Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi

 
YANGILANAYOTGAN OʻZBEKISTON TARAQQIYOTIDA IQTISODIY FANLARNI 
OʻQITISHNING DOLZARB MASALALARI 
RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI 
 16-iyun, 2023- yil 
545
tabdil qilingan variantidan foydalanildi). M. Mirtojiev esa o‘zbek tilida 14 ta unli (
i, i, , ы, u, u, 
ye, a, á, ó, o, e..
.
)
borligini ta’kidlaydi.[10] 
Unsiz
atamasi bugungi tilshunoslik atamalari sirasida 
uchramaydi. Uning hozirgi varianti
undosh
bo‘lib, darsliklar tarixida 
shovqinlilar 
deb ham 
nomlangan.
Q.Ramazon va X.Qayyumiylarning 5-, 6-sinflar uchun yaratilgan grammatikaga 
bag‘ishlangan darsligi “Sarf” deb nomlanadi. Unda, asosan, morfologiyaga oid til materiallari 
berilgan bo‘lib, undan 
“Unli tovushlarni o‘qitish”
, 
“Ba’zi harflarning imlosi”, “Ohangdoshlik” 
kabi mavzular ham o‘rin olgan. Ta’kidlash kerakki, bu yerda 
undosh tovush
atamasi 
uchramaydi, nutq tovushlari 
unli
va 
unsiz
tovushlarga bo‘lingan. Darslikda ohangdoshlik 
mavzusining mavjudligi diqqatga sazovordir. Bu yerda nutq tovushlarining o‘ziga xos 
xususiyatlari orqali so‘zlarda sodir bo‘layotgan yo‘g‘on va ingichkalik haqida ma’lumotlar 
morfologik yondashuv asosida yoritilgan.
Jadidlarning sa’y-harakatlari bilan yaratilayotgan, o‘z davrida sekin-asta shakllanayotgan 
milliy ruhdagi “Ona tili” darsliklari o‘z o‘rnini 1939-yilga kelib A.G‘ulomov 
ta’kidlaganidek,[11] 1938-yilda (S.Barxudarov va Dosichevalarning rus maktablari uchun “Rus 
tili” darsligi stabil qo‘llanma sifatida qabul qilingach), o‘zbek maktablari uchun ham keyingi 
yillarda til me’yorlarini belgilashda nazariy asos vazifasini o‘tagan Olim Usmon va Barot 
Avizovlarning to‘liqsiz o‘rta va o‘rta maktablar uchun tavsiya etilgan darsligi egalladi.[12]
Keyinchalik professor A.K.Borovkov rahbarligida tuzilgan darsliklar oldingilariga 
nisbatan ancha mukamallikka egaligi bilan ajralib turadi. 
Maktabda ona tili ta’limiga qo‘yilgan eng muhim talablardan biri o‘quvchilarni o‘z 
fikrlarini bayon qilish faoliyatiga tayyorlash ekanligi nuqtayi nazari bilan bugun amalda bo‘lgan 
N.Mahmudov, A.Nurmonov, A.Sobirov, V.Qodirov va Z.Jo‘rayevalar muallifligidagi 
umumta’lim maktablarining 5-sinflari uchun “Ona tili” darsligi (unli tovushlarni o‘qitishga doir 
o‘quv materiallarining berilishi) tahliliga kirishamiz.
Unli tovushlarni o‘qitish va grafika haqidagi nazariy ma’lumotlardan oldin quyidagi 
topshiriq berilgan: 
Topshiriq. Bola, kitob so‘zlarini bo‘g‘inlarga, bo‘g‘inlarni tovushlarga 
ajrating. So‘zlarning nechta bo‘g‘in va tovushdan iborat ekanini ayting
.[13]
Darslikdagi o‘quv materiallar orasida boshqalarida uchramaydigan, juda muhim bo‘lgan 
[