Rüblük elmi-praktik jurnal

 
Ahmadzadeh A.Y., Nasirly J.A., Masimov H.M., Gasimov G.J. 
 
SURGICAL TREATMENT OF DYSPLASTIC COXARTHROSIS 
 
Chair of Traumatology and Orthopedy, Azerbaijan Medical University, Baku 
 
Summary. Beginning since 2015 y. in the Clinics of Traumatology of Azerbaijan Medical 
University 137 patients underwent total endoprosthesis of coxal joint due to development of 
dysplastic coxarthrosis. Among them 72% were women, and 28% – men. As a result of undertaken 
treatment in the patients with dysplastic coxarthrosis of I degree by Harris’s scale 89,7% of 
successful outcomes, in the patients with coxarthrosis of II-III degrees 85% of successful outcomes, 
in the patients with coxarthrosis of IV degree 73,6% of successful outcomes were observed. In 
endoprosthesis surgery endoprosthetic devices of foreign manufacturers were mainly used. On the 
basis of our studies the conclusion that results of treatment depend mostly on degree of 
coxarthrosis, patients’ age and strict adherence to the guidelines of endoprosthesis, has been put 
forward. In the patients with positive results after surgery pain and lameness disappeared and 
stabilization of supporting function of limb was noticed. 
 
 
E-mail: [e-mail] 

132
J, 2016,  3, 132-135                
Rzayev T.M., Rüst m  .M., X d rova N.M. 
 
QARAC Y R N METASTAT K TÖR M L R N N RAD OFREKANS ABLAS YASINDAN 
SONRA  M L  G LM  B L O-PLEVRAL F STULUN ENDOSKOP K RETROQRAD 
XOLANG OPANKREATEKTOM YA ÜSULU  L  MÜAL C S  
 
Az rbaycan Tibb Universitetinin I c rrahi x st likl r kafedras , Bak  
 
Xülas .  Qaraciy rin inoperabel v  inrezaktabel metastatik  i l rinin müalic si v  profilaktikas   m s -
l l ri bu gün   q d r h llini tam tapmam d r. Radiofrekans ablasiya (RFA) bu  i l rin müalic sind   n 
effektli azinvaziv müalic  üsuludur. Lakin RFA t tbiqi bir s ra a rla malara s b b olur. Bu i d  qaraciy rin 
m rk zi lokalizasiyal  inrezektabel metastazlar   v  RFA-dan sonra a r d r c li biliar a rla ma olan 
(ümumi öd axar n n daralmas   v  blioplevral fistul formala m ) x st   t qdim edilir. Biliar defektin 
diaqnostikas  endoskopik retroqrad xolangiopankreatikoqrafiya (ERXPQ) üsulu il   t min edilmi , plevral 
mayenin xarici drenaj  v  biliar stent qoyulmaqla endoskopik drenaj vasit sil  müalic  apar lm d r. H yat 
üçün t hlük li bel   a rla malar n t qdimat  RFA-ya göst ri l r v  
ks-göst ri l rin yenid n 
d y rl ndirilm si v   d qiql dirilm si, xüsusil  qaraciy rdaxili v  xarici magistral öd axarlar na, o 
cüml d n ümumi öd axar na yax n böyükölçülü qaraciy r  i l rinin müalic sid  bu metodun istifad sinin 
m qs d uy unlulu unun öyr nilm si olduqca vacibdir.     
Açar sözl : qaraciy rin metastazlar , bilio-plevral fistul, radiofrekrans ablasiya, öd yollar n n darl   
 
: 
 
, 
 
, 
 
, 
 
 
 
Key words: liver metastases, biliopleural fistula, radiofrequency ablation, stricture of biliary ducts 
 
Torakobiliar fistul (TBF)  i l  ba l  radio-
frekrans ablasiyan n (RFA) nadir rast g lin n 
a rla malar ndan biridir, plevra bo lu u il  
biliar a ac aras nda formala an patoloji  la-
q dir. TBF-nin müalic sind  azinvaziv müda-
xil l r  lveri li müalic  üsüludur. Biz klinik 
praktikam zda qaraciy rind  metastazlar olan 
46 ya l  x st d  RFA-dan sonra  m l  g lmi  
TBF il  rastla m q. Fistuldan gün  rzind  
500-600 ml öd xaric olurdu. ERXPQ müayi-
n si alt nda sa  qaraciy r axar na 9 sm uzun-
luqda 10 F plastik stent yerl dirildikd n 6 
h ft  sonra fistul yolu tam ba lanm d r. 
i  toxumas n n radiodal alarla destruk-
siyas  metodu rezeksiya oluna bilm y n birin-
cili v  metastatik qaraciy r  i l rinin yerli 
ablativ müalic sind  geni  istifad  olunur [1-
4]. Bu lokalizasiyal   i l rin etanol inyek-
siyas   v  krioterapiyas  kimi yerli müalic  
metodlar  il  müqayis d  RFA daha effektli, 
t hlük siz v  ucuz müalic  üsuludur [5-7]. 
RFA il  ba l  biliar z d l nm l r , punksiya 
yerind n qanaxmalara, plevrit, intra- v  peri-
hepatik abses tipli a rla malara 9%-   q d r 
hallarda rast g linir [8-10].  
Praktikam zdan a a dak  nümun ni t q-
dim edirik. 
46 ya l  qad n x st  qaraciy rin metastaz-
lar na gör  RFA-dan sonra  m l   g lmi  
bilio-plevral fistul il  ATU-nun T dris Tera-
pevtik Klinikas n n endoskopik diaqnostika 
öb sin  müraci t etmi dir. 2 il  vv l sa t -
r fli ovarioektomiya v  S- b nz r ba rsa n 
rezeksiyas  (08.10.2013), bu  m liyyatdan 6 
ay sonra sa t r fli hemihepatektomiya (VIII 
seqmentd  14x18 mm, 7 mm, IV seqmentd  
12x22 mm, VII seqmentd  15x20 mm ölçülü 
tör m l r)  m liyyatlar  yerin  yetirilmi dir. 
26.10.2013 v  12.05.2014 tarixl rind  qaraci-
y rin metastazlar na gör  perkutan RFA olun-
mu dur.  
09.06.2014 tarixd  x st d  t ngn f slik, k s-
kin t n ffüs çatmazl  meydana ç xm , KT 
zaman  sa   a ciy rin atelektaz , s rb st plevral 
maye, sa  orta payda 96x61x37 mm ölçül rd  
plevral hava sah si, divararal nda ölçül ri 11x8 
mm olan limfa düyünü mü yy n edilmi dir ( k. 
1). H min gün sa  V qab r aaras  aral qda plevra 
bo lu u drenaj olunmu  v  bo luqdan ödlü maye 
xaric edilmi dir. 

133
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
k. 1. RFA-dan sonra qaraciy rd  s rh dl ri ayd n olmayan mayeli y nt  (KT-ik t svirl r): a) qaraciy rin sa  
pay nda postablasion bo luq sah si; b) sa  toraks n ön-yan hiss sind  plevran n cibl m si, hepatikoplevral fistulla 
laq li maye y nt s  
 
 
 
 
 
 
 
                          
a
                                                                       
b
 
 
 
 
 
 
 
k. 2. Qaraciy rd n xaric öd yollar n n ERXPQ-ik m nz r si: a) xolangioqrafiya zaman  kontrast m hlul sa  
plevra bo lu una toplanm d r, b) sa  qaraci-y r axar na 10 F plastik stent yerl dirilmi dir. 
 
 
X st  15.07.2014 tarixd  ERXPQ edilmi , 
kontrast mayenin plevra bo lu una keçm si 
v  sa  qaraciy r axar n n proksimal hiss d  
daralmas  mü yy n edilmi dir. Endoskopik 
sfinkterotomiya icra edilmi  v  sa  qaraciy r 
axar na 9 sm uzunluqda 10 F ölçülü biliar 
stent yerl dirilmi dir ( k. 2).  
lk günl r plevral drenajdan 300-350 ml 
ödlü maye xaric olunmu , I h ft nin sonla-
r nda mayenin miqdar  t dric n azalm d r. 15 
günd n sonra plevral drenaj,  3 aydan sonra 
is  plastik stent ç xar lm d r.  
Müzakir . RFA termal destruksiya  meto-
dudur, t tbiq zaman  toxumalarda h rar ti 
60 C-y  q d r art r r. N tic d  zülallar dena-
turasiyaya u ray r, hüceyr l r nekrozla r. 
i traf  biliar yollar n termik z d l nm l ri 
bu texnikan n t hlük li a rla malar ndand r. 
Toxumadaxili v   i traf  qan damarlar nda 
daimi qan c r yan  soyuma effekti verdiyin-
d n onlar n z d l nm l rin  az rast g linir. 
Öd ax n  çox z if oldu u üçün öd yollar  
termal t sir  xeyli h ssasd r v  asanl qla 
z d l nir. Bu s b bd n öd yollar n n RFA il  
ba l   z d l nm l ri v  daralmalar  nisb t n 
çox t sadüf edilir [11]. B zi mü llifl r RFA-
dan 4 ay sonra biliar fistul  m l   g ldiyini 
qeyd edirl r [10]. Buna gör   d  RFA seans  
zaman  öd yollar n n 4 C temperaturlu 
fizioloji m hlulla  soyudulmas   t klif edilir. 
T qdim etdiyimiz x st d  RFA-dan sonra sa  
qaraciy r axar n n termik z d l nm si s b -
bind n çap qla ma (fibroz) n tic sind  daral-
mas   v  öd fistulu  m l   g lmi dir. Bu, öd 
yollar daxili hipertenziyaya v  fistulun spon-
tan ba lanmamas na  s b b olmu dur. Bel  
x st l rd  ilk olaraq distal darl  aradan qal-
d rmaqla öddaxili t ziyqin azald lmas   t l b 
a 
b

134
edilir.  
T qdim etdiyimiz klinik nümun  meta-
statik qaraciy r  i l rin  gör  RFA q rar  
verilm zd n  vv l qaraciy rdaxili v  xarici öd 
yollar n n keçiriciliyinin öyr nilm sini 
(MRT-xolangioqrafiya, fistulg zdiricil rd  
fistuloqrafiya v  ya ERXPQ), metodikaya 
göst ri l rin m hdudla d r lmas n  v  ya onun 
t kmill dirilm sini t l b edir. Ümumi öd 
axar n n terminal darl  mü yy n edil n 
x st l rd  ilk növb d  endoskopik sfinkte-
rotomiya icra edilm li v   plastik stent yer-
l dirilm lidir. MRT-xolangioqrafiya zaman  
m rk zi v  portal lokalizasiyal   i l rin  tra-
f nda qaraciy rdaxili magistral öd axarlar n n 
yerl m si metodun t tbiqin   t nqidi v  ya 
ehtiyatl  yana ma, z ruri hallarda is  alter-
nativ müalic  üsullar n n ( i daxili etanol 
inyeksiyas ,  i l rin kriodestruksiyas ,  i qi-
daland r c  arteriyalar n embolizasiyas ,  i -
g zdirici hiss nin atipik rezeksiyas ) t tbiqin  
saslar yaratmal d r.  
 
d biyyat 
 
1. Beslic S., Zukic F., Milisic S. Percutaneous transthoracic CT guided biopsies of lung lesions; fine needle aspiration 
biopsy versus core biopsy //Radiol Oncol. 2012;46:19–2 
 
2.  Aydin U., Yazici P., Tekin F., Ozutemiz O., Coker A. Minimally invasive treatment of patients with 
bronchobiliary fistula: a case series //J Med Case Rep. 2009;3:23
 
3. Bilchik A.J., Wood T.F., Allegra D. et al. Cryosurgical ablation and radiofrequency ablation for unresectable 
hepatic malignant neoplasms //Arch Surg, 2000,135 : 657-4 
 
4. Bowles B.J., MachI J., Limm WML. et al. Safety and efficacy of radiofrequency thermal ablation in advanced liver 
tumors //Arch Surg, 2001,136 : 864-9
 
5. Curley S.A.,  zzo F., Delrio P. et al. Radiofrequency ablation of unresectable primary and metastatic hepatic 
malignancies //Ann Surg, 1999,230: 1-8 
 
6. de Meester X., Vanbeckevoort D., Aerts R., van Steenbergen W. Biliopleural fistula as a late complication of 
percutaneous transhepatic cholangioscopy //Endoscopy 2005;37:183
 
7. Debaere T.J, Smayra T., Kuoch V. et al. Complications of percutaneous radiofrequency ablation of liver tumors 
//Radiology, 2001,221: 627 
 
8. Liberale G., Delhaye M., Ansay J., Houben J-J, Coppens E., Gelin M., Donckier V. Biliary Pleural Fistula as a 
Complication of Radiofrequency Ablation for Liver metastasis //Acta chir Belg, 2004,104:448-0 
 
9. Kim Y.S., Rhim H., Sung J.H., et al. Bronchobiliary fistula after radiofrequency thermal ablation of hepatic tumor 
//J Vasc Interv Radiol. 2005;16:407-0
 
10. Lee M.T., Hsi S.C., Hu P., Liu K.Y. Biliopleural fistula: a rare complication of percutaneous transhepatic 
gallbladder drainage //World J Gastroenterol. 2007;13 3268-0
 
11. Mulier S., Mulier P.N. et al . Complications of radiofrequency coagulation of liver tumours //Br J Surg, 2002, 89:1-
22
 
12. Pende V., Marchese M., Mutignani M. et al. Endoscopic management of biliopleural fistula and biloma after 
percutaneous radiofrequency ablation of liver metastasis //Gastrointest Endosc 2007; 66:616-8
 
13. Wood T.F., Rose D.M., Chung M., Allegra D.P., Foshag L.J., Bilchik A.J. Radiofrequency ablation of 231 
unresectable hepatic tumors: indications, limitations, and complications //Ann Surg Oncol, 2000,7593-0
 
 
 
  . ., 
  . ., 
  . . 
 
 
 
, 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 I 
 
 
, 
 
 
. 
 
 
 
 – 
 
 
, 
 
 
 
 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
   
 
 
,   
 
 
 
 
. 
 6 
 
 
 
. 
 

135
Rzayev T.M., Rustam A.M., Khidirova N.M. 
 
Endoscopic retrograde cholangiopancreatectomy management of biliopleural fistula 
complicated after radiofrequency ablation of metastatic liver lesions 
 
Summary.  A practical case of endoscopic retrograde cholangiopancreatectomy (ERCP) 
diagnosis of biliopleural fistula complicated after radiofrequency ablation of metastatic liver lesions 
is described. The fistula was treated by placement of endostent into right hepatic duct and 
simultaneous drainage of pleural cavity. The biliary fistula closed spontaneously after 6 months. 
 
 
[e-mail] 
 
 
R yçi: t.e.d., dosent E. liyev 

136 
J, 2016,  3, 136-142                               CMALLAR                
Abbas liyeva K.T., M mm dov C.T., Ba rzad  A. .,  
Babayeva F.R., Quliyev R. . 
 
XRON K OBSTRUKT V A C Y R X ST L Y N N K SK NL
M S N N 
D AQNOST KASINDA S STEM V  PULMONAR B OMARKERL R N  H M YY T  
 
Az rbaycan Tibb Universitetinin Terapevtik v  pediatrik propedevtika kafedras , Bak  
 
Xülas . Xronik obstruktiv a ciy rin x st liyi (XOAX) sosial v  ekonomik  probleml r yaradan x st likdir. 
T n ffüs yollar n n iltihab  XOAX- n patogenezinin  sas komponenti hesab edilir. XOAX zaman   sistem v  
pulmonar biomarkerl rinin diaqnostik  h miyy tini ayd nla d rmaq m qs dil  apar lm   t dqiqat i l ri 
haqq nda m lumat verilmi dir. XOAX-in müayin  protokoluna sistem v  pulmonar biomarkerl rin daxil 
edilm si müalic nin effektivliyini art r r, ölüm v  t krar  hospitalizasiya tezliyini azald r. 
Açar sözl r:  xronik obstruktiv a ciy r x st liyi, biomarkerl r,  C-reaktiv zülal, periostin 
 
: 
 
 
 
, 
, 
,  
-
 
, 
 
Key words: chronic obstructive  pulmonary disease, biomarkers, C-reactive protein, periostin 
 
Xronik obstruktiv a ciy r x st liyi 
(XOAX) – hava ax n  sür tinin m hdudla -
mas  il  xarakteriz  olunan, tam geri dönm -
y n, getdikc  proqressivl
n, a ciy r toxu-
mas n n patogen agentl r   v   qazlara qar  
iltihab  reaksiyas  il  xarakteriz  edil n, son 
n tic d  sistem  killi d yi iklikl r tör d n  
x st likdir (GOLD - Global Initiative for 
Chronic Obstructive Lung Disease) [1]. 
XOAX x st l rin ölümün   v   lilliy   g -
tirib ç xaran x st likl r s ras nda ön yerl rd n 
birini tutur. Bel  ki, bütün dünyada 600 
milyondan çox XOAX x st si oldu u v   h r 
il 3 milyona yax n x st  öldüyü göst rilir [2]. 
Mü yy n edilmi dir ki, 2020-ci ild  XOAX  
dünyada ölüm  s b b olan  3 apar c  x st lik 
s ras na daxil olacaq [3] .   
XOAX- n müasir konsepsiyas  onun sistem 
x st liyi oldu unu, h tta a ciy r z d l n-
m sinin x st liyin yaln z bir komponenti 
oldu unu qeyd edir (GOLD, 2013). GOLD -
un son tövsiy l rin   sas n, XOAX- n komp-
leks qiym tl ndirilm si simptomlar n, a ciy r 
funksiyas n n, k skinl m  riski v  yana  
x st likl rin diaqnostikas na  sas n apar l-
mal d r (GOLD, 2013). XOAX- n  sas simp-
tomlar  – b d n kütl sinin itirilm si (b z n, 
ksin , artmas ), fiziki yük  dözümsüzlük, 
t krari k skinl m l r v  hospitalizasiyalar 
x st liyin a rl q d r c sini tam  ks etdir  
bilmir. Buna gör   d   x st liyin xüsusiyy t-
l rini, onun a rl q d r c sini,  h r x st  üçün 
f rdi riskin qiym tl ndirilm sini v  s. a kar 
etm k üçün yeni yana malar n öyr nilm si 
vacibdir. Haz rda XOAX x st l rind  bioloji 
markerl rin öyr nilm si yeni üsullardan biri 
hesab edilir. Bioloji markerl rin öyr nilm si 
XOAX- n patogenezini, a rl q d r c sini, 
proqnozunu v  müalic nin effektivliyini d -
qiql dirm y  imkan verir. 
Klinik praktikada bronx-a ciy r aparat n n 
infeksion x st likl ri il  onun qeyri-infeksion 
iltihab  x st likl rinin diaqnostika v  diferen-
siasiyas  mü yy n ç tinlik tör dir. Müxt lif 
patoloji v ziyy tl rd  meydana ç xan iltihab 
zaman  spesifik bioloji markerl rin ifraz  bu 
x st likl rin diaqnostikas nda onlar n klinik 
h miyy tini t yin edir [4]. Bu c h td n 
iltihab zaman  biomarkerl rd  ged n d yi-
iklikl r aras nda toxuma z d l nm sind n 4-
6 saat sonra qan plazmas nda meydana ç xan 
k skin faza zülallar  mühüm yer tutur [5]. 
XOAX zaman  periferik qanda iltihab mar-
kerl rinin s viyy sinin artmas  mü ahid  
edilir. C-reaktiv zülal, fibrinogen, periferik 
qanda neytrofill r, proiltihab sitokinl ri sis-
tem iltihab  markerl rin  misal ola bil r [6].  
K skin faza zülallar ndan olan C-reaktiv 
zülal XOAX- n diaqnostikas nda mühüm yer 
tutan [7], daha asan t yin oluna bil n bio-
markerl rd n biridir. C-reaktiv zülal plazma 
zülallar n n “pentraksinl r” ail sin  aiddir. 
Onun molekulu bir-biril   h lq vi simmetrik 
struktur  klind  birl mi  5 eyni subvahid-

 
137 
d n ibar tdir [8]. M lumdur ki, C-reaktiv 
zülal komplement sistemini aktivl dirir, fos-
folipidl rin birl m si hesab na iltihabi me-
diatorlar n biosintezini l ngidir v  immuno-
kompetent hüceyr l rin funksiyalar n n requl-
yasiyas nda i tirak edir [9]. X st lik 
-
raitind  qan plazmas nda C-reaktiv zülal n 
s viyy si 5-500 mq/l-  q d r, h tta, daha çox 
arta bil r [10]. C-reaktiv zülal n orqanizmd  
hans  funksiyalar  yerin  yetirm si h l   d  
öyr nilm kd dir. Mü yy n edilmi dir ki, C-
reaktiv zülal n immunokompetent hüceyr -
l rin funksiyas n n requlyasiyas nda, xüsusil , 
monositl rin aktivl m sind  rolu vard r [11]. 
Eyni zamanda C-reaktiv zülal neytrofill rin 
funksiyas n  da requlyasiya edir, faqositozu 
sür tl ndirir, IL-1 reseptoru antaqonistinin 
sintezini stimulyasiya edir [9]. C-reaktiv 
zülal n floqogen v  antifloqogen xüsusiy-
y tl ri d  m lumdur. Bu zülal polisaxaridl rl  
birl
r k, a ciy r makrofaqlar  il  IL-1a  v  
IL-1 reseptorlar   antaqonistl rinin azad olma-
s n  inhibisiya ed  bilir [12]. Apar lan po-
pulyasion müayin l rd  göst rilmi dir ki, 
stabil XOAX zaman   x st l rin qan seru-
munda C-reaktiv zülal n s viyy si sa lam 
insanlardak na nisb t n yüks kdir [13]. Bu is  
x st liyin ist r k skinl m  dövründ , ist rs  
d  klinik gedi in stabil dövründ  ümumi 
sistemli iltihab n s viyy sini  ks etdirir.  
Dentener M.A. v   h mmü llifl ri (2001) 
XOAX x st l rind   v  kontrol qrupunda 
iltihab markerl ri s viyy sinin yüks lm sini 
qeyd etmi l r. Bu vaxt C-reaktiv zülal n 
qat l , leykositl rin say  artm   v  apar lan 
müalic  fonunda bu göst ricil r normalla -
m d r [14]. 
. .
 v  h mmü llifl ri 140  n f r 
XOAX v  yana  metabolik sindromu olan 
x st d   sas x st liyin remissiya fazas nda 
sistem iltihab markerl ri v  XOAX- n klinik 
gedi inin xüsusiyy tl rini öyr nmi l r. Mü y-
y n olunmu dur ki, x st liyin remissiya faza-
s nda müayin  olunmas na baxmayaraq bu 
x st l rd   k skin fazal  iltihab zülallar n n 
s viyy si yüks k olaraq qalm d r [15]. 
-reaktiv zülal n s viyy si XOAX zaman  
dig r müxt lif faktorlardan: siqaretç km d n, 
yana   x st likl rd n as l  olmayaraq da art r 
[16]. Apar lan 5 metaanaliz müayin l rin n ti-
c l rin   sas n XOAX olan x st l rd  kontrol 
qrup il  müqayis d  C-reaktiv zülal n daha 
yüks k s viyy si a kar olunmu dur [17]. 
Dig r bir müayin d  göst rilmi dir ki, 
t n ffüs yollar n n a r obstruksiyas  olan 
x st l rd , olmayanlarla  müqayis d  C-reak-
tiv zülal n s viyy si 2,18 d f  yüks kdir [2]. 
Piehl-Aulin K. v   h mmü llifl ri (2009) 
C-reaktiv zülal  sistem iltihab n erk n markeri 
kimi qiym tl ndir r k qeyd etmi l r ki, C-
reaktiv zülal n s viyy si h tta XOAX- n 
erk n m rh l sind  d  yüks lir[18]. 
 
. . v   h mmü llifl ri stabil 
dövrd     v  I-IV a rl q d r c sind  olan 77 
XOAX x st sind  C-reaktiv zülal n s viy-
y sini öyr nmi l r. Mü yy n etmi l r ki, I-III 
a rl q d r c si il  olan x st l r  nisb t n IV 
a rl q d r c sind  C-reaktiv zülal n s viyy si 
daha da yüks k olmu dur. Bel likl , XOAX-
n a rl q d r c sinin artmas  C-reaktiv zü-
lal n s viyy sinin artmas  il  düz-müt na-
sibdir [19]. 
Copenhagen City Heart Study müayin -
sind   a kar olunmu dur ki, C-reaktiv zülal n 
s viyy si yüks k olan XOAX  x st l ri daha 
tez-tez hospitalizasiya riskin   v  ölüml  
n tic l n n gedi  malik olurlar [20]. 
 
. . v   h mmü llifl ri 
XOAX olan 42 x st d  bronx reaktivliyi 
s viyy sind n as l  olaraq, sistemli iltihab n 
v  a a  t n ffüs yollar  iltihab n n müqayis li 
qiym tl ndirilm sini aparm lar. Mü yy n 
edilmi dir ki, bronx hiperreaktivliyi olan 
XOAX x st l rind  o biril rin  nisb t n h m 
ümumi sitoz göst ricil ri, h m d  sistemli 
iltihab göst ricil rinin (IL-6, IL-8 v  C-
reaktiv zülal) s viyy si yüks kdir [21]. 
  . . v   h mmü llifl rinin apar-
d qlar   t dqiqat i in  109 n f r XOAX, 
arterial hipertenziya (AH) v  XOAX+AH 
olan  x st l ri müayin  ed r k bu n tic y  
g lmi l r ki, C-reaktiv zülal n  n yüks k 
s viyy si yaln z XOAX qrupunda olmu dur 
[22]. 
Bir çox müayin l rd  qeyd olunmu dur ki, 
XOAX x st l rind  sistem iltihab marker-
l rinin yüks k s viyy si tez-tez ba  ver n 
k skinl m l rl , x st liyin sür tl  proq-
ressivl m si v  yüks k letall qla assosiasiya 
olunur. 
Dahl v   h mmü llifl ri 1302 bronxial 
obstruksiyas  olan x st l rd  sistemli iltihab n 
XOAX- n proqnozuna t sirini öyr nmi l r 
[23]. A kar olunmu dur ki, hospitalizasiya 

138 
tezliyi v  ölüm göst ricisi C-reaktiv zülal n 
s viyy si   > 3 mq/l olan x st l rd , < 3 mq/l 
olanlarla müqayis d  xeyli yüks k olmu dur. 
XOAX- n k skinl m si v  sistemli 
iltihab n aktivliyi aras ndak   laq  ikit r fli 
xarakter da y r: bel  ki, XOAX- n k skin-
l m si zaman  C-reaktiv zülal,  L-6,  L-8-in 
s viyy si artmaqla yana , fibrinogen v   L-6-
n n s viyy sinin yüks lm si d     k skinl -
m l rin prediktoru hesab edilir [6, 10]. 
 
. . v   h mmü llifl ri 140 
XOAX v  yana  metabolik sindromu olan 
x st d   sas x st liyin remissiya fazas nda 
sistemli iltihab n markerl rini v  XOAX- n 
klinik gedi inin xüsusiyy tl rini öyr nmi l r. 
Mü yy n olunmu dur ki, x st l rin remissiya 
fazas nda müayin  olunmas na baxmayaraq, 
onlarda k skin fazal  iltihab zülallar n n 
yüks k s viyy si saxlan lm d r [15]. Bu 
x st l rd  yana  patologiyalar zaman  qan 
plazmas nda fibrinogenin s viyy sinin art-
mas  XOAX- n k skinl m  riskini yüks ldir. 
8955 x st d  Copenhagen City Heart Study 
müayin sinin n tic l rin   sas n mü yy n 
olunmu dur ki, plazmada fibrinogenin s viy-
y sinin artmas  XOAX x st l rinin hospita-
lizasiyas n n prediktoru hesab edilir [24]. 
Siqaret ç k nl rd  plazmada yüks k titrd  
olan fibrinogen XOAX-a gör  hospitaliza-
siyan n tezliyi il  xarakteriz  olunur. Bel  ki, 
il  rzind  fibrinogenin s viyy si a a  olan 
x st l rd  hospitalizasiya  tezliyi fibrinogen 
s viyy si yüks k olan x st l rd kin  nisb t n 
a a  olmu dur [13]. 
    Dahl  M. v  h mmü llifl ri orta a r v  
a r gedi li XAOX-l  314 x st d     fibrino-
genin s viyy sinin 3,45 q/l-d n art q olma-
s n n x st liyin a r k skinl m  riskini v  il 
rzind   k skinl m l rin say n  art rd n  
mü ahid  etmi l r [25]. 
 Dig r bir metaanaliz   sas n, fibrinogenin 
s viyy si il  XOAX-l   x st l rd  ölüm n ti-
c l ri aras nda qar l ql   laq   a kar edil-
mi dir. Bu müayin nin n tic sin  gör  qan 
plazmas nda fibrinogenin 1 q/l artmas   
XOAX-l   x st l rd  ölüm riski üçün ür k-
damar sistemi x st likl ri olan  xsl rd kin  
nisb t n daha spesifikdir [26]. 
Papaioannou A.I. v   h mmü llifl ri fibri-
nogenin qandak  miqdar   v  FNH
1
-in azalma 
sür ti aras ndak   laq ni öyr nmi l r. Bel  ki, 
qan plazmas nda fibrinogenin s viyy si daha 
yüks k olan XOAX x st l rind  cinsiyy td n, 
siqaretç km d n as l  olmayaraq, FNH
1
-in 
a a  enm si (ild  0,98 %) mü ahid  olun-
mu dur [27]. 
ECL PSE (Evaluation of COPD Longitu-
dinally to  dentify Predictive Surrogate 
Endpoints) müayin sinin n tic l rin   sas n 
FNH
1
 il  fibrinogen s viyy si aras nda geri-
dön n qar l ql   laq  mü yy n edilmi dir 
[28]. 
Thomsem M. v  h mmü llifl ri 3083 k s-
kinl m si olan XOAX x st l rind   h m  
FNH
1
    v  3 biomarkerl rin: C-reaktiv zülal, 
fibrinogen v  leykosit say  öyr nilmi dir. 
Mü yy n olunmu dur ki, h r 3 biomarkerin 
s viyy sinin artmas  XOAX- n k skinl m  
riski il  assosiasiya olunur [29]. 
XOAX-in diaqnostikas nda istifad  edil n 
dig r sistem biomarkerl rind n biri d  
periostindir. Periostin dörd tandem FaS1 
domenind n ibar t, 90 kDa il  ba l  hepa-
rinbirl dirici N-terminal hiss d n qlikoliz  
u ram   t rkibind  disulfid rabit l ri olan 
zülald r [30]. Periostinin müxt lif toxuma-
larda oldu u t sdiq edilmi   v  onun artmas  
fibroz v ziyy tl rd , el c   d  bronxial ast-
mada subepitelial fibroz zaman  mü ahid  
olunur [30]. 
Arron J.R. v   h mmü llifl ri ilk d f  ola-
raq periostinin bronxial astman n diaqnostika-
s nda v  effektiv müalic sind  istifad sini 
t klif etmi l r [31]. 
Eynil , Ader S. v   h mmü llifl ri d  bu 
proteinin vacib bir biomarker kimi bronxial 
astman n diaqnostikas  v  apar lan müalic y  
verdiyi cavab n a kar edilm sind  istifad  
oluna bilm sini qeyd etmi l r [32]. H mçinin 
mü yy n olunmu dur ki, periostin il  
eozinofill rin miqdar  aras nda düz as l l q 
vard r [33]. 
Wardzynska A. v  h mmü llifl ri 67 bron-
xial astma v  9 XOAX-l   x st d  periostini 
h m qanda v   h m d  n f sverm  havas n n 
kondensat nda öyr nmi l r. Mü yy n etmi l r 
ki, 67 astmal   x st d n 62 n f rd   v  bütün 
XOAX-l   x st l rd  periostin s viyy si 
yüks k olmu dur. Bununla yana  konden-
satda periostinin s viyy si qan serumun-
dak na nisb t n a a  olmu   v  XOAX-l  
x st l rd  kondensatda periostinin s viyy si 
astmal   x st l rd kin  nisb t n yüks k ol-
mu dur [34]. 

 
139 
Konstantelou E. v   h mmü llifl ri 135 
XOAX-l   x st d   k skinl m  dövründ   v  
k skinl m d n 2 ay sonrak  stabil dövrd  
qan serumunda periostinin s viyy sini öyr -
n r k mü yy n etmi l r ki, periostinin miq-
dar   k skinl m  dövründ  yüks lir v  stabil 
dövrd   a a  dü ür. Periostin s viyy si hos-
pitalizasiya dövrü il   d  assosiasiya olun-
maqla yana , XOAX- n növb ti k skin-
l m sinin prediktoru ola bilm z [35]. 
Hyu Y.P. v   h mmü llifl ri stabil dövrd  
olan 130 XOAX-l   x st d   t dqiqat apararaq 
a kar etmi l r ki, qanda eozinofiliya v  
periostinin yüks k s viyy si inhalyasion 
qlükokortikosteroid v  uzunmüdd tli H
2
 
aqonistl   ( QKS/UMBA) müalic d n sonra 
a ciy r funksiyas n n yax la mas  il  düz 
müt nasibdir. Qanda eozinofiliya, periostin v  
a ciy r funksiyalar  parametrl rinin baza 
s viyy si  QKS/UMBA il  müalic y  cavab 
olaraq FNH
1
-in artmas  AXOX x st l rinin 
identifikasiyas  üçün mümkün biomarker 
hesab edil  bil r [36, 37]. 
Fe NO (Fractional exhaled nitric oxide) 
bioloji mediator kimi heyvan v  insan or-
qanizmind  tap lm d r.  nsan orqanizmind  
NO (azot oksidi) a ciy rl rd  sintez olunur v  
n f sverm  havas nda a kar edilir. NO 
bronxial astma da daxil olmaqla bütün a ciy r 
x st likl rin patogenezind   i tirak edir. Bel  
ki, FeNO: 
eozinofil iltihab n n diaqnostikas nda; 
uzun müdd t qlükokortikosteroid 
(QKS) müalic si alan respirator simptomlar  
olan x st l rd  bu terapiyan n effektivliyinin 
proqnozunda istifad  olunur. Bel  ki, FeNO-
nun a a  göst ricisi (<25 ppb-böyükl rd ) 
göst rir ki, t n ffüs yollar nda eozinofil 
iltihab ehtimal  azd r v  QKS terapiyas  az 
effektli olacaq. FeNO-nun yüks k göst ricisi 
(>50 ppb-böyükl rd ) is   t n ffüs yollar nda 
eozinofil iltihab ehtimal n n yüks k olmas  v  
QKS-terapiyan n effektli olaca n  proqnoz-
la d r r. 
FeNO-nun ölçülm si t n ffüs  yollar n n 
iltihab n n qiym tl ndirilm sind  sad   v  
qeyri-invaziv müayin  üsuludur [38]. FeNO 
XOAX da daxil olmaqla, müxt lif  t n ffüs 
yollar   x st likl rind  pulmonar biomarker 
kimi  h miyy t k sb edir [39, 40]. 
Szabolcs S. v   h mmü llifl ri 49 keçmi  
tütünç k n XOAX x st si üz rind  apar-
d qlar  müayin d   h m k skinl m  zaman , 
h m d  müalic d n sonra t n ffüs yollar n n 
iltihab , a ciy r funksiyas  v  Fe NO aras nda 
olan qar l ql   laq ni öyr nmi l r. Bel  ki, 
b l md  eozinofiliya il  Fe NO aras nda 
h m k skinl m  dövründ , h m d   k skin-
l m d n sonrak  dövrd  müsb t korrelyasiya 
a kar etmi l r [41]. 
   Ümumiyy tl , FeNO s viyy si XOAX- n 
stabil dövründ   a a  olsa da,  k skinl m  
dövrü v   k skinl m d n sonrak  dövrd  
yüks lir [42]. 
“ nduksiya olunmu  b l m” xüsusi hiper-
tonik m hlulla inhalyasiya yolu il   ld  edil n 
v   t n ffüs yollar n n x st likl rind  mühüm 
diaqnostik  h miyy t k sb ed n xüsusi müa-
yin  üsuludur.  nduksiya olunmu   b l md  
hüceyr l rin say lmas  eozinofil k skinl -
m l rinin  m l g lm  riskini proqnozla d ra 
bil r [43]. 
Siva R. v   h mmü llifl ri 82 XOAX-l  
x st  üz rind   t n ffüs yollar n n eozino-
filiyas   v   x st liyin k skinl m  tezliyi ara-
s ndak   laq ni öyr nmi l r. Mü yy n et-
mi l r ki, inhalyasion v  oral kortikoste-
roidl rl  müalic   n tic sind   b l md  eozi-
nofill rin say n n azalmas  il  yana , x st -
liyin k skinl m  tezliyi d  azalm d r [44]. 
Liesker  J. J. W.  v   h mmü llifl ri  in-
halyasion QKS ( OKS) istifad  ed n 68 n f r 
XOAX x st sini müayin  ed rk n  QKS-
terapiyan  saxlam lar. Bu vaxt x st l rin b l-
mind  yüks k eozinofiliya, neytrofiliya v  
XOAX- n k skinl m sini qeyd etmi l r [45].  
XOAX-l   x st l rin induksiya olunmu  
b l mind  neytrofill rin say n n artmas  
t n ffüs yollar nda iltihab xarakterli proses 
oldu unu göst rmi dir.  
Dave S. v   h mmü llifl ri 488 n f r 
AXOX-lu x st d   b l md  neytrofill rin 
say   v  FNH
1
 aras ndak  qar l ql   laq ni, 
k skinl m  tezliyini, sistem iltihab n  öyr n-
mi l r. Mü yy n olunmu dur ki, b l md  
neytrofill rin s viyy si AXOX üçün xarakter 
olsa da, bu d yi iklik x st nin sa laml q 
v ziyy ti v  FNH
1 
il  çox z if  laq lidir. 
Bel likl , onlar n müayin si sübut edir ki, 
b l md  neytrofill rin say     t n ffüs yolla-
r n n iltihab n  qiym tl ndirm k üçün  sas 
göst rici olsa da, o dig r klinik v  pato-
fizioloji d yi iklikl r üçün spesifik ola bilm z 
[46]. 

140 
     Bel likl , yuxar da qeyd olunanlar  
n z r  alaraq bel   n tic   ç xarmaq olar ki, 
XOAX x st l rinin müayin  protokoluna 
sistem v  pulmonar biomarkerl rin sal nmas  
XOAX- n erk n diaqnostikas n  yax la d r r, 
x st liyin müalic sinin effektliliyini art r r, 
ölümün v   t krar  hospitalizasiyalar n tez-
liyini azald r.