Rüblük elmi-praktik jurnal

 
Qas mova Z.V. 
 
OPTIMIZATION OF DIAGNOSIS, TREATMENT AND PREVENTION METHODS 
IN VERTICAL DENT ALVEOLAR ANOMALIES 
 
Department of dentistry, Azerbaijan Medical University, Baku 
 
Summary. Questions of diagnostics, treatment and prevention of vertical dent alveolar anomalies are one 
of the topical problems of orthodontics. On the basis of optimal treatment methods, taking into consideration 
different age groups, the effective treatment through the use of algorithm has been developed. Morphological 
and acoustic studies have allowed developing of optimum modes of ultrasonic effects and their application in 
the clinic. 
Our studies proved the efficiency of natural "Miswak" products and ultrasonic spraying of propolis 
extract during prevention of dental caries and periodontal disease in patients with dent alveolar anomalies. 
 
 
E-mail: zebaqas [e-mail] 
 
 
R yçi:  t.e.d. H. brahimli  

164
J, 2016,  3, 164-166                                  YUB LEY                
 
TAMERLAN  Z Z O LU  L YEV N H YAT YOLU 
(anadan olmas n n 95-illiyi münasib til ) 
 
 
nsan dünyaya bir d f   g lir v   h yat t rzi, insanlara 
münasib ti,  m yi v   xlaq  il  öz h yat kitab n  yarad r. 
M hz bu keyfiyy tl rin  gör  b zi insanlar h yatdan köç n 
kimi unudulur, b zil ri is   srl r boyu yadda lara h kk 
olunur, xatir l rd  ya ay r. B zi insanlar xeyirxahl na, 
r fli  m yin  gör  el  böyük hörm t v  m h bb t qazan r, 
h yat  boyu el  d rin izl r burax r ki, dünyas n  d yi dikd n 
sonra da ür kl rd n silinmir. Öz ömürl rini xalq v   V t n 
yolunda parlaq m
l  çevir n bel  insanlar n xatir si 
b didir v  bu  b diyyat m
lini söndürm k mümkün 
deyil. Bel  görk mli 
xsiyy tl rd n biri Az rbaycan 
Respublikas n n Dövl t Mükafat  laureat   v   m kdar elm 
xadimi, tibb elml ri doktoru, professor Tamerlan  ziz o lu 
liyevdir.  
Görk mli Az rbaycan alimi v  ictimai xadimi  ziz 
liyevin o lu olan Tamerlan mü llimin h yat v   f aliyy ti 
bu ail nin möht
mliyini bir daha  yani  kild  sübüt edir. 
Tamerlan  liyev 1921-ci il oktyabr ay n n 3-d  indiki 
Naxç van Muxtar Respublikas n n 
axtaxt   k ndind  
dünyaya göz açm d r. Onun atas   ziz  liyev  bütün h yat  
v  f aliyy ti il  do ma Az rbaycan m z n v  Az rbaycan xalq n n ad na  r f g tir n, bütün ömrü 
boyu insanlar n q lbin  humanizm, m rh m t, xeyirxahl q v  beyn lmil lçilik h kk etm y  çal an 
dahi insan idi. Ya ad  dövrün t latüml ri, qar la d  ç tinlikl r, a r -ac lar v  u urlar bu böyük 
insan n h yat nda, taleyind  d rin izl r qoymu dur. 
Tamerlan  liyev h l  u aql q ça lar ndan alic nabl q, h ssasl q v  ziyal l q ruhunda t rbiy  
alm d r. O, ilk t hsilin  1929-cu ild  Bak   h rinin 3 -li ibtidai m kt bind  ba lam , sonra is  
Bak dak  176 -li orta ümumt hsil m kt bind  davam etdirmi dir. 1940-c  ild  orta m kt bi  la 
qiym tl rl  bitir n T. . liyev el   h min ild  Az rbaycan Tibb  nstitutunun müalic -profilaktika 
fakült sin  daxil olmu dur. Ciddi t l b lik h yat  keçir n g nc Tamerlan institutun bütün ictimai 
i l rind  f al i tirak etm kl  b rab r, d rsl rini d   la qiym tl rl  oxuyurdu. O, t l b lik ill rind  
fakült nin divar q zetinin redaktoru, institutun t l b   h mkarlar t kilat n n büro üzvü olmu , 
t hsild   ld  etdiyi u urlara gör  dövrün  n yüks k t l b  mükafat  olan Stalin t qaüdün  layiq 
görülmü dür. 1943-cü ild  Tamerlan  liyev t l b  ik n t hsild   v  ictimai i l rd   f rql ndiyin  
gör  Az rb.SSR Ali Sovetinin F xri F rman  il  t ltif edilmi dir. 
T. . liyev II Dünya Müharib si ill rind   d rsd nk nar vaxtlarda h rbi hospitalda i l yir, 
yaral   sg rl r  tibb xidm ti göst rirdi. 1944-cü ild  Az rbaycan Dövl t Tibb  nstitutunu bitir n 
h kim Tamerlan  liyev bir müdd t Az rbaycan Elmi-T dqiqat Epidemiologiya v  Mikrobiologiya 
institutunda v  sonradan Az rbaycan Tibb  nstitutunun Mikrobiologiya kafedras nda çal m d r.  
Tamerlan mü llim 1945-ci ild n  m k f aliyy tini Az rbaycan Dövl t Tibb  nstitutunun 
fakült  terapiyas  kafedras  (indiki Az rbaycan Tibb Universitetinin daxili x st likl r kafedras ) il  
ba lay r v  ömrünü bütünlükl  bu kafedradak   m k f aliyy tin  h sr edir. O, 1945-ci ild n 1948-ci 
il  q d r fakült  terapiyas  kafedras nda ordinator, 1948-1969-cu ill rd  kafedran n assistenti, 1969-
cu ild  dosent v zif l rind  çal m , 1970-1990-c  ill rd  kafedran n müdiri olmu  v  1990-c  ild n 
ömrünün sonuna q d r kafedran n professoru v zif sind  i l mi dir. 
T. . liyevin çoxc h tli elmi-t dqiqatlar n n  sas n  Az rbaycan n kurort amill rinin 

165 
müalic vi t siri, endokrin sistem x st likl rinin patogenezinin, klinikas n n v  müalic  üsullar n n 
öyr nilm si, qan n laxtalanma,  ks-laxtalanma v  fibrinoliz sistemind  normal v  patoloji  raitd  
ba  ver n d yi iklikl r v  onlar n koppeksiya üsullar , miokard infarkt n n müalic si v  dig r 
probleml r t kil etmi dir. H kimlik f aliyy tin  ba lad  ilk ill rd  Naftalan neftinin orqanizmin 
reaktivliyin   t sirinin öyr nilm sin  böyük  m k s rf ed n T. . liyev 1954-cü ild  “Naftalan 
neftinin t siri alt nda heyvan orqanizminin immun reaktivliyinin xarakteristikas na dair materiallar” 
mövzusunda namiz dlik dissertasiyas  müdafi  etmi dir. Bundan sonrak  ill r  rzind  Tamerlan 
mü llim respublikam zda  sas  fakült  terapiyas  kafedras n n professorlar  K.N.Jeqorov v  
.M.Orucov t r find n qoyulmu  tibbi problem – endokrinologiya sah sind  elmi t dqiqatlar 
aparm  v  çoxillik g rgin  m yinin b hr si olaraq, 1969-cu ild  “Müxt lif formal   k rli diabeti 
olan x st l rd  periferik damarlar n v ziyy ti; metabolizm v  qan n koaqulyasiyas n n b zi 
göst ricil ri” mövzusunda doktorluq dissertasiyas  müdafi  etmi dir. 
T. . liyevin t
bbüsü v  bilavasit   i tirak  il  prespublikam zda endokrinologiya v  
terapiya üzr  elmi-t dqiqat aparan aliml r  Moskvan n, Tbilisinin v  keçmi  SSR -nin dig r 
h rl rinin apar c  elmi m rk zl ri il   m kda l q aparmaq üçün  rait yarad lm d r.  
T. . liyev Endokrinoloqlar n Ümumittifaq Elmi C miyy ti idar  hey tinin üzvü olaraq, 
d f l rl   c miyy tin iclaslar nda m ruz l rl   ç x  etmi , s yyar elmi seminar v  sessiyalar n 
keçirilm sini t kil etmi dir. 1981-ci ild  Endokrinoloqlar n Ümumittifaq C miyy tinin endokrin 
sistem patologiyas na dair s yyar elmi sessiyas n n m hz Bak da t kil olunmas   v   u urla 
keçirilm si professor T. . liyevin s yi, aktiv yard m  say sind  mümkün olmu dur. Bel likl , 
T. . liyevin geni  f aliyy ti respublikam zda endokrinologiya v  kardiologiya elminin inki af na 
t kan vermi dir. Tamerlan mü llim 10 il  yax n müdd t  rzind  respublika Endokrinologiya 
c miyy tinin  v zsiz s dri olmu dur. 
Professor T. . liyevin 
xsi i tirak   v   s yi n tic sind  1975-ci ild   4 -li kilinik 
x st xanan n bazas   sas nda 90 çarpay l q endokrinoloji  öb  yarad lm d r. O vaxtdan b ri bu 
öb d  fakült  terapiyas  kafedras n n  m kda lar , 4  -li x st xanan n  m kda lar  il  birlikd , 
k rli diabeti olan x st l rin m rk zl dirilmi  formada müalic   v  profilaktikas na dair  sasl  
elmi i l r apar rlar. Onun fakült  terapiyas  kafedras na r hb rlik etdiyi dövrd  Bak   h rinin 
müxt lif klinika v  poliklinikalar ndan, respublikan n rayonlar ndan v  h tta b zi xarici ölk l rd n 
( ran, Suriya, Türkiy ) endokrinologiya sah sind   t kmill m   m qs dil  bu kafedraya h kiml r 
ezam edilirdi. Eyni zamanda kafedran n yerl diyi F. . f ndiyev ad na 4  -li Bak   h r Klinik 
X st xanas n n müxt lif  öb l rind   v  1,2,10 nömr li 
h r poliklinikalar nda endokrinoloji 
x st l r  bu kafedrada haz rlanan proqram üzr  m sl h tl r verilir, diaqnostik v  müalic vi yard m 
göst rilirdi. 
T. . liyevin  xsi t
bbüskarl  v  s yi n tic sind  kafedran n bazas nda respublikada ilk 
intensiv kardioloji yard m  öb si t kil edilmi , x st xanada müasir cihaz v  avadanl qlarla 
(elektrokardioqraf, kardiomonitor, exokardioqraf, veloerqometr, süni t n ffüs aparat ) t min edilmi  
reanimasiya v  intensiv terapiya bloku, funksional diaqnostika  öb si yarad lm d r. 
Keçmi  SSR -nin bir çox regionlar nda kardioloji xidm tin inki af etdirilm sin  ba land  
dövrd  Bak da,  4  -li x st xanan n bazas nda miokard infarkt   v   k rli diabet kimi qar l ql  
a rla d r c   x st likl ri olan  xsl rin distansion diaqnostikas , t xir sal nmaz yard m , intensiv 
terapiyas   t kil edilmi dir. Burada x st l r  ard c l reanimasion, terapevtik, funksional b rpa v  
n hay t “Bilg h” kardioloji sanatoriyas nda f rdi müalic  plan   sas nda aktiv reabilitasiya 
t dbirl ri apar l rd . Qeyd etm k laz md r ki, bu növ xidm t keçmi  ittifaq üzr  ilk d f  
Az rbaycanda t kil edilmi dir. 
S hiyy nin bel  mühüm probleml rinin h lli elmi-t dqiqat axtar lar n  geni l ndirm y , 
ür yin i emik x st likl ri, hipertoniya, ür k çat mazl , 
k rli diabet v  onun bir s ra 
a rla malar n n öyr nilm sin , diaqnostikas na v  müalic sinin t kilin  yard m göst rmi dir. Bir 
sözl , Az rbaycanda kardioloji xidm t sisteminin elmi t kili v  bu sah l rd  kadrlar haz rlanmas  
sah sind  T. . liyevin  v zsiz xidm ti olmu dur.  ndiy   q d r f aliyy td  olan akademik 
C.Abdullayev ad na Elmi-T dqiqat Kardiologiya  nstitutu T. . liyevin t
bbüsü v  köm kliyi il  
yarad lm d r. Lakin ifrat d r c d   t vazökar insan olan Tamerlan mü llim orada v zif  

166
t m nnas nda olmam d r.  
Yüks k elmi potensial say sind   q sa müdd t  T. . liyevin r hb rliyi alt nda 25 elml r 
namiz di v  5 elml r doktoru haz rlanm d r v  onlar haz rda müxt lif kafedralar n r hb rl ri, 
endokrinologiya v  kardiologiya sah sind  apar c  müt x ssisl rdir. Prof. T. . liyev 250-d n art q 
elmi  s rin, o cüml d n 12 monoqrafiya v  1 d rsliyin mü llifidir. Onlardan “ k rli diabet” 
(1979), “Klinik laborator-diaqnostik t dqiqat üsullar ” (1974), “Prediabet” (1982), “ k rli diabet 
haqq nda  trafl  m lumat”, “Biokimy vi t dqiqat üsullar ”, “ k rli diabet zaman  qan dövran n n 
pozulmalar   v  onlar n t nzimi” (1979), “Endokrinologiya” (1993), “Karbohidrat mübadil sinin 
pozulmalar   v  ür yin i emik x st liyi” (1983) v  ba qalar   h kiml rimizin stolüstü kitablar d r. 
Qeyd etm k laz md r ki, bu monoqrafiyalar n bir neç si xalq t s rrüfat  nailiyy tl ri s rgisinin q z l 
medal  il  t ltif edilmi dir; alimin “Endokrinologiya”  s ri bu sah d  Az rbaycan dilind  yaz lm  
ilk d rslik idi. Professor T. . liyev Az rbaycanda tibb elminin v   s hiyy nin inki af  sah sind  
apard  uzunmüdd tli s m r li i l rin  gör   “ r f ni an ” v  “Oktyabr  nqilab ” ordenl ril , 
Az rbaycan S hiyy  Nazirliyinin “S hiyy   laç s ” dö  ni an  il   v  “F xri F rman”larla t ltif 
edilmi dir. T. . liyev 1981-ci ild  “Klinik laborator-diaqnostik t dqiqat üsullar ” monoqrafiyas na 
gör  Respublikan n Dövl t Mükafat na layiq görülmü dür. 
H kim, alim v  mü llim keyfiyy tl rini özünd  birl dirm si T. . liyev  Respublika 
S hiyy  Nazirliyinin Ba  terapevti olmaqla yana , uzun ill r Az rbaycan Tibb Jurnal n n redaksiya 
hey tinin üzvü, Az rbaycan Dövl t Tibb  nstitutunun doktorluq dissertasiyalar n n müdafi si üzr  
ixtisasla d r lm  Elmi  uras n n s dri v zif l rind  çal ma a imkan verirdi. T. . liyev elmi-
metodik i l rin n tic l rin  gör  Elmi k fl r üzr  SSR  Dövl t Komit sinin 3  had tnam sini 
alm d r. 
Respublikada elmi kadrlar n haz rlanmas nda v  elmin inki af ndak  xidm tl rin  gör  1985-
ci ild  T. . liyev  Az rbaycan Respublikas n n “ m kdar elm xadimi” f xri ad  verilmi dir. 
T. . liyev t r find n ara d r lan  k rli diabetin bütün aspektl rinin öyr nilm si problemi 
kafedran n son 15-illik f aliyy tind  elmi-t dqiqatlar n  sas istiqam tl rini  hat  etmi dir. Haz rda 
kafedrada T. . liyevin bir çox yetirm l ri – onun i inin davamç lar   f aliyy t göst rir. Onlar 
k rli diabetin damar a rla malar n n öyr nilm si üzr   sas  Tamerlan mü llim t r find n 
qoyulan t dqiqatlar  indi d  davam etdirirl r. 
T. . liyev t r find n haz rlanan kadrlar Avropa Endokrinoloqlar Assosiasiyas n n üzvl ri, 
k rli diabet problemi üzr  dünya forumlar n n, simpoziumlar n n i tirakç lar , m ruz çil ri 
olmaqla yana , dig r tibb mü ssis l rinin i çil rin  elmi m sl h tl rl  yard m göst rir,  k rli 
diabetin müalic sinin dünya standartlar  s viyy sind  yeni aspektl rini haz rlay rlar. 
T l bkar mü llim, sadiq dost, alic nab insan – T. . liyevin i ql  simas  v  parlaq xatir sin  
h sr olunmu   m qal mi onun vida m rasimind  möht r m prezidentimiz Heyd r  liyevin dediyi 
sözl rl  ba a çatd r ram: 
“ lli il müdd tind   m n Tamerlan  yax  tan m am, onun h yat n , f aliyy tini h mi  
mü ahid  etmi m. Alic nabl , yüks k m d niyy ti, ziyal l , f dakarl , sad liyi, 
insanp rv rliyi il   h qiq t n o, atas n n – m rhum  ziz  liyevin xüsusiyy tl rinin  ks riyy tini 
özünd   ks etdirirdi. M nim üçün is  onun bütün xüsusiyy tl rind n ba da,  n d y rlisi dostlu a 
s daq tli olmas  idi. S daq tli insan idi. Tamerlan bütün m rh l l rd  m rd, s daq tli dost olubdur. 
Hesab edir m ki, insan m n viyyat n n  n yüks k keyfiyy ti,  n yüks k göst ricisi s mimilikdir, 
s daq tlilikdir. Tamerlan bu xüsusiyy tl r  malik bir adam idi. H tta dey  bil r m ki, bu 
keyfiyy tl r  gör  nümun  idi. Ona gör   d  Tamerlan n xatir si heç vaxt unudulmayacaq, 
t l b l rinin, onu tan yanlar n, onunla bir yerd   i l y nl rin, 
xs n m nim q lbimd  daim 
ya ayacaqd r”. 
Allah Tamerlan mü llim  r hm t el sin! 
 
Rafiq M mm dh s nov 
ATU-nun elmi i l r üzr  prorektoru, Daxili x st likl r  
kafedras n n müdiri,  m kdar elm xadimi, professor                   
 

 
167
 
! 
 
, 
   
 
 
 (
 ATJ (Az rbaycan 
Tibb Jurnal )), 
 «
 
   
 
   
 
» (Uniform requirements for manuscripts submitted to biomedical journals. Ann Intern Med 
1997; 126; 36-47. 
  
   
 6 
. 
 
 
 
 
 
 
 
: 
1. 
 
 
 
 
   
 
,    -
 
 
 
  (
   
 
).   
 
 
 
  (
   
 
, 
 
).   
 
 
 
 
 
. 
2. 
 
   
 
  4. 
 
   
 30   
 
, 60 
-
   
. 
 
 14, 
 
 – 2 
. 
 
, 
 
, 
 
, 
   
 
 10 
. 
 
   
 
     
 
   
,  
 
 
 
. 
,   
   
, 
 
 
 
   
 
 3 
. 
) 
 
   
 
  (
, CD)   
 Microsoft Word 
   
 
 
 
. 
 
 
 
 
 Thimes New 
Roman (
 
   
 
)   Thimes Roman Azlat (
 
 
). 
3. 
 
 
 
: 
 
 (   
 
), 
   
 
( ), 
 
 
   
 (
), 
   
, 
 
 (  
 3- ). 
4. 
 
 (
) 
   
 
: 
) 
 – 
 
, 
   
 
, 
 
: 
) 
   
 
 – 
 
   
   
 
-
: 
 
 
 
; 
) 
 
 – 
 
 
 
 
; 
) 
 – 
 
 
 
 
; 
 
-
   
 
 
 
 
 
, 
   
.  
5. 
 
 
 
 
 
 
   
 (
 
 Microsoft Word)   
 
 
. 
 
 
 
  (
) 
 
 
, 
   
 
( ), 
 
   
 “
”   “
”. 
 
-
 
   
 
.   
   
 
   
, 
-
, 
 
 
, 
 
 
   
 
. 
  -
 
   
 
 
 
 
 
 
   
,   
 
(“
.:” ) – 
 
. 
 
 
 
   
. 
-
 
 –   
 3- . 
6. 
 
 
   
 
: 
)   
 10 
 
 
 
 
 
 
, 25 – 
 
; 
) 
 
 
   
 
; 
) 
 
   
   
 
   
 (    
 
); 
)   
   
 
 […] 
 
 
 
   
 
-
; 
) 
 
 
 
, 
 
 
   
  “  
.“ (et.al.). 
7. 
   
 
 
 
 
 
,  . . 
 
   
 
 
 
 
   
 
 
.   
 
 
 
 
 
  (
 
 
 
) 
 
 
   
-
 
 (
 
 
   
 
). 
 
   
 
: 
 
, 
, 
, 
 
-
, 
   
 
, 
 
. 
 
   
 
 
   
 
. 
 
 
 

168
Dear authors! 
The requirements for submission in Azerbaijan Medical Journal (in abbreviated form  ATJ 
 
 
) in accordance  with Uniform  requirements for manuscripts submitted to biomedical journals (Ann Intern Med 
1997; 126:36-47). After submission for manuscript publish during 6-12 month after a decision of the editorial board. 
The following rules should be kept for publication  of the article in time: 
1. The manuscript must be accompanied by a recommendation letter  from the manager of institution where it was 
prepared. A review of corresponding specialist should be attached to the  manuscript. The  manuscript should be signed 
bu all authors. 
2. Print out the manuscript on white bond  paper A4. Number of lines is no more than 30 on each page, 60 marks in 
each line, type number 14 and 1.5 space between lines. One copy of manuscript should be submitted. As general rule, 
manuscripts are not return to the author regardless of whether or they are not accepted for publication. Articles should 
be sent both in electronic form (CD’s) and printed version in Microsoft Word. 
3. The title page should carry the title of the article, which should be concise but informative; initials and name of 
each author; the name of institution and department; country, key words (no more than 3). 
4. Original articles should consist of the following sections: 
a) Introduction-actuality of investigation, literature references, aim of current investigation; 
b) Material and methods of investigation – detailed information about the  investigation. It is important to give 
information about statistical methods. 
c) Results of investigation – should include data in logical order. 
d) Discussion-most important results of investigation should be discussed; results of investigation and discussion 
can be stated both together and separately. 
3. It should be give preference to the graphics and diagrams with showing numerical data. Number, initials of 
authors, title of the manuscript and marks indicating ‘up’ and ‘down’ should be  pointed out on the back of each figure 
(photo). 
X-ray photos are presented in positive form. Number, title, explanation of conventional marks, method of coloring 
(impregnation) and enlargement should be indicated in the legend of the figure. In upper part of tables should be 
indicated their ordinal number and title and (‘notes’)–conventional marks of statistical calculation-in the lower part of 
the table. Place of illustration in the manuscript should be indicated as a square with illustration number inside. Each 
manuscript may include 3 illustrations. 
4. A list of literature references should be given as follows: 
a) no more 10 latest references of original manuscripts, 25 – for reviews; 
b) list of references should be given in original one; 
c) numbering of references according of their first mentioning in the manuscript; 
d) index number of the manuscript from a list of literatures shown square brackets; 
e) list the first six authors following by others. 
7. It is important to write abstract as follows: title of manuscript, authors, institutions and department, aim of 
investigation, material and methods, results. 
The editorial board has a right to reduce and correct the manuscript.