S. M. Turobjonov, M. M. Niyazova

16

---

1.2. Atrof-muhitni muhofaza qilishning huquqiy asoslari
XX asrning oxirida insoniyat oldida o‘ta m uhim va ulkan muam- 
molar paydo bo‘ldi. Yerda hayotning saqlab qolinishi bu muammolar 
hal etilishiga bog‘liq bo‘lib qoldi. Bu tabiiy muhitning o‘zgarishi, bio- 
sferaning ifloslanishi, xomashyo, energetika va oziq-ovqat tanqisligi 
bilan bog'liqdir.
Atrof-muhitni muhofaza qilishning huquqiy asoslari tashqi va ichki 
chegaralardan iboratdir. Ichki chegaralari tabiatning ichki elementlariga 
taalluqli. Masalan: foydali qazilmalar, suv havzalaridan olingan suv, 
qazib olingan tuproq, tutib olingan hayvonlar, qushlar va baliqlar. 
Insonning mehnati ulami ashyoviy boylikka aylantiradi. Huquqiy tashqi 
chegara esa insonlar yashash muhitining holatiga ta ’sir ko‘rsatuvchi 
Yer atrofidagi bo‘shliqni, Yerdagi barcha borliqni o‘z ichiga oladi. 
Masalan: Yerning sun’iy yo‘ldoshi uchirilganda sodir bo'ladigan 
o‘zgarishlar. Huquqiy muhofaza obyektlari quyidagilardan iboratdir: 
mintaqaviy milliy va global. 0 ‘zbekiston Respublikasi atrof-muhitni 
muhofaza qilishning asoslari tabiatni m uhofaza qilish huquqiy 
me’yorlari, qonunlari va qonunosti aktlari yig‘indisidan iboratdir. Atrof- 
muhitni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish 
sohasidagi qonunchilik oxirgi 20 yilda rivojlana boshlandi.
0 ‘zbekiston Respublikasi K onstitutsiyasining 50-m oddasida 
«Fuqarolar atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishga 
majburdirlar», deb belgilab qo‘yilgan.
Konstitutsiyaning 54-moddasida «Mulkdor mulkiga o‘z xohishicha 
egalik qiladi, undan foydalanadi va uni tasarruf etadi. Mulkdan 
foydalanish ekologik muhitga zarar yetkazmasligi, fuqarolar, yuridik 
shaxslar va davlatning huquqlarini hamda qonun bilan qo‘riqlanadigan 
manfaatlarim buzmasligi shart» ekanligi, 55-moddasida «Yer, yer osti 
boyliklari, suv, o ‘simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy 
zaxiralar umummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va 
ular davlat muhofazasida» ekani belgilangandir.
0 ‘zbekiston R espublikasining “T ab iatn i m uhofaza qilish 
to ‘g‘risidagi” qonuni 1992-yil 9-dekabrda qabul qilingan bo‘lib, ushbu 
qonun tabiiy muhit sharoitlarini saqlashning, tabiiy resurslardan oqilona 
foydalanishning huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy asoslarini belgilab beradi. 
Qonunning maqsadi inson va tabiat o ‘rtasidagi munosabatlar uyg‘un 
muvozanatda rivojlanishini, ekologiya tizimlari, tabiat