S. M. Turobjonov, M. M. Niyazova
1.5. Insonlarning ishlab chiqish faoliyati bilan atrof-muhit
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1-rasm. Insonlarning ishlab chiqarish faoliyati bilan atrof-muhit o ‘rtasidagi bog‘liqlik
|
21
1.5. Insonlarning ishlab chiqish faoliyati bilan atrof-muhit o‘rtasidagi bog‘liqlik Tabiatni muhofaza qilish jarayonida vujudga kelgan muammolarni ilmiy jihatdan hal qilishda tabiat bilan jamiyatning o‘zaro ta’siri alohida ahamiyatga egadir. «Atrof-muhit» deganda insonlarning yashash muhiti va ishlab chiqarish faoliyati, ya’ni insonga ta ’sir etuvchi tabiiy, iqtisodiy va sotsial omillar to‘plami tushuniladi. Tirik organizmlarning mavjudlik sharoitlarini va yashash muhiti bilan tirik organizmlar o‘rtasidagi o‘zaro bog'liqlikni o‘rganuvchi fan ekologiya deb ataladi. (Ekologiya so‘zi grekcha «oykos» — uy, «logos» — fan so‘zlaridan tashkil topgandir.) Quyida insonlarni ishlab chiqarish faoliyati bilan atrof-muhit o'rtasidagi bog'liqlik sxemasini ko‘rib chiqamiz: 1-rasm. Insonlarning ishlab chiqarish faoliyati bilan atrof-muhit o ‘rtasidagi bog‘liqlik 1-rasmda ko‘rsatilganidek, turli ijtimoiy-iqtisodiy tuzumlarda borgan sari insonning ongi oshib borish jarayonida tirik mavjudotning yangi prinsipial shakllari tarkib topdi. Inson tabiatda mavjud bo'lgan tayyor oziq-ovqatlarni iste’mol qilibgina qolmay, ularni tayyorlash bilan ham shug‘ullanadi va shu jarayonda tabiatga ham ta’sir ko'rsatadi. Demak, inson va tabiat bir-biri bilan o‘zaro uzviy bog‘liqdir. Tabiat butun 22 jamiyat uchun zaruriy hayot muhiti va moddiy resurslarning yakka-yu yagona manbai bo‘lib, kishilaming moddiy va ma’naviy ehtiyojlarini qondiradigan barcha boyliklar asosidir. Tabiat va jamiyat bir-biri bilan bog‘liq holda bir butunlikni tashkil qiladi. Ishlab chiqarish kuchlari rivojlangan sari insonning tabiatga bo‘lgan ta ’siri ham kuchayib, tabiat bilan jamiyat o‘rtasidagi o ‘zaro ta ’sir miqyosi kengayib boradi. Fan-texnika yutuqlari ishlab chiqarish kuchlari jamiyatining rivojlanishida yetakchi ahamiyatga ega b o iib , odam ning ta b ia t resu rslarid an fo y d alan ish in i o so n lash tirad i, m oddalarning aylanm a harakatini tezlashtiradi va jam iyatning rivojlanishida tabiiy omillarga nisbatan ijtimoiy omillaming roli yuqori bo‘lishi uchun imkon yaratadi. Natijada inson m ehnat tufayli tabiiy muhitga bevosita bog‘liqlikdan tobora ozod bo ‘la borib, o'zining tabiatga b o ‘lgan ta ’sirini kuchaytiradi. Sanoat korxonalarining k o ‘payishi, qishloq x o ‘jalig in i kim yolashtirish, ah o li soni va avtotransportning ortib borishi kabi om illar turli xil chang-gaz chiqindilari, oqova suvning miqdori va turi, qattiq chiqindilar ko‘plab miqdorda atrof-muhitga tashlanishiga olib keladi. Inson tabiatga kuchli darajada ta’sir ko‘rsatayotgan joylarda ekologik tanglik, ba’zan falokat yuz bermoqda, ya’ni tabiatning inson ta ’siriga bo‘lgan qayta aks ta ’siri aniq sezilmoqda. Bu haqda buyuklar bunday degan edi: «Tabiat ustidan qilgan g‘alabalarimizdan ortiqcha taltayib ketmaylik. Bunday har bir g‘alaba uchun u bizdan o ‘ch oladi». Quruq iqlim zonalarida ro‘y berayotgan cho'llashish jarayoni, Baykal va Ladoga ko‘llari, Orol va Orolbo‘yi muammosi, Balxashbo'yi, Azov dengizi, Qora dengiz muammolari va boshqalar fikrimizning dalilidir. Demak, inson bilan jamiyat o‘zaro ta’siri me’yoridan oshib ketsa, salbiy oqibatlarga olib kelishi amalda isbotlanmoqda. Shu bois atrof-muhitni muhofaza qilish uchun kam chiqindili va chiqindisiz texnologik jarayonlarni ishlab chiqish, barcha turdagi suyuq, gaz holatidagi va qattiq chiqindilarni ushlab qoluvchi hamda ularni qayta ishlovchi yuqori samarali tozalagich moslamalami joriy etish, .muammolarini yuqori saviyada hal qilishni o‘rgatish vazifasini «sanoat ekologiyasi» kursi o‘z ichiga oladi. Atrof-muhitga tushayotgan chiqindilaming tasniflanishi 2-rasmda keltirilgan. Ular asosan, ashyoviy va energetik turlarga bo‘linadi. Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|