Rqo‘Q (kompensatsiyalash) to‘g‘risida umumiy ma’lumotlar va uning vazifalari Reaktiv quvvat iste’molchilari

1). Maxsus reaktiv quvvat manbasi ishlatilgan holda uni qoplash;
2). Maxsus manba ishlatmasdan texnologik jarayonga, elektr qurilmasi konstruksiyasiga va parametrlariga ta’sir qilib o‘rnini qoplash tadbirlari.
Shu tadbirlarini ko‘rib chiqamiz:
1). Mexanizm yoki stanokdagi asinxron motorning salt yurish vaqtini cheklash. Chunki, AD salt yurganda asosan reaktiv quvvatni iste’mol qiladi va uning quvvat koeffitsienti cos kichik qiymatga ega. Shuning uchun salt yurish vaqti 10 sekunddan ortiq bo‘lgan motorni tarmoqdan avtomatik uzuvchi moslama o‘rnatiladi.
2). Mexanizm konstruksiyasi imkon bersa, yuklash koeffitsienti kichik bo‘lgan AD larni kichikrok quvvatli motorga almashtirish.
Bunda motorning yuklanish koeffitsienti K_yuyu
3). Kam yuklangan AD va SM larni stator cho‘lg‘amlariga beradigan kuchlanishni kamaytirishi yo‘li bilan reaktiv quvvat iste’molini qisqartirish. Buni nominal kuchlanishda cho‘lg‘amlari uchburchak usuliga ulanadigan 4A seriyasidagi motorlar uchun qo‘llash mumkin.
4). Imkoni boricha doimiy ish rejimiga ega mexanizmlarda o‘rnatilgan AD larni SM lar bilan almashtirish (nasoslar, kompressorlar, ventilyatorlar). Chunki, SM reaktiv quvvatni iste’mol qilmasdan, o‘zi ishlab chiqarib, tarmoqqa berishini mumkin.
5). O‘zgarmas ish rejimli mexanizmlar uchun (katta quvvatli nasoslar, kompressorlar, ventilyatorlar uchun) yangidan loyihalash davrida SM o‘rnatishni ko‘zda tutish.
Yuqoridagi tadbirlarni bajarish uchun kapital mablag‘lar kam sarflanadi. Shuning uchun ularni birinchi navbatda bajarib, so‘ngra zarur bo‘lsa, reaktiv quvvatning maxsus manbalarini qo‘llash mumkin.

Reaktiv quvvat manbalari

Sanoat korxonalarida reaktiv quvvat manbalari sifatida kondensator batareyalari, sinxron motorlar, sinxron kompensatorlar va reaktiv quvvatning ventilli manbalari ishlatiladi.

Kondensator batareyalarni ko‘rib chiqamiz. Kuchlanishi 10 kV gacha bo‘lgan kondensator batareyasida kerakli quvvatni olish uchun 3 fazali kondensatorlar, 20–35 kV li kondensator batareyada 1 fazali kondensatorlar ketma–ket va parallel ulanib, batareya hosil qilinadi. Kuchlanishi 380 voltli, 6 kV va 10 kV li kondensatorlar mavjud. Ular mineral yog‘ shimitilgan (KM turidagi) va sintetik suyuqlik shimitilgan (KS) turida bo‘ladi. 380 V li kondensatorlarning quvvatlar shkalasi 450 kVAr ga, 610 kV li kondensatorlarning quvvatlar shkalasi 1075 kVAr ga teng.
Kondensator batareyalarining iqtisodiy ko‘rsatkichlari quyidagicha:
1). Solishtirma quvvat yo‘qotishlari 380 V da R_sol=4 Vt/kVar; 610 kV da R_sol=22.5 Vt/kVar.
2). Yuqori kuchlanishli kondensatorlarning solishtirma qiymati past kuchlanishli kondensatorlarga qaraganda arzonroq.
Hozirgi paytda komplekt kondensator qurilmalari (batareyalari) ishlatiladi. Ularning quvvati bir nechta pog‘onada rostlanishi mumkin. Pog‘onalar soni 2–5 tagacha bo‘ladi. Loyihalarda ko‘p ishlatiladigan komplekt qurilmalar quyidagilar:
UKPN–0,38–110 UKLN–0,38–110
UKPN–0.38–150 (160) UKLN–0,38–150 (160)
UKPN–0,38–220 UKLN–0,38–220
UKPN–0,38–300 (320) UKLN–0,38–300 (320)
Bu yerda: UK–kondensator qurilmasi; N–kuchlanishni rostlash mumkin; 0,38–kuchlanish (kV): 110, 150 (160), 220, 300(320)–quvvatlari, kVAr; P–o‘ng tomonga, L–chap tomonga o‘rnatiluvchi.
Yoritish yuklamalari uchun UK turidagi batareyalar chiqariladi. UK–40, 60, 72, 110;
610 kV kuchlanishlarda KU va KUN turidagi komplekt batareyalar ishlatiladi (KU–450, 600, 900–xona ichida o‘rnatish uchun, KUN–450; 600; 900 tashqarida o‘rnatish uchun).
Elektr yuritma uchun ishlatiladigan 610 kVli sinxron motorlarning qo‘zg‘otish rejimlarini ko‘rib chiqamiz.
Agar SM ning qo‘zg‘otish toki o‘zining nominal qiymati _q dan kichik bo‘lsa (_q<_qn), u AD singari ishlab, tarmoqdan reaktiv quvvatni iste’mol qiladi. Bu kam qo‘zg‘otish rejimi deyiladi.
_q=_qn bo‘lsa, SM tarmoqdan reaktiv quvvat olmaydi va bermaydi, bunda cos=1 ga teng bo‘ladi.
_q>_qn bo‘lsa, o‘ta qo‘zg‘atish rejimi kuzatiladi. Bunda SM tarmoqqa reaktiv quvvat beradi va kuchlanishni oshiradi. Agar biror ishlab chiqarish mexanizmda ishlab turgan SM ni reaktiv quvvat manbasi sifatida ishlatilsa, kapital sarflar 0 ga teng deb olinadi. Ammo, SM da qo‘shimcha aktiv quvvat yo‘qotishlari paydo bo‘ladi:
R_sm=
Bu yerda: D₁, D₂–motorning texnik ko‘rsatkichlariga bog‘liq bo‘lgan solishtirma quvvat yo‘qotishlari [kVt];
D₁/Ыn–[kVt/kVAr] va D₂/Ы²_n [kVt/kVar²]–solishtirma quvvat yo‘qotish–lari ma’lumotnomalarda beriladi.
Ы_n–motorning nominal reaktiv quvvati, kVar (pasport qiymati);
Ы–motordan olinayotgan reaktiv quvvat, kVar;
SM dan olinishi mumkin bo‘lgan eng katta reaktiv quvvat quyidagicha topiladi:

Bu yerda: R_n–motorning nominal quvvati; _m–1.11.4–motor konstruksiyasiga bog‘liq bo‘lgan koeffitsient, _n–foydali ish koeffitsienti.