Respublikasi oliy ta`lim,fan va innovatsiyalar vazirligi

4.1-jadval
10-12 yoshli bolalarning jismoniy rivojlanish ko‘rsatkichlari ( =30)

№	Ko‘rsatkichlar	Tadqiqot ko‘rsatkichlari
		Guruh	10 yosh	11 yosh	12 yosh	10-11		11-12		10-12
						t	P	t	P	t	P
1.	Tana uzunligi, m/sm	T N	138,7±1,1 138,7±1,1	148,9±1,2 146,4±1,2	152,2 ±1,1 150,1±1,3	6,00 4,00	<0,001 <0,001	2,06 1,91	>0,05 >0,05	8,5 6,4	<0,001 <0,001
2.	Tana og‘irligi, kg	T N	35,0±0,5 34,2±0,7	37,2±0,4 36,8±0,5	39,1±0,5 37,3±1,4	3,43 3,02	<0,001 <0,001	2,96 1,48	<0,01 >0,05	5,85 1,92	<0,05 >0,05
3.	O‘pkaning tiriklik sig‘imi, ml	T N	1800±45 1800±45	2005±45 1900±30	2550±45 2400±43	0,09 2,03	>0,05 >0,05	9,05 9,54	<0,001 <0,001	11,7 9,6	<0,001 <0,001
4.	Panja kuchi, o‘ng qo‘l, kg	T N	15±0,5 15±0,5	17±0,9 16±0,8	20±0,8 18±0,7	1,96 1,06	>0,05 >0,05	2,08 1,95	>0,05 >0,05	5,3 3,48	<0,001 <0,01
5.	Panja kuchi, chap qo‘l, kg	T N	13±0,3 12±0,3	15±0,9 14±0,6	18±0,6 16±0,8	2,12 2,98	<0,05 <0,05	2,30 2,0	<0,05 >0,05	7,4 4,7	<0,001 <0,001

12 yoshli bolalarning tana uzunligi 152 sm.ni tashkil qilib, 11-12 yosh orasida Styudent t- mezoni bo‘yicha o‘rtacha t=2,06 farq qildi. Nazorat guruhida tana uzunligi 10 yoshda 138,7 sm.ni, 11 yoshda 146,4 sm.ni tashkil qilgan bo‘lsa, 10-11 yoshlar o‘rtasida farq t=4 ni tashkil qildi. 12 yoshga kelib 150,1 sm.ni tashkil etdi. 11-12 yoshlar o‘rtasida t=1,91 ga farq qildi. Tana og‘irligi tajriba guruhida 10 yoshda 35,0 kg.ni, 11 yoshda 37,2 kg.ni, 10-11 yoshlar o‘rtasida t=3,43 kg.ni, 12 yoshda 39,1 kg.ni 11-12 yoshlar o‘rtasida t=2,96 ni tashkil qildi, o‘pkaning tiriklik sig‘imi tajriba guruhida mos ravishda 1800,2005,2550 ml.ni, nazorat guruhida esa 1800,1900,2400 ml.ni; o‘ng qo‘l panja kuchi tajriba guruhida 15,17,20 kg.ni, nazorat guruhida 15,16,18 kg.ni, chap qo‘l tajriba guruhida 13,15,18 kg.ni, nazorat guruhida esa 12,14, 16 kg.ga farqli ravishda oshganligi tajribada isbotlandi.
10-12 yoshli bolalarning jismoniy rivojlanishini o‘rganish bilan birga ularning jismoniy tayyorgarligi asosan testlar orqali aniqlandi. Chidamlilikni tarbiyalashda submaksimal shiddatda ishlaganda tezlik chidamliligi turli yoshdagi va tayyorgarlikka ega odamlarda maksimal davomiyligi 50 soniya va 4-5 daq.dan ortiq bo‘lmagan mashqlarda namoyon bo‘ladi. 10 yoshli bolalarda 9-90 soniyagacha davomiylikda yugurishda 50-400
metrga mos keladi. 12-13 yoshli bolalarda esa 15 soniyadan 4 daqiqagacha 90- 1600 metr masofaga mos keladi. Submaksimal shiddatda ishlaganda tezlik chidamliligining asosiy vositasi masofadagi mashg‘ulot kesmalarini bellashuvdagi tezlikdan yuqori sura’tda bosib o‘tishi hisoblanadi. Submaksimal shiddat bo‘lagiga tegishli ko‘p masofalar uchun chidamlilikning o‘sish kattaligi qo‘llanilayotgan harakat tezligi oralig‘iga bog‘liq bo‘lib, bellashuv tezligidan taxminan 10-15% oralig‘idagi chegaraviy o‘zgarishlarga ega. Barcha hollarda yaqqol charchash alomatlari paydo bo‘lgunicha ishlash chidamlilikni oshirishning asosiy shakli hisoblanadi. Shu sababli yuqoridagilarni e’tiborga olgan holda biz 600 m.ga yugurish, 6 daqiqaga yugurish testlaridan foydalandik.


4.2-jadval


10-12 yoshli tajriba va nazorat guruhlari yosh sportchilarining tajriba davomidagi jismoniy tayyorgarligi (n=30) ko‘rsatkichlari dinamikasi

№

Testlar

Statistik ko‘rsatkichlar

10 yosh

11 yosh

12 yosh

tajriba

nazorat

t

P

tajriba

nazorat

t

P

tajriba

nazorat

t

P

1.

600 m ga yugurish (daq/soniya)

x±m

2:14.0±0,20 2:06.0±0,21

2:15.0±0,28 2:08.0±0,30

0,03 0,44

>0,05 >0,05

2:06.0±0,35 1:59.17±0,30

2:08.0±0,30 1:59.56±0,40

0,44 1,1

>0,05 >0,05

1:59.17±0,30 1:58.0±0,30

1:59.56±0,40 1:59.16±0,80

1,1 2,4

>0,05 <0,05

2.

6 daqiqa yugurish (km/metr)

x±m

1000±3,00 1160±2,49

1098±3,11 1130±9,3

2,27 3,11

<0,05 <0,01

1160±2,49 1200±6,08

1130±9,3 1120±0,6

3,11 8,0

<0,01 <0,001

1200±6,08 1260±9,36

1120±6,0 1140±9,0

8,0 9,2

<0,001 <0,001

3.

1000 m ga yugurish (daq/soniya)

x±m

5:41.0±0,12 5:39.0±0,8

6:05.0±0,30 5:40.0±0,03

0,03 0,70

>0,05 >0,05

4:39.0±0,8 3:48.0±0,35

5:40.0±0,30 5:38.0±0,33

1,23 4,60

>0,05 <0,01

3:48.0±0,03 3:23.0±0,21

5:38.0±0,33 4:49.0±0,26

4,27 2,36

<0,001 <0,05

4.

Statik chidamlilik (yarim o‘tirib turish) (soni)

x±m

159±10,5 164±10,1

158±11,2 160±10,1

0,2 0,28

>0,05 >0,05

164±10,5 174±10,1

160±3,6 164±3,8

0,23 1,42

>0,05 >0,05

174±3,6 178±4,0

160±4,0 165±3,10

2,6 2,6

<0,05 <0,05

Boshlang‘ich tayyorgarlik guruhining birinchi yili qabul qilingan 10 yoshli bolalarda 600 metrga yugurishda tajriba guruhida 2:06.0±0,21 ni, nazorat guruxida esa 2:08.0±0,30 ni tashkil qildi. Tajriba va nazorat guruhlari o‘rtasidagi farq Styudent t mezoni bo‘yicha t=0,44 ga P>0,05 ni tashkil qildi. Bu esa tajriba va nazorat guruhlari o‘rtasida farq yo‘qligini ko‘rsatadi. 11 yoshli tajriba guruhidagi bolalarning ko‘rsatgan natijalari 1:59.17±0,30 vaqtni ko‘rsatgan bo‘lsa, nazorat guruhidagilar esa 1:59.56±0,40 ko‘rsatishdi. Ikki guruh o‘rtasidagi farq Styudent t mezoni buyicha t=1,1 ni tashkil qildi.
11 yoshga nisbatan 12 yoshga kelib 600 metrga yugurishda mezosikllardagi tezlik va tezkor-kuch mashqlari hamda ularning jismoniy va funksional tayyorgarlik ta’sirida tajriba guruhidagilar o‘z natijalarini 0,54 soniyaga, nazorat guruhidagilar ham 0,8 soniyaga yaxshilashdi. Shunga qaramasdan, tajriba guruxlari ko‘rsatkichlari 0,32 soniyaga yuqoriligi aniqlandi. Tajriba va nazorat guruhlari o‘rtasidagi farq Styudent t mezoni bilan t=2,4 ni tashkil qildi. Bu esa tajriba guruhidagi bolalarning ko‘rsatgan natijalari nazorat guruhiga qaraganda farqli ravishda o‘zgarganini ko‘rsatdi (4.1-rasm).
10-12 yoshli o‘quvchilar uchun optimal yuklama shiddatida yurak -tomir urushi 150-160 zarba atrofida, nafas olish tezligi 20-30 sikl daqiqa bo‘ldi. 10-12 yoshli o‘g‘il bolalarda maksimaldan 60-65% uzoq masofalarga yugurganda nafas olish va qon aylanish o‘zaro optimal aloqada bo‘lib, ish aerob jarayonida sodir bo‘ldi. Bunday jarayon 10-15 daqiqa davom etdi.
Umumiy chidamlilik mashqlari asta-sekin 15-20 daqiqagacha bajarib borilganda chidamlilik rivojlanadi. Bu o‘smirlarda umumiy chidamlilikning asosiy natijasi hisoblanadi. Kislorodni maksimal qabul qilish ish qobiliyatining asosiy ko‘rsatkichidir.


daqiqa daqiqa

2,2
2,1

2
1,8
1,6

Tajriba guruhi Nazorat guruhi

daqiqa
2,2
2,


1,9


1,8


1,7
Tajriba guruhi Nazorat guruhi

1,8


1,4


1
Tajriba guruhi Nazorat guruhi
4.1-rasm. 10-12 yoshli bolalarning 600 m.ga yugurish ko‘rsatkichlari dinamikasi.

Chidamlilik darajasining oshishi, birinchidan, yurak-tomir faoliyatini kuchaytirishni; ikkinchidan, funksional tizimlarning faoliyati jarayonida paydo bo‘ladigan quvvatni tejab-tergab sarflashni; uchinchidan, funksional imkoniyatlardan iloji boricha to‘la foydalanishni ko‘zda tutadi.

6 daqiqa yugurishda 10 yoshli tajriba guruhidagi 15 nafar boladan 5
nafari 1070 metrga, 6 nafar bola 1160 metrga, 4 nafari 1250 metrga
yugurishdi. Nazorat guruhidagilardan 5 nafari 1050 metrga, 6 nafari 1130 metrga, 4 nafari 1232 metrga yugurishdi. Bundan ko‘rinib turibdiki, tajriba va nazorat guruhilar o‘rtasida Styudent t mezoni t=3,11 ga teng.
11 yoshli bolalar 6 daqiqa yugurganda tajriba guruhidagilar orasida 5 nafari qoniqarli, 5 nafari yaxshi, 5 nafari a’lo natijaga erishishdi. Statistik farqli ravishda tajriba va nazorat guruhlari o‘rtasida t=8,0 R<0,001 ga teng bo‘ldi.

6 daqiqa yugurishda 12 yoshli tajriba guruhidagi bolalar 1260m.ga yugurgan bo‘lsa, nazorat guruhidagilar 1140 m.ga yugurishdi. Tajriba guruhi nazorat guruhiga nisbatan 120 m.ga ko‘proq yugurishdi. Ular o‘rtasidagi farq Styudent t mezoni bilan t=9,2 ni tashkil qildi (4.2-rasm).

metr metr

1200 1200