlarını inkişaf et-
dirməyə və təhsil layihələri hazırlamağa imkan 
verir [10, s. 89-91].