S. M. Turobjonov, M. M. Niyazova

resurslardan oqilona
foydalanish bo‘yicha 
nazarda 
tutilayotgan 
tadbiTlarning 
yetarliligi va 
asosliligini 
aniqlash.
Ekologik ekspertiza davlat va jamoat ekspertizasi, shuningdek, 
ekologik audit tarzida amalga oshiriladi.
0 ‘zbekiston Respublikasining “Chiqindilar to ‘g‘risidagi” qonuni 
2002-yil 5-aprelda qabul qilingan.
Tabiatni muhofaza qilish faoliyatini boshqarishning iqtisodiy 
usullariga o ‘tishni yanada ta ’minlash, shuningdek, 0 ‘zbekiston 
Respublikasining “Tabiatni muhofaza qilish to ‘g‘risida”gi, “Suv va 
suvdan foydalanish to ‘g‘risida”gi, “Atmosfera havosini muhofaza qilish 
to‘g‘risida”gi, “Chiqindilar to‘g‘risida”gi qonunlarida nazarda tutilgan 
tabiatdan foydalanishda iqtisodiy mexanizmni bosqichma-bosqich joriy 
etish maqsadida Vazirlar Mahkamasi “0 ‘zbekiston Respublikasi 
hududida atrof-muhit ifloslantirilgani va chiqindilar joylashtirilgani 
uchun to'lovlar tizimini takomillashtirish to‘g‘risida” qaror qabul qilib, 
u 2003-yil 1-maydan kuchga kirgan.
1.3. Tashqi muhit omillari va ularning organizmlarga ta’siri
Tashqi m uhit bilan o ‘zaro bog‘lanmagan va uning ta ’sirida 
bo'lmagan tirik organizmning hayotini tasawur etish mumkin emas. 
Tashqi muhit omillari jonli organizmlarga uch xil: minimal, optimal 
va maksimal darajada ta ’sir etadi.
19

---

Organizmlarga ta ’sir ko‘rsatadigan tashqi muhit omillari “ekologik 
omillar” deb ataladi. Ular uch guruhga bo'Iinadi:
1) abiotik omillar — iqlim, harorat, radioaktiv nurlar, yorug‘lik, 
havo oqimi, shamol, havo namligi, suvning tuz tarkibi, tuproq va relyef. 
Bular hammasi jonli organizmlarning rivojlanishiga bevosita va bilvosita 
ta’sir ko'rsatadi;
2) biotik omillar — barcha jonli organizmlarning o‘zaro ta ’siri. 
0 ‘simliklar, hayvonlar va mikroorganizmlarning o'zaro ta’siri biotik 
omillar hisoblanadi;
3) antropogen omillar — kishilik jamiyati tomonidan tabiatga bo‘lgan 
ta ’sir. Hozirgi paytda Yer qatlamidagi, barcha jonli organizmlar hayoti 
va inson taqdiri antropogen omilnmg tabiatga bo'lgan ta’sirigabogliqdir.
Ekologik omillarning ko‘pchiligi — harorat, namlik, shamol va 
boshqalar m akon va zam onda ju d a kam o ‘zgaruvchandir. 
Organizmlarning tashqi muhit omillari ta’sirida chidamlilik chegarasi 
shu omillarning qanday tartibda bo'lishiga va. qanday kuch bilan ta ’sir 
etishiga bog‘liq.