Rüblük elmi-praktik jurnal

 
d biyyat 
 
1.
  . ., 
 
. ., 
  . ., 
  . . 
 
 
 
//
 
-
 
. 2011.  . 7,   2, c. 140-144 
2. Keoghane S.R., Cetti R.J., Rogers A.E., Walmsley B.H. Blood transfusion, embolisation and nephrectomy a er 
percutaneous nephrolithotomy // BJU Int. 2013. Vol. 111,   4. P. 682 – 632. 
3. Jinga V. , Dorobat B. , Youssef S. ., Radavoj D. Braticevici B., Filipoiu F., Balgradean M. Transarterial 
embolization of renal vascular lesions a er percutaneous nephrolithotomy //Chirurgia (Bucur). 2013. Vol. 108,   
4. P. 521-529. 
4.
  . .
   
 
 
 
, 
     
 
, 2015.   4.  . 21 – 26. 
5.
  . ., 
  . ., 
  . ., 
  . ., 
 
. . 
 
 
 
   
 // 
.2012.   2. .57 – 63. 
6.
 
. ., 
 
. ., 
 
. . 
 
 
   
 
 
 
 
 
 // 
. 2013.   1.  . 86 – 88. 
7. Armagan A., Tepeler A., Silav M.S., Ersoz  C., Akcay M., Akman T., Erdem M., Onol S. Micropercutaneous 
nephrolithotomy in the treatment of moderate size renal calculi // J Endourol. 2013. Vol. 27,  2.  . 177 – 181. 
8. Wong K.A.,  Sahai A.,  Patel A.,  Thomas K.,  Bultitude M., Glass J.  Is percutaneous nephrolithotomy in solitary 
kidneys safe? // Urology. 2013. Vol. 82. P. 1013 – 1016. 
9. de la Rosette J.J., Assimos D.,  Desai M.,   Gutierrez J.,  Lingeman J., Scarpa R.,  Tefekli A. The clinical research 
office of the endourological society percutaneous nephrolithotomy global study: indications, complications and 
outcomes in 5803 patients // J Endourol. 2011. Vol. 25. P. 11 – 17. 
10. Bucuras V., Gopalakrishnam G., Wolf J.S., Sun Y., Bianchi G., Erdogru T., de la Rosette J.J. The clinical research 
office of the endourological society percutaneous nephrolithtomy global study: nephrolithotomy in 189 patients 
with solitary kidneys // J Endourol. 2012. Vol. 26,   4. P. 336 – 341. 
11.
 
. ., 
 
. ., 
 
. ., 
   
. . 
 
 
 
 
  //
 
 
. . . 
.- 2002.-   1.-  .99-102. 
 
 
 
  . ., 
  . .,  Max
  . . 
 
 
 
 
 
   
 
   
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
, 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
   
 
   35 
   
 
 
 
 
   
   1998   2012 
. 
 
 
   15   72 
 
(
 
 – 48,5 
). 
 
 
 
   22 
 
(62,9±8,2%), 
   13 (37,1±8,2%). 
 
 
 
 
 
 
 34 
 
(97,2±3,9%).   91,4% 
 
 
 
 
 
 
 
-
   
 
 
 
 
. 
 
, 
 
 
 
 
 
 
   
 
   
 
 
   
 
, 
-
   
 
   
. 
 
 
 
 
 

34 
Imamverdiyev S.B., Talibov T.A., Mahmudov I.F. 
 
The results of open surgical treatment of staghorn and multiple nefrolithiasis at patients with 
single or single functioning kidney 
 
D
epartment  of Urology, Azerbaijan Medical University, Baku 
 
Summary. In article presented research are reflected the results of open surgical treatment of staghorn and 
multiple nefrolithiasis at 35 patients with single or single functioning kidney from 1998 for 2012 years. The 
age of the patients ranged from 15 to 72 years (average age – 48,5 years). Right-sided intervention has been 
executed at 22 patients (62,9±8,2%), left-sided at 13 (37,1±8,2%). 
Satisfactory results of surgical treatment have been received at 34 patients (97,2±3,9%). In 91,4% cases 
there was noted stone free after the executed intervention on single or single functioning kidney. 
Thus, the open surgical intervention is an optimum method of the choice in the treatment of patients with 
the severe forms of staghorn and multiple nefrolithiasis comlicated bybacteria in urineand violation of an 
urodynamic. 
 
 
E-mail:                   
[e-mail],     
[e-mail]  
[e-mail] 
 
 
R yçi: t.e.d., dosent  .A.Bax ov 

35 
 
J, 2016,  3, 35-38                                                                                                                                     
 
Quliyeva A.R., M mm dov  . . 
 
XRON K BÖYR K ÇATI MAZLI I OLAN X ST L RD    
PROQRAMLI HEMOD AL Z MÜAL C S ND   LT HABA QAR I  
S STEM CAVAB REAKS YASININ D Y
KL KL R  
 
Az rbaycan Tibb Universitetinin Terapevtik v  pediatrik propedevtika kafedras , Bak  
 
Xülas . 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
. 
 
 
 (
) 
 30 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
. 
 
 
 
 
 
 
 ( -6    -10), 
sitar düstur (
, 
   
) 
. 
 30 
 
 
, 
 
 3 
 
 
 4 
 
 
 
. 
 
s  
 
 
, 
 
 
 
 
 
 
. 
T dqiqat 
dir  ,   
 
 
 (
, 
   
) 
 
 
kliy   u ray r. 
 
 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
 
. 
-10 
 
-6 
 
 
 
 
.  -10    -6-
 
 
 
 
, 
 
   
, 
 
 
 
 
 
 
 
. 
 
 
 
 
 
 
 
.   
Açar sözl r: xronik böyr k çat mazl , hemodializ, sitokinl r, leykositl r 
 
: 
 
 
,
, 
, 
 
Key words: chronic renal failure, hemodialysis, cytokines, leukocytes 
 
Xronik böyr k çat mazl n n (XBÇ) pato-
genezind  iltihaba qar  sistemli cavab 
reaksiyas n n ( SCR) rolu inkar olunmazd r 
[1-4]. Patoloji prosesin inki af nda sistem iltiha-
b n n yerli fenomenl ri bir-biril   v  XBÇ-n n 
patogenetik b ndl ri il  çoxsayl  "qüsurlu 
h lq l r" yarad r [5]. Güman ki, XBÇ-n n 
etioloji amili burada xüsusi rol oynay r. Lakin 
XBÇ-l   x st l rd  hemodializin  SCR-sindro-
munun göst ricil rin   t siri bar d   m lumatlar 
t k-t kdir v   ks r hallarda bir-birin  ziddir 
[3,6]. Bu bax mdan, XBÇ-l   x st l rd   SCR 
göst ricil rin  hemodializin t sirinin ara d r l-
mas   m s l si mü yy n  h miyy t k sb edir. 
Bel  ki, XBÇ-l   x st l rd   SCR-sindromunun 
v ziyy tinin  vv lc d n qiym tl ndirm si, eyni 
zamanda,hemodializin bu göst ricil rin s viy-
y sin  ehtimal olunan t sir xüsusiyy tl rinin 
ara d r lmas  istiqam tind   t dqiqat i inin apa-
r lmas na ehtiyac duyulur. 
T dqiqat n m qs di XBÇ-l   x st l rd  
müalic d n sonra iltihaba qar  bas ver n ca-
vab reaksiyas  göst ricil rinin dinamik d yi-
iklikl rinin öyr nilm si v hemodializin bu 
göst ricil r   t sirinin ara d r lmas ndan iba-
r tdir. 
T dqiqat n material v  metodlar .  XBÇ-l  x st -
l rd  hemodializ fonunda müalic nin n tic l ri 30 x st  
üz rind  öyr nilmi dir. 19 x st  ki i, 11 x st  qad n 
olmu dur. X st l rin ya  20-d n 70-  q d r olmu dur. 
Kontrol qrup kimi 20-30 ya  aras nda olan 20 n f r 
sa lam könüllü götürülmü dür. Onlardan 12-si ki i, 8-i 
qad n olmu dur. T dqiqat i i Az rbaycan Tibb Univer-
sitetinin T dris-terapevtik Klinikas nda apar lm d r. 
X st l rd  proqraml  hemodializ fonunda  SCR 
s viyy simü yy nl dirilmi , periferik qanda leykositar 
hüceyr l rl  sitokinl rin konsentrasiyas  dinamik olaraq 
öyr nilmi dir. Bu m qs dl   t dqiqat günü periferik 
venadan götürülmü  materialda interleykin-6 ( L-6) v  
interleykin-10 ( L-10) konsentrasiyas , neytrof ll rin, 
makrofaqlar n v  limfositl rin say  mü yy nl diril-
mi dir. Qanda sitokinl rin konsentrasiyas  immunofer-
ment üsulu il  öyr nilmi dir. Neytrofill r, monositl r v  
limfositl r avtomatik analizatorlar vasit sil  say lm -
d r. Eyni zamanda, XBÇ-l   x st l rd  hemodializd n 
sonrak  gedi in izl nm sind  klinik  lam tl rin v ziy-
y ti qiym tl ndirilmi dir. 
T dqiqat i i hemodializönü (Pre-H), hemodializ 
vaxt  (Peri-H) v  sonrak  (Post-H) dövrl rd  h yata ke-
çirilmi dir. Pre-H dövrü hemodializd n  vv lki 6 saat , 
Peri-H dövrü hemodializd n sonrak  6 saat , Post-H 
dövrü is  hemodializd n 24 saat sonrak  dövrü  hat  
etmi dir. Hemodializ h ft d  12 saat olmaqla 3 d f  
apar lm d r. Statistik hesablamalar Styudentin t-meyar  

36
hesablanmaqla STATISTIKA proqram  vasit sil  
apar lm d r [7]. 
T dqiqat n n tic l ri v  onlar n müza-
kir si. Öyr nil n parametrl rin dinamik d yi-
iklikl ri a a dak  c dv ld  verilmi dir. Qar-
ya qoyulan v zif l r  uy un olaraq, x s-
t l rd   h r bir parametr üzr  dinamik 
mü ahid  apar lm d r.  L-6 iltihab n ilk gün-
l rind  çox yüks k olmu , lakin hemodializ-
d n sonrak  dövrd  onun a a  dü düyü mü-
ahid  edilmi dir (p
1
<0,05). Antiiltihabi sito-
kin  L-10-un konsentrasiyas n n t dqiqat 
dövrl rind  getdikc  azald  mü yy n edil-
mi dir (c dv l). Bütün parametrl r, ayr - 
ayr l qda dig r klinik-laborator göst ricil r v  
x st liyin gedi i il , el c  d  bir-biril  müqa-
yis li t hlil edilmi dir.  L-6  sas n azalma 
tendensiyas  göst rmi dir. Kontrol qrupda 
L-6-n n konsentrasiyas  Pre-H dövründ  
oldu undan xeyli a a  olmu dur 
(2,l±0,02nq/ml; p<0,001). 
L-6 Pre-H dövründ  5,63±0,6 nq/ml ol-
maqla, t dqiqat dövrl ri il  müqayis d   n 
yüks k r q m hesab edilmi dir. Peri-H döv-
ründ  bu göst rici k skin a a  dü mü  
(3,31±0,57 nq/ml) v  ilkin göst ricid n 
t xmin n 30% a a  olmu dur(p
1
<0,05). 
Post-H dövründ   L-6-n n konsentrasiyas  
Peri-H dövr  nisb t n t xmin n eyni qalm  
(3,04±0,lnq/ml) v  bu d yi iklikl r aras nda 
statistik f rq mü ahid  edilm mi dir 
(p
2
>0,05). Lakin Post-H dövrü il  Pre-H dövr-
l ri aras nda yüks k statistik f rq a kar edil-
mi dir (p
3
<0,001). 
Qanda  L-10 konsentrasiyas nda dövrl r 
üzr  dinamik azalma tendensiyas  müsahid  
edilmisdir. Kontrol qrupla Pre-H dövrl rind  
L-10 müvafiq olaraq 8,2±0,7 nq/ml v  
5,2±0,04 nq/ml olmu , yüks k statistik f rq 
a kar edilmisdir (p
1
<0,001). Pre-H dövrü il  
Peri-H dövrl rind  dinamik azalma mü ahid  
edilm kl , bu r q m 2,98±0,32 nq/ml-  dü -
mü dür (p
1
<0,001). Post-H dövründ  d   L-10 
konsentrasiyas  bir q d r eyni olmus 
(2,69±0,11 nq/ml), bu r q ml  Peri-H dövrü 
göst ricisi aras nda statistik f rq a kar edil-
m misdir (p
2
>0,05). Post-H dövrü il  Pre-H 
dövrü aras nda statistik f rq (p
3
<0,00l) ol-
mu dur. 
Hemodializin müxt lif m rh l l rind  
neytrofill röyr nilmi dir ki, bu göst ricinin 
kontrol qrupda v  Pre-H dövrü d yi iklikl ri 
statistik f rqli deyil (p>0,05).  lk dövrd  
neytrofill r  sas ndestruktiv-degenerativ d -
yi iklikl r  u ram d r. Hemodializ dövründ  
onlar n bir qismi t z l n r k dol unla r. 
g r, Pre-H dövründ  destruktiv neytrofill r 
25,4±l,6 (32%) t kil edirs , Peri-H dövründ  
bu r q m 6,9±0,8-  (8%) q d r azal r 
(p
1
<0,001). Post-H dövründ  is  destruktiv 
neytrof ll rin yenid n artmas  fonunda 
(12,7±1,0; 18%) onlar n say   a a  dü ür 
(70,13±6,13). Peri-H v  Post-H dövrl ri
 
C dv l. XBÇ-l  x st l rd  hemodializ müalic si fonunda  SCR göst ricil rinin 
dinamiki d yi iklikl ri 
 
Parametrl r Kontrol 
qrup 
n=20 
sas qrup n=30 
Pre-H Peri-H 
Post-H 
L-10, nq/ml 
8,2±0,7   
p<0,001 
5,2±0,04 
p
1
<0,001 
2,98±0,32 
p
2
>0,05 
2,69±0,11 
p
3
<0,001 
L-6, nq/ml 
2,1±0,02   
p<0,001 
5,63±0,57 
p
1
<0,05 
3,31±0,57 
p
2
>0,05 
3,04±0,1 
p
3
<0,001 
Neytrof ll r, 
% 
77,2±2,9  
p>0,05 
77,3±4,6 
p
1
>0,05 
75,0±3,0 
p
2
>0,05 
70,13±6,13 
p
3
>0,05 
Destruktiv neytrofill r - 
 
p<0,001 
25,4±1,6 
32% 
p
1
<0,001 
6,9±0,8 
8% 
p
2
<0,001 
12,7±1,0 
18% 
p
3
<0,05 
Monositl r, % 
8,0±0,4 
p<0,001 
1,4±0,6 
p
1
<0,001 
0 
p
2
<0,001 
1,5±0,5 
p
3
>0,05 
Limfositl r, % 
23,4±1,2 
p<0,05 
17,27±1,27 
p
1
>0,05 
19,6±2,4 
p
2
>0,05 
16,3±3,7 
p
3
>0,05 
 
Qeyd: p – öyr nil n göst ricil rin kontrol qrupla Pre-H dövrü; p
1 
– Pre-H v  Peri-H dövrl ri, p
2 
– Peri-H v  
Post-H dövrl ri, p
3
 – Post-H v  Pre-H dövrl ri aras ndak  statistik f rq. 

37 
aras nda neytrof ll rin say  üzr  statistik f rq 
p<0,05 olmu dur. Post-H v  Pre-H dövrl ri 
aras nda  L-10-un göst ricil ri aras nda da 
statistik f rq mü yy n edilir (p<0,05). 
Monositl rin say  kontrol qrupda Pre-H 
dövründ kind n f rqli olaraq yüks k olmu dur 
(müvaf q olaraq 8,0±0,4% v  1,4±0,6%; 
p<0,001). Pre-H dövrü il  Peri-H dövrl rind  
bu göst ricil r aras ndak  statistik f rq 
p
1
<0,001 olmu dur. Bel  ki, Peri-H dövründ  
monositl r a kar edilm mi dir. Lakin, Post-H 
dövründ  monositl r t k-t k tap lm d r. 
Peri-H dövrünün göst ricisi il  statistik f rq 
yaranm d r (p
2
<0,001). Pre-H v  Post-H 
dövrl rinin r q ml ri statistik f rql nm mi dir 
(p
3
>0,05). 
Periferik qanda limfositl rin say  Pre-H 
dövründ  kontrol qrupdak ndan f rqli olaraq 
az olmu dur (p<0,05). Pre-H v  Peri-H 
dövrl ri aras nda statistik f rq mü ahid  edil-
m mi dir (p
1
>0,05). Lakin, Peri-H v  Post-H 
dövrl ri aras nda statistik etibarl   f rq tap l-
m d r (p
2
<0,05). Bu halda Pre-H v  Post-H 
dövrl rinin r q ml ri statistik f rqli olmam -
d r (p
3
>0,05). Qeyd etm k laz md r ki, lim-
fositl rin say  bütün dövrl rd  kontrol qrup-
dak   r q ml rd n statistik f rqli olaraq a a  
olmu dur. 
Bel likl , al nan n tic l r göst rir ki, 
XBÇ-l  x st l rd  hemodializ fonunda iltihaba 
qar  sistemli cavab reaksiyas  tam formala -
mad ndan sitokin göst ricil ri daha d rin 
d yi iklikl r   m ruz qal r.  ltihab zaman  
faqositar hüceyr l rl  sitokinl r aras nda qar-
l ql   laq nin oldu u bu t dqiqatda bir daha 
t sdiq edilir. 
Bir s ra aliml r "sistem iltihab " anlay n  
çox geni  yay lm   v  terminal XBÇ-da ilti-
hab n göst ricisi kimi özünü göst r n 
MIA-sindromu konsepsiyas  il  eynil dirirl r 
[8, 9]. 
  . .   
. [3] hesab edirl r 
ki, terminal XBÇ-l   x st l rin  ks riyy tind  
yeni tipli patoloji proses – xronik sistemli ilti-
hab inki af edir. Bu prosesd  bir s ra özün -
m xsus fenomenl r: hipotalamus-hipof z-böy-
r küstü v zi sisteminin d yi iklikl ri, mikro-
tromb m l g lm   v  s. formala r ki, bunlar 
da bir çox klinik-labarator d yi iklikl rl  özü-
nü büruz  verir. 
Bu t dqiqat i ind  sitokinemiyan n kritik 
göst ricil ri il  qan n faqositar hüceyr l ri 
aras nda qar l ql   laq nin oldu u a kar edil-
mi dir. M hz bu qar l ql   laq  terminal 
XBÇ-n n gedi ind  xüsusi rol oynay r. Bu vaxt 
iltihabi prosesin gedi ind   SCR-sindromunun 
inki af n   m hdudla d ran amill r: t bii anti-
koaqulyantlar, antioksidantlar, opsoninl r, iki-
fazal  zülallar v  antiiltihabi sitokinl r azal r 
[5]. H min antiiltihabi sitokinl r aras nda 
L-10-un  h miyy ti ç  yüks kdir. Ald m z 
n tic l r d   t dqiqat müdd tind   L-10-da 
ciddi d yi iklikl r ba  verdiyini göst rmi dir. 
Al nan n tic l r terminal XBÇ-l  x st l rd  
SCR-sindromunun inki af etdiyini sübut edir. 
Lakin bu sindrom ümumiyy tl  xronik gedi li 
iltihabi proses  xas oldu undan, onun öyr -
nilm si h l   d  yeni t dqiqat i l rinin apar l-
mas n  t l b edir. Dig r t r fd n, al nan n ti-
c l r x st liyin gedi ini v  proqnozunu qiy-
m tl ndirm y  imkan verir. Proqraml  hemo-
dializin qan n sitokin prof lin   m nf   t siri 
L-10-un konsentrasiyas n n dövrl r üzr  azal-
mas nda özünü göst rir.  L-6-n n konsent-
rasiyas n n dövrl r üzr  azalmas  q samüdd tli 
xarakter da y r ki,bu da hemodializin bu 
göst riciy  olan müsb t t sirinin müv qq ti 
oldu unu dem y   sas verir. 
Bel likl , terminal XBÇ-l   x st l rd  ilti-
haba qar  sistemli reaksiyan n patogenetik 
rolunu  sas götür r k müvaf q meyarlar n kli-
nik nefrologiyada istifad  edilm si m qs d -
uy un hesab edil  bil r. Eyni zamanda hemo-
dializin  CSR-a m nf   t sirini aradan qal-
d rmaq üçün terminal XBÇ-l  x st l rd   v z-
edici terapiyaya yeni preparatlar n  lav  edil-
m sinin h yata keçirilm si m sl h t bilinir. 
 
d biyyat 
1.
 
. ., 
  . ., 
  . . 
 
 
 
 
 // 
 
,1999,  1,  .2-6. 
2.
 
. ., 
 
. . 
 
 
 
 
 
 
 
 // 
   
, 2002,  4 (4),  .233-239. 
3.
  . ., 
  . ., 
  . ., 
  . . 
 
 
   
   
 
 
 
 // 
   
, 2008,  3,  .47-50. 
4. Yao Q., Axellson J., Heimburger  . et al. Systemic inflammation in dialysis patients with end-stage renal disease: 
causes and consequences // Minerva Urol.Nephrol., 2004, v.56, pp.237-248. 

38
5.
  . ., 
  . ., 
 B.A. 
. 
 
 
 
 // 
   
, 2008,  7 (1), c. 15-23. 
6. Mehmet Taraç oglu, Ay e Binnur Erbagç , Celaletdin Usalan et a I. Acute effect of hemodialisis on serum levels of 
the pro inflammatory cytokines //Mediators of inflammation, 2003, v.2, pp.15-19. 
7.
  . . 
 
 
 
. 
 
 
 
 
STATISTICA. 
: 
, 2003, 342  . 
8. Perunicic-Pekovic G., Rasic-Milutinovic Z., Pljesa S. Predictors of mortality in dialysis patients-association between 
malnutrition, inflammation and atherosclerosis (MIA syndrome) // Med. Pregl., 2004, v. 57 (3-4),  .149-152. 
9. Zimmermann J., Herrlinger S.,Pruy A. et al. Inflammation enhances cardiovascular risk and mortality in hemo-
dialysis patients // Kidney Int.,1999, v.55, pp.648-658. 
 
 A.P., 
 
. . 
 
 
 
 
 
 
   
 
   
 
 
   
 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
, 
 
 
.   
 
 
 
, 
   
 
 
 
 
   
   
 
   
 
. 
 
 
 
 
 
 
   
 
(
)   30-  
   
 
 
  (
) 
 
 
-
.   
 
 
 
 
 
 (
-6   
-10), 
 
 
(
, 
   
). 
 
   
 30-  
, 
 
 3 
   
   4 
 
 
. 
 
 
 
-
 
,   
 
 
   
 
 
. 
 
 
, 
 
 
 
   
 
 
 
  (
, 
   
 
).   
 
 
-
 
 
   
 
   
 
. 
-10   
-6 
   
 
 
 
. 
 
-10   
-6   
 
 
, 
 
 
 
,     
 
 
     
   
 
. 
 
   
 
 
 
 
 
   
. 
 
Guliyeva A.R., Mammadov J.T. 
 
CHANGES IN THE INDICES OF SYSTEMIC INFLAMMATION RESPONSE   
IN PATIENTS WITH CHRONIC RENAL FAILURE AT PROGRAM DIALYSIS 
 
Department of Therapeutic and pediatric propedeutics, Azerbaijan Medical University, Baku 
 
Summary. The article presents the results of study conducted with aim of indicators of systemic response to 
inflammation and the effect of hemodialysis on these parameters. 
Were analyzed the results of a study of indicators of systemic response to inflammation (SRI) in 30 patients 
with chronic renal failure (CRF) under hemodialysis. As indicators of SRI were studied cytokines (IL-6 and 
IL-10), leukogram (neutrophils, monocytes and lymphocytes). The study was conducted within 30 days, 
dialysis was carried out 3 times a week for 4 hours each session. The levels of studied cytokines were measured 
by ELISA method, and the number of leukocytes was counted by using an automatic analyzer. 
The data show that these parameters vary depending on the study period (predialysis, peridialysis and 
postdialysis periods). They revealed a negative effect of hemodialysis on the performance of SRI and 
phagocytic cells. IL-10 and IL-6 are changed depending on the periods of dialysis. The levels of IL-10 and 
IL-6 in the peridialysis period be decreasing below the initial values, and postdialysis period stabilized most 
and do not differ from predialing period. Phagocytic cells of the studied period also tend to decrease. 
 
R yçi: t.ü.f.d. Babayeva F.