S. M. Turobjonov, M. M. Niyazova

1.6. Tabiatda ro‘y berayotgan antropogen o‘zgarish]ar
Tabiatda barcha tirik organizmlarni o‘rab turgan va u bilan o ‘zaro 
uzviy aloqada bo‘lgan tirik va notirik narsalar yashash muhiti deb 
ataladi. Organizmlarga ta’sir ko'rsatuvchi muhit elementlari -
ekologik
omillar 
deb ataladi. Ular asosiy 3 guruhga bo‘linadi:
1) abiotik omillar — temperatura, yorug‘lik, namlik, atmosfera 
bosimi, havoning gaz tarkibi, yog'in-sochinlar, shamol va h.k.
2) biotik omillar — tirik organizmlarning o‘zaro ta ’siri va aloqalari 
formalari.
27

---

3. 
Antropogen omillar - inson faoliyatining organizmlar faoliyatiga 
bevosita yoki bilvosita ta’sir ko‘rsatuvchi shakllaridir. Ularga sanoat 
korxonalari, transport, qishloq xo'jaligi va h.k.larning ta ’sirlari kiradi.
Oxirgi vaqtda antropogen omillarning ta ’siri o ‘sib boiyapti.
Insonlarni ishlab chiqarish faoliyati natijasida tabiyatda ro ‘y 
berayotgan o‘zgarishlar antropogen o‘zgarishlar deb ataladi.
Ular insonlarning ortib borayotgan moddiy, madaniy va boshqa 
barcha hayotiy ehtiyojlarini qondirish maqsadida amalga oshiriladi. 
Antropogen o‘zgarishlar 2 turga bo‘linadi:
1) maqsadga muvofiq antropogen o 4zgarishlar, ya’ni insonlar 
tomonidan rejaga muvofiq ravishda tabiatga ko‘rsatilish natijasida. 
Masalan, qo‘riq yerlami o‘zlashtirish, suniy suv havzalarini barpo etish, 
shaharlami barpo etish, sanoat korxonalarini qurish, foydali qazilmalarni 
izlab topish, botqoqliklami quritish va h.k.;
2) ikkilamchi antropogen o‘zgarishlar — bizga bog‘liq bo‘lmagan 
ravishda asosiy antropogen o‘zgarishlarning salbiy ta’siri sifatida ro‘y 
beradi. Masalan, atmosfera havosining chang-gaz chiqindilari bilan 
ifloslanishi natijasida atmosfera havosi gaz tarkibining o'zgarishi, 
metallarning korroziya jarayoni tezlashishi, o‘simlik va hayvonot turlari 
kamayib borishi, turli kasallik turlarining ko'payishi va h.k. Ikkilamchi 
antropogen o'zgarishlaming oldini olib to'xtatib bo'lmaydi.