S. F. Abdirasilov

Shtirli tasvir.
Natyurmort Bo ‘r bilan ishlash. Kuchuk yetaklagan qiz. Bo ‘r.
Tusli rasmlarda ayrim hollarda rangli bo‘rlardan ham foydalaniladi. 
0 ‘qituvchiga ko‘pincha 
biron-bir 
ko‘rinishni 
paydo 
boiishini, 
harakatini, dinamikasini tushuntirishga to‘g‘ri keladi. Ulaming shu 
holatini ko‘rsatish va afzal tushunishga 
multiplikatsiya -
rasmlar bera 
oladi (ro‘y berayotgan voqeani ketma-ketligini tasvirlovchi rasmlar). 
Har bir rasm, o‘quvchilarning ko‘z oldida paydo b oiad i va tavsiflanadi 
(izoh beriladi). Agarda, o‘qituvchining sinf taxtasida bo‘r bilan ishlash
161
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

malakasi bo'shroq bo‘lsa, u paytda oldindan qog‘ozga 3—4 bosqichda 
bajarilgan rasmlami tayyorlab olishi mumkin. Dars vaqtida ulami 
ketma-ket ko‘rsatib tushuntirish olib boriladi.
Multiplikatsiya usulida ishlash.
Mashg‘ulotning asosiy maqsadi - o ‘quvchilami tasviriy san’atdan 
pedagogik rasmlarning xususiyatlari va tasvirlanadigan narsalami 
boshlangMch bosqichlarining metodik nozik sirlari bilan tanishtirish.
Pedagogik 
rasmlar 
namoyish 
etishda 
tasviriy 
san’atda 
ishlatiladigan materiallardan rangli bo'rlar, rangli suv bo'yoqlar, ko‘mir 
tayoqchalar, sangina va boshqalardan keng foydalanmog'i zamr.
Pedagogik rasm chizish borasida quyidagi umumiy eslatmalarga 
e’tibor qilish shart:
1. Pedagogik rasmni hamma vaqtda o‘qituvchi tasvirlash bilan 
birgalikda og‘zaki tushuntirib borishi kerak.
2. Sinf taxtasiga va planshetga chizilgan rasm iloji boricha kattaroq 
va hajmli bo‘lishi kerak. Agarda tasvir kichik boMsa, oxirida o ‘tirgan 
o‘quvchilarga yaxshi ko‘rinmasligi ham mumkin.
3. Namoyish qilish paytida har bir ishlash uslubiga qisqacha 
tushuntirish berib borish kerak.
4. O'quvchilam i qog'oz formatining chetiga chizilgan rasmni 
tushunarli tasvirlash usullarini ko'rsatish yoki o ‘rgatish maqsadida 
bo‘lishi kerak. Pedagogik rasmlar barcha tasviriy san’at dars turlarida 
qo'llaniladi. Chizmatasvir mashg‘ulotlarida yangi darsni bayon qilishda
162
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qoMlansa, kompozitsiya ishlash darslarida ko‘pincha o‘quvchilarning 
mustaqil ishlarida qoilaniladi.
Maxsus tayyorlangan planshetlarda rasm chizish orqali professor- 
o ‘qituvchi 
o‘quvchilarga 
rangtasvimi 
qanday 
ishlash 
texnikasi 
to ‘g‘risida tushunchalar bera turib, uni amaliy jihatdan ko‘rsatadi. 
Akvarel bo‘yog‘i bilan rasm ishlash borasida ikki xil ranglami 
aralashtirib uchinchi rangni hosil qilishni *ko‘rsatadi. Fazodagi rang 
tuslarini o‘zgarishlari to‘g‘risida, uni akvarel bo‘yog‘i bilan ishlash 
texnikasini tushuntirish kerak. Darsda o‘quvchilarga «alia-prima», 
«grizayl», «lessirovka» kabi usullami shu planshetdan foydalanib 
tushuntiriladi.
Maxsus rangli qog‘ozlarga guash, bo‘r bilan rasm ishlashni turlicha 
texnikalarda ishlash usullarini tahlil qilib ko‘rsatadi.
0 ‘quvchilarning mustaqil ishlari jarayonida o ‘qituvchi tomonidan 
ayrimlariga individual yondashish lozim. 0 ‘quvchilaming qog‘oz 
formatining bir chetiga tasvirlash bosqichlarini, yuborilgan xatolami 
tuzatish yoilarini ko‘rsatib, tushunchalar beradi.
San’atshunoslik asoslari mashg‘ulotlarida belgili tushunchalami 
qonuniyatlarini ko'rsatish maqsadida pedagogik rasmdan foydalaniladi. 
Masalan, simmetriya, perspektiva va boshqa rasm ishlashda ko'pincha 
naqshlaming kompozitsiya qonunlarini ko‘rsatish uchun pedagogik 
rasmlardan foydalanishadi.
Pedagogik rasm - o‘quvchilarga estetik tarbiya berishda, bilim 
asoslarini tasvirlash ko‘nikmalarini o‘stirishda asosiy omildir. Shu bilan 
birga o‘quvchilar oigan bilimlarining hisoboti uchun o‘quv dasturlarida 
ko‘rsatilgan dars mavzulari asosida ko‘chirma tasvirlar chizilgan albom 
topshirishlari kerak. Bunday albomlarda quyidagi mavzudagi rasmlar 
bo iish i mumkin.
1. 
Bir necha shakldagi daraxtlar ko'rinishi.
2. 
Uy va yovvoyi hayvonlaming tasvirlari.
3. 
Uy-ro‘zg‘or buyumlari.
4. 
Sport o‘yinining j ihozlari.
5. 
Transport vositalari.
6. 
Qurilish va qishloq xo'jaligida ishlatiladigan vositalar.
7. 
Ustalik va duradgorlik vositalar.
8. 
Inson bosh qismining turli holatdagi tasvirlari.
9. 
Inson gavdasi turli xil harakatlarining ko‘rinishlari.
163
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

B O ‘R BILAN RASM ISHLASH
. , V .