S. X. Babadjanova, X. M. Bobojonova Dorivor o‘simliklar florasi va sistematikasi

Dorivorlik xususiyati:
Xalq tabobatida kovulning yer ustki qismi, mevasi va ildizi 
ishlatiladi. Yer ustki qismi o‘simlik gullagan vaqtda yig‘iladi va soya yerda 
quritiladi. Gulini o‘simlik to‘liq gullaganda, mevasini - yetilganda teriladi. Guli 
soyada, mevasi esa ochiq havoda quyoshda quritiladi. Kovul ildizi erta bahorda 
yoki kcch kuzda kovlab olinadi, suvda yuvib, tuproqdan tozalanadi va quyoshda 
quritiladi.Kovulning yer ustki qismi tarkibida 0,32% rutin, kversetin, 150 mg% 
gacha S vitamin, staxidrin, tioglikozid, saponinlar, bo‘yoq moddalar, mevasida-
36% gacha qandlar, 25-25,6mg% S vitamini, 1,46% flavonoidlar, tioglikozid; 
urug‘ida 25-36% yog‘; ildizida - 1,2% alkaloidlar (staxidrin); 0,44% flavonoidlar, 
4,5% qand, kumarinlar va boshqa biologik faol moddalar bor . Abu Ali ibn Sino 
kovul o‘simligini nafas qisishi, me’da-ichak kasalliklarini davolash uchun hamda 
og‘riq qoldiruvchi, yaralarni tuzatuvchi va gijja haydovchi vosita sifatida 
qo‘llagan. Xalq tabobatida ildizidan tayyorlangan qaynatma shamollaganda, falaj, 
sariq, bod, taloq kasalliklarini davolashda, yer ustki qismi damlamasi mc’da-ichak 
kasalliklari, yaralar va astmani davolashda, siydik haydovchi vosita sifatida 
qo‘llaniladi. Gulining shirasi bilan yaralar davolanadi, meva qaynatmasi milkni 
mustahkamlash, tish og‘rig‘ini qoldirish, bavosil va boshqa kasalliklami davolash 
uchun ishlatiladi. Ildizining nastoykasi va qaynatmasi qon ivishini tezlatish tasiriga 
ega. 

---

85 
Tur. 
Tikonakli kovul -Capparis spinosa L
. 
kovuldoshlar oilasiga mansub yarim 
buta. Poya va shoxchalari yotiq, bargi tuxumsimon, guli yirik, oq yoki och pushti. 
Mevasi qizil etli, koʻp urugʻli. 
Mevasi-ko‘p urug‘li, dukkak shaklli ko‘sakcha. 
Aprel-iyun oylarida gullaydi va mevasi pishadi
. Qrim, Kavkaz, Oʻrta Osiyo, Shim. 
Afrika va Oʻrta dengizning toshloq yerlarida koʻp tarqalgan. Janubiy Yevropada 
ekiladi. K.ning gʻunchasi, mevasi sirkalab yoki toʻzlab ovkatga solinadi. Mevasida 
18% oqsil moddalar, 36% cha moy bor. Cho‘l va adirlarda, yo‘l bo‘ylarida, 
devorlar ustida, ekinlar orasida o‘sadigan kovul ko‘p urug‘li rezavor bo‘lib, 
mevalari etdor, uzunligi 2 smga boradi. Iyul-avgust oylarida urug‘lari pishadi. Bu 
dorivor o‘simlikning mevalari tarkibida saponinlar, alkaloidlar, 32,9 foiz 
uglevodlar, 150 mg askorbin kislota, 3,75 foiz moy, ildiz po‘stlog‘ida staxidrin 
alkaloidi mavjud.Kovul yoki kavar o‘simligi tabiiy holda O‘rtayer dengizi, 
Yevropa janubida, Kavkazda, O‘rta Osiyoda, shu jumladan, O‘zbekistonda, 
Pokiston va Hindistonda tarqalgan. Bu o‘simlik Fransiya, Ispaniya, Italiya , 
Gretsiya va Shimoliy Amerikada madaniylashtirilgan bo‘lib, landshaftlarning 
bezagi hisoblanadi. O‘simlikning nomi Erondagi Dashti-Kavir cho‘li bilan bog‘liq 
holda atalgan. Chunki kovul bu hududlarda eng ko‘p uchraydigan o‘simlik sifatida 
ajralib turadi.
Oʻzbekistonning barcha viloyatlarida uchraydi, asosan kovul yoʻl 
boʻylarida, togʻoldi adirlarida, aholi yashash punktlarida, temir yoʻl boʻylarida 
oʻsadi. Oʻsimlikning madaniy plantatsiyalarini tashkil etish uchun iyul-
noyabr oylarida oʻsimlikningpishib yetilgan mevalari terib olinib, urugʻlari 
ajratilib olinadi. 
Kovul dorivor o‘simlik bo‘lishi bilan bir qatorda oziq-ovqatda ham ishlatiladi. 
Kovulning g‘unchali novdalari, g‘unchalari, rivojlanayotgan mevalari sirka 
kislotasida marinovat qilinadi hamda oziq-ovqatda «kaperslar» nomi bilan 
mashhur dori-darmon ko‘rinishida foydalaniladi. Hindular kovulni kobra, kabra 
yoki kabarra nomlari bilan atashadi hamda o‘simlik organlari qo‘shib tayyorlangan 
oziq-ovqatlarni yoqtirib iste’mol qilishadi. Tabobatda pishgan mevasi, barglari, 
novda va ildiz po‘stlog‘i ishlatiladi. May-avgust oylarida ochilmagan g‘unchalari, 
barglari terib olinadi. Shu bilan birga yosh, yog‘ochlasha boshlagan novdalari va 
ildizining po‘stlog‘i shilib olinadi, maydalanadi hamda quyoshda yoki 50-60ºS 
haroratda quritiladi. Po‘stlog‘idan tayyorlangan damlama ishtaha ochuvchi ta’sirga 
ega. Xalq tabobatida yiringli yaralarni davolash uchun ishlatiladi.

---

86