Turkum. Tog'rayhon (Origanum I.) -Душица
Tur. Oddiy tog’rayxon - Origanum vulgare L. Ko’p yillik, bo’yi 30-60, ba’zan 90
sm ga yetadigan xushbo’y o’t o’simlik. Poyasi bir nechta, tik o’suvchi, yuqori
qismi sershoxli, tukli va to’rt qirrali bo’ladi. Bargi oddiy, cho’ziq tuxumsimon,
o’tkir uchli, tekis qirrali bo’lib, bandi bilan poyada qarama-qarshi o’rnashgan.
Gullari mayda, barg qo’ltig’ida 2-3 tadan joylashib, qalqonsimon to’pgul hosil
qiladi. Qalqonsimon to’pgullar poya uchida ro’vaksimon to’pgulni vujudga
keltiradi. Mevasi – kosachabarg bilan birlashgan to’rtta yong’oqcha. Iyun oyidan
boshlab sentyabrgacha gullaydi. Mahsulotdan tayyorlangan preparatlar ichak
atoniyasi kasalligida hamda ishtaha ochuvchi va ovqat hazm qilish jarayonini
yaxshilovchi dori sifatida ishlatiladi. Efir moyi esa tish og’rig’ini qoldirishda
ishlatiladi.
Zubturumdoshlar (Plantaginaceae)
oilasi
ikki
urugʻpallali
yoki
magnoliyasimonlar sinfiga mansub koʻp yillik va bir yillik oʻsimliklar oilasi.
260 turni oʻz
ichiga
olgan
3 turkumdan iborat.
Oiladagi
eng
katta
turkum zubturum (
Plantago ) moʻʼtadil iqlimli mintaqalarda oʻsadi. Bir necha
turdan
tashkil
topgan litorella (
LitorellA. turkumi
faqat Yevropa, Azor
orollari va Janubiy
Amerikada uchraydi.
Bitta
turdan
iborat bouguyeria (BougueriA. turkumi esa Jan. Amerika uchun endemik
hisoblanadi. Oʻzbekistonda Z.ning 6 turi usadi. Ularning gullari mayda, rangsiz,
guldor poya uchi-dagi boshoqsimon toʻpgulga joylashgan. Gul boʻlaklari toʻrtta
(kosabargi toʻrtta, tojbargi toʻrtta, changchisi toʻrtta, urugʻchisi ikkitA., tojbarglari
rangsiz yupqa pardachadan iborat. mevasi qopqoqchali koʻsakcha, chorva mollari
uchun oziqlik qiymati kam, baʼzi turlari dorivor hisoblanadi.
