S o g liq n I s a q L a s h V a z ir L ig I s a m a r q a n d d a V l a t t I b b I y o t I n s t I t u t I qon aylanish tizimin

букилган 6*РМ0«ИИН{ бхирги 

мгзси бнлйя

(К д ш е т л м  Т   В . .

2 0 0 6

)

---

turtkisi  m anfiy  b o 'lish i  ham   m um kin,  sistola vaq tid a k o 'k rak   qafasidagi 

turtki  m aydoni  burtib  chikm aydi,  balkim   ichkariga  tortiladi  (M a k en zi 

sim p to m i).  M anfiy  ch o 'q q i  turtkisi  yopishkok  perikardit  uchun  xos 

b o 'lib ,  unda  perikard  k o 'k rak   qafasining  oldingi  devoriga  birikadi. 

M akenzi  sim ptom i  ba'zan   k o 'k ra k   qafasining  yurak  sohasi  m aydonida 

kuzga  kurinarli  tortilishi  bilan  birga  kelishi  m um kin.  Y urak  sohasini 

palpatsiya  qilganda yurak  turtkisini  tekshirish  lozim.  S o g 'lo m   bolalarda 

yurak 

turtkisi 

aniqlanm aydi. 

O 'n g  

qorincha 

gipertrofiyasi 

va 

dilyatatsiyasida  yurakning  absolyut  tum toqligida  va  chanoq  usti 

sohasida  yaqqol 

pulsatsiya  paydo  bo'lad i. 

«M ushuk  dirillashi» 

sim ptom ini  aniqlash  uchun  (sistolik  va  diastolik  dirillashini)  qul  kaftini 

butun  yurak  sohasiga  q o 'y ish   kerak.  P alpatsiya  yuli  bilan  epigastral 

sohada  pulsatsiya  harakteri  aniqlanadi.  Epigastral  pulsatsiya  tarqalgan 

yuqoridan  pastga yunalishda b o 'lsa - yurak o 'n g   qism ining gipertrofiyasi, 

o 'n g d a n   chapga  yunalishda-kattalasligan  jig ar,  orqadan  oldinga-aorta 

pulsatsiyasi belgisi  hisoblanadi.

Y iuak  turtkisi tarqoq  b o 'lg an id a tush  suyagiga,  q o 'ltik   osti  sohaga, 

chanoq  usti  sohasiga  tarqalishi  m um kin.  T u g 'm a  yurak  nuqsonlarida 

yurak  turtkisining  davom iy  ta'siri  k o 'k rak   qafasing  yurak  sohasida 

deform atsiyasiga  olib  kelishi  m um kin,  Ammo,  k o 'k ra k   qafasining 

tu g 'm a  va orttirilgan deform atsiyalari yurak turtkisining jo y lash ishig a va 

yaqqol  k o 'rin ish ig a  sabab  b o 'lish i  ham   m um kinligi  inobatga  olinishi 

kerak.

C h o 'q q i  tu rtk is i  m anfiy.  Perikardning  vistseral  va  parietal 

varagining  birikish belgisi hisoblanib,  k o 'k rak   sohasida ch o 'q q i  sohasida 

burtishning u m ig a ichkariga tortilish kuzatiladi.

C h o 'q q i 

tu rtk is i 

k u c h a y ish i. 

K o 'z g a 

k o'rin ad ig an  

va 

paypaslanadigan  ch o 'q q i  turtkisini  kengayishi;  psixik  q o 'z g ’alishda, 

jism o n iy   zo 'riqishda,  tana  haroratining  kutarilishida,  neyrotsirkulyator 

asteniyada,  gipertireoz va boshqalarda kuzatiladi.

C h o 'q q i  tu r tk is i  k o 'ta r ilu v c h i.  K uchli  ch o 'q q i  turtkisining  turi 

hisoblanib,  tekshiruvchining  b a m io g 'i  turtkini  zabt  eta  olm asligi;  chap 

qorincha gipertrofiyasi da kuzatiladi.

C h o 'q q i 

tu rtk isi-k u c h siz la n ish i. 

Y urak 

m ushagining 

kuchsizlanganlik,  perikardda  suv  y ig 'ilg an lik  

belgisi  b o 'lib ,  yurak 

turtkisi  tarqalgan,  lekin  sust  aniqlanadi.  C ho'qq i  turtkisi  kuchsizlanishi 

ekstrakardial  faktorlar: 

semizlik, 

o 'p k a   em fizem asida  kuzatilishi 

m um kin.

19

---

C h o 'q q i 

tu rtk is i 

d iasto lik . 

Y urak 

m ushagining 

to 'satd an  

kuchsizlanganligi  belgisi  b o 'lib   (ditnlangan  yurak  etishm ovchiligida): 

yurak  ch o 'q q isi  sohasida  zarba  sistola  bilan  em as  diastola  bilan  tugri 

kelishi.

C h o 'q q i  tu rtk is i  siljim ay d ig an .  Plevro-perikardial  bitishm a 

belgisi  b o'lib:  tana  holati  uzgarganda  c h o 'q q i  turtkisining  siljim asligi. 

M e'y o rd a  chap  tom onlam a  holatda  ch o 'q q i  turtkisi  chapga  2-3  sm ga 

siljiydi,  o 'n g   yonboshga  ag'darilgan da-  1-2  sm  o 'n g g a   siljiydi  yoki 

um um an aniqlanm aydi.

C h o 'q q i  tu rtk is in i  c h a p g a  v a  p a stg a   siljishi.  Chap  qorincha yoki 

butun  yurakni  gipertrofiya  va\yoki  dilatatsiya  belgisi.  O 'n g   qorincha 

gipertrofiyasida  (dilatatsiyada)  chap  qorincha  orqaga  siljiydi,  bunda 

ch o 'q q i turtkisi pastga siljimaydi.

O 'p k a  

a rte riy a s in in g  

p u lsatsiy asi. 

O 'p k a  

arteriyasining 

dilatatsiya  belgisi  bo'lib,  ochiq  arterial  nayida  kuzatiladi:  palpatsivada 

ikkinchi  q o v u rg 'a o ra iig ’ida  sistolik zarbani  aniqlanishi.  M e'y o riy   o 'p k a  

arteriyasining 

sistolik 

pulsatsiyasi 

o 'p k a  

atelektazida, 

o 'p k a  

arteriyasining idiopatik dilatatsiyasida kuzatiladi.

Palpatsiya  yordam ida  yurakning  b a'zi  bir  patologik  holatlarida 

« m u s h u k   d irilla sh i»   (fre m isse m e n t  c a ta ire )  aniqlanadi.  B a 'z i  yurak 

nuqsonlarining  belgisi:  k o 'k ra k   qafasini  palpatsiya  qilish  jarayonida 

vibratsiyani  xis  etish,  deform atsiyaga  uchragan  klapan  yoki  torayib 

qolgan  teshikchalardan  qonning  turbulent  oqim i  natijasida  paydo 

bo'ladi.

M u s h u k   d irilla sh i  sisto lik   bo 'lsa,  dirillash  yurak  ch o 'q q i 

turtkisidan  so 'n g   aniqlanadi  va  aorta  torayishida,  qorinchalar  aro  tusik 

nuqsonida,  ochiq arterial navda kuzatiladi.

M u s h u k   d irilla sh i  d ia sto lik   b o 'lsa,  dirillash  ch o 'q q i  turtkisidan 

oldin  aniqlanadi 

v a  chap 

atrioventrikulyar  teshikni 

torayishida 

kuzatiladi.

Y u r a k  p erk u ssiy a si.

Y urak  perkussiyasi  yurakning  kattaligini, 

konflguratsiyasini, 

joylashishini  va  qon  tom irlar  tutam ining  o'lch am in i  aniqlash  m aqsadida 

olib  boriladi.  Yurak  perkussiyasi  bem om i  vertikal  holatida,  q o 'llari 

pastga  tushirilganida  am alga  oshiriladi;  o g 'ir  bem orlarda  v a  kichik 

yoshli  bolalarda perkussiyani gorizontal holatda qilish ham   m um kin.

B unda  bem orni  vertikal  holatda  perkussiya  qilsak  yurakning 

tum toqlik  chegara  o 'lcham lari  15-20% ga  gorizontal  holatga  qaraganda 

kam roq  b o 'lish i  diafragm aning  pastroq joylashishi  bilan  bo g'liqliligini

20

---

esda  tutish  kerak.  Perkussiya  vaqtida  plessim etr  barm oq  k o 'k rak  

qafasiga  qattiq,  kerakli  chegaraga  parallel  jo ylashib,  perkutor  zarbani 

yariiq  perkutor  tovushdan  tum toq  tovushgacha, 

y a 'n i  o 'p k ad an  

yurakkacha borishi  kerak  .

Yurak  chegarasini  belgilash  plessim etr  barm oqni  tashqi  qirrasi 

buylab  qo'yiladi.  Y urak perkussiyasi  q o'yidagi  tartibda qilinadi:  birinchi 

o 'n g ,  keyin  chap v a yuqori yurakning  nisbiy tum toqligi  aniqlanadi (rasm

5.  M azurin  A.V.,  2002).

Yiirakning  chap  nisbiy  tum toqlik  chegarasini  aniqlash  uchun 

birinchi  ch o'qqi  turtkisi  topiladi,  u  chap  qorinchadan  tashkil  topgan 

b o'lib; yurakning chap nisbiy tum toqlik chegarasiga to 'g 'r i  keladi.

/   Perkussiya o 'r ta   q o 'ltiq   osti  chizig 'id an   boshlanib,  ch o 'q q i  turtkisi 

joylashgan  q o v u rg 'a   o ra lig 'i  buylab  qilinadi  v a  plessim er-barm oq 

kerakli  chegaraga parallel  q o ’yiladi v a  yurak tom on  o 'rta c h a  kuchga ega 

b o 'lg a n   perkutor  tovushlam i  qilib  y aniq  tovushdan  tum toq  tovushgacha 

perkussiya  qilinadi.  Y urakning  yonbosh  profilini  olm aslik  m aqsadida 

sagital  yoki  ortoperkussiya  qilinadi,  zarbalar  oldindan  orqaga  beriladi

qafasiga  kaft  yuzasi  bilan 

em as  yonboshi  bilan  q o 'y ila ­

di).  Y urakning  chap  nisbiy 

tum toqliq  chegarasi  barm oq- 

ning  tashqi  qirrasidan  belgila- 

nib,  aniq  perkutor  tovushga 

qaratilgan.  Yurakning  yuqori 

nisbiy 

tum toqliq 

chegarasi 

parasternal  chiziqan  (2  yoshi- 

dan 

chap 

o 'rta  

um rov 

chiziqdan), 

l-q o v u rg 'a   ora- 

lig 'id an  aniqlanadi.