Саьламлыг  здоровье

Tədqiqatın  məqsədi  siçovullarda  induksiya  olunmuş  abdominal 
yırtıqlardan sonra inkişaf edən yara sağalmasında Disba-01 təsirindən baş verən  
dəyişiklikləri müəyyən etməkdir. 
Material  və  metodlar  Tədqiqatlar  Gazi  Universitetinin  Sınaq  üçün 
heyvanları  Etik  Şurasının  razılığı  alınaraq  həyata  keçirilmişdir  (G.Ü.E.T  15.046-
ə
lavə 1). Təcrübədə çəkiləri 250-260 qram arasında dəyişən, yaşları orta hesabla 4 
ay olan 24 baş Wistar –Albino cinsli dişi siçovuldan 4 qrupada aparılmışdır ( hər 
qrupda  6  siçovul).1-qrupdakı  (şam  qrupu)  siçovullara  heç  bir  cərrahi  və  ya 
medikal  müdaxilə  edilmədən  sağlam  fassiya  çıxarıl  miş    və  siçovullar 
cansızlaşdırılmışdır.2-qrupdakı  (nəzarət  qrupu)  siçovullarda  yırtıq  yaradıldıqdan 
14 gün sonra (yırtıq kisəsi göründükdən sonra)  fassiya nəzarət qrupundakı kimi  
götürülmüş,  toxuma  örnəkləri  alınmış  və  sicovullar  cansızlaşdırıl  mışdır.3-
qrupdakı  siçovullarda  (1-li  təmir  qrupu-POI)  yırtıq    kisəsinin  içindəki  yapış 
qanlıqlar  disseksiya  olunmuş.  Yırtıq  fassiyasının  kənarları  0.5-1  sm-lik  aralarla 
4/0  vikril  tikişlərlə  bir–bir  tikilərək  1-cili  olaraq  bərpa  edilmişdir.  4-qrupdakı 
siçovullarda(1-li  təmir  və  Disba  -01    qrupu-POD)    qarın  dərisi  0.5-1  sm  aralarla 
4/0  vikril  tikişlərlə  bir–bir  tikildikdən  sonra  Disba  -01  məhlulu  0.5  mkq/kq 
dozasında  əzələ  daxili  olaraq  tətbiq  edilmişdir.Disba-01  qurudulmuş  Bothrops 
Alter natus (Urutu) (LKT Labo ratories,LKT Sb5776-M100) ilan zərdabının mRNA 
fraksiya  sından  əldə  edilir.İlan  zərdabının  ayrılan  protein  möhtəviyyatı  fizioloji 
zərdabla  hazırlanır.Əməliyyatdan  sonra  analgeziya  ehtiyacları  standart  olaraq 
təmin olunmuş.Təcrübə müddətində işiqlandırma prosesi 12 saat gündüz, 12 saat 
gecə olmaq şəklində tənzimlənəmişdir.Otaq temperaturu 21-22
0
 S dərəcədə olmuş 
dur.Siçovullar  təcrübə  müddətində  stan  dart  “pelet”(standart  kürəcik)  yem  növü 
ilə  qidalandırılmiş  və  su    il  təmin  edilmişdir.  Siçovullar  tədqiqatlardan  öncə  12 
saat  ac  saxlanılmış,  su  qəbuluna  isə  imkan  veril  mişdir.Cərrahi  anesteziya  əzələ 
daxili 
olaraq 
ketamin 
hydrochlorid 
(5,0 
mq/kq) 
və 
ə
lavə 
olaraq 
Xylazinehydrochlorid (5,0 mq/kq) inyeksiya edilərək saxlanılmışdır.Anesteziyadan 
sonra siçovulların qarın divarı təmizlənərək betadin məhlulu ilə silin mişdir.5- sm 
dermal  kəsik  açılaraq  (şək.2,3),  orta  xəttin  hər  iki  lateral  kənarına  doğru  2-sm 
uzunluğundadördbucaq şəklində dəri flebleriavaskuyar planda orta xəttə müva fiq 
olaraq qiymətləndirəcək şəkildə diseke edilmiş və parçaları götürülmüşdür.Fassiya 
və  peritonda  2x2  sm-lik  kəsik  açılaraq,daha  sonra  dəri  ayrı-ayrı  olacaq  şəkildə 
0.5-1  sm  aralıqlı  4/0  vikril  tikişlərlə  bir-bir  tikilmişdir.Bu  əməliyyatlardan  sonra 
siço  vulların  analgeziya  ehtiyacları  standart  olaraq  təmin  olunaraq  2  həftə 
gözlənilmiş  və  yırtıq  əmələ  gəldikdən  sonra  təcrübələrə  başlanılmişdır.Bundan  14 
gün  sonra  toxuma  örnəkləri  alınan  sicovullar    ürəyindən  qan  alındıqdan  sonra 
cansızlaşdırılmışdır.İntra  kardial  olaraq  4-5  ml  qan  götürülmüşdür.  Siçovulların 

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
145 
ölümü hemorrajik şok ilə həya ta keçirilmişdir. İntakt  qrupu daxil olmaqla bütün 
siçovulların,  qarın  divarından  toxuma  nümunələri  götürülərək  10%  formaldehid 
məhlullarında  saxlanıldı.Siçovullar  üzərin  də  aparılmış  əməliyyatlardan  14  gün 
sonra  histopatoloji  müayinələrin  aparılması  məqsədi  ilə  siçovulların  qarın 
divarının  yırtıq  yaradılmış  hissəsi    rezeksiya  edilmişdir.  Rezeksiya  edilən 
toxumaların  bir  qismi  formaldehidə  qoyulduqdan  sonra,  parafinə  götürülərək 
işlənmiş,bundan  sonra  5  µm  qalınlığında  kəsilmişdir.  Kəsiklər  hematoxilin-eosin 
(H&E),reticulin və Massonstrichome ilə boyanilmişdır. Parafin kəsiklərində ayrıca 
kollagen  görülməsi  məqsədi  ilə  0,025  toluidinəblueaque  ous  məhlulu  (pH-4)  ilə 
işarələndikdən  sonra  dəyərləndirilmişdir.Rezeksiya  edilən  toxumanın  diğər  qismi 
isə  protein  ekstrassiyonu  və  analizi  məqsədi  ilə  daha  sonra-80 dərəcədə 
saxlanılmışdır.Patoloji müayinələr zamanı :* Kollagen Tip I sıxlığı* Kollagen Tip III 
sıxlığı*  MMP-2  aktivliyi  və  ya  sıxlığı*  Fibroblast  sıxlığı*  Vaskular  proliferasiya 
miqdarı*  Polimorf  nüvə  hüceyrə  sıxlığı*  Mononüvə  (Bir  nüvəli)  hüceyrə  sıxlığı 
qiymətləndirilmişdir.Alınan  nəticələrin  statistk  analizi  IBM  SPSS  Statistics  17.0 
(İBM  Corporation,  Armonk,  NY,  USA)  paket  proqramında  həyata  keçirilmişdir. 
Müəyyənedici  statistikalar  qəti  dəyişənlər  üçün  nümunə  sayı  və  (%)  formasında 
ifadə edilmişdir. Qəti məlumatların analizi Fisherin Dəqiq nəticəli ehtimal testi ilə 
qiymətləndirilmişdir.  p<0.05  üçün  nəticələr  statistik  olaraq  əhəmiyyətli  qəbul 
edilmişdir. 
Alınan nəticələr və  onların təhlili ƏSY əmələ gətirilən bütün siçovullarda 
yırtığın inkişafı müşahidə edilmişdir (sək.1).Siçovulların heç birində ölüm və çəki 
itkisi  aşkar  edilmədir.  I  tip  kollagen  sıxlığının  inteqrin  bloku  ilə  daha  aydın 
vəziyyətə düşdüyü müşahidə edilmişdir. Xüsusilə, yaranın formalaşmasında təsirli 
olan  I  tip  kollagen  sıxlığının  gec  dövrdə  də  müşahidə  olunması  yaranın  optimal 
səviyyədə yaxşılaşması olaraq şərh edilir. III tip kollagen sıxlığının inteqrin bloku 
ilə  I  tip  kollagenə  görə  artmasının  daha  az  olduğu  müşahidə  edilmişdir 
(şək.6,7).I/III  tip  kollagen  sıxlığında  qarın  divarı  yırtıqlarında  müşahidə  olunan 
azalma  Disba-01  verilməsindən  sonra  tərsinə  dönərək,  xüsusilə  I  tip  kollagen 
sıxlığında çoxalma və I/III tip kollagen sıxlığında çoxalma ilə nəticələndi (sək.8,9). 
MMP çoxalması toxuma degenerasiyasının yanında xüsusilə, immatur kollagenin 
mühitdən  uzaqlaşdırılması,  daha  təsirli  yara  yaxşılaşması  üçün  I  tip  kollagen 
sıxlığındakı  çoxalma  və  bu  I  tip  kollagenin  vəzifəsini  icra  etdikdən  sonra 
toxumanın  yenidən  formalaşması  üçün  yenidən  məhvi  ilə  şərh  edilir  (şək.10). 
Disba-01 ilə inteqrinin bloklaşdırıldığı qrupda toxumada fibroblast sıxlığının digər 
qruplara  görə  daha  çox  olduğu  müşahidə  edildi.  Bu  sıxlığın  artmasında 
ekstrasellulyar  matrik  sin  yenidən  formalaşmasının  təsirli  olduğu  nəticəsinə 
gəlinmişdir.  Bu  tədqiqatda  istifadə  olunan  Disba-01  (Disinteqrin)-in  müəyyən 
dozanın  altında  istifadə  edildiyi  zaman  angiogenezisi  nizamlayaraq,  vaskulyar 
proliferasiyanın  miqdarında  çoxalmağa  səbəb  olduğu  müşahidə  edilmişdir. 
Vaskulyar  proliferasiyadakı  bu  çoxalma  yara  yaxşılaşmasına  pozitiv  təsiri  təmin 
etmişdir  (şək.4.5)  .Disba-01  ilə  inteqrinin  bloklaş  dırıldığı  qruplarda  toxumada  
adheziya  molekullarının  dövriyyəyə  daxil  olması  və  inteqrin  kimi  səthi 
reseptorlarının  vasitəçiliyi  ilə  yaranan  hemotaksis  nəticəsində  birnüvəli  və 
poilimorfonüvəhüceyrə  sıxlığında  çoxalma  müşa  hidə    edildi.  İnteqrinin 
bloklaşdırılması nəticəsində birnüvəli və poilimor  nüvə hüceyrə sıxlığında azalma 
olmaması  yaradakı  iltihab  prosesinin  digər  hemotaktik  faktor  larla  davam 
etdirildiyi 

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
146 
  
      
 
           Şəkil 1.ƏSY aid görüntü                                       Şəkil 2.Yırtığa aid fassiya kənarları və 
          yırtıq boynunun görüntüsü 
 
   
         
 
               Şəkil 3.ƏSYkəsiyinin                                   Şəkil 4.ƏSY birincili olaraq bərpası  
                            Görnüşü 
 
   Şəkil  5.    Disba-01  tətbiqinin    ƏSY  birincili  olaraq 
bərpası 
şəklində  şərh  edilir  (şək.12).  Aparılan 
çalışmalarda  Disba  -01,a
v
b
3 
(Disintegrin) 
inteqrini  bloklaşdıraraq,  inteqrinlə  əlaqəli 
olan  yaranınyaxşılaşması  üzə  rində  pozitiv 
təsirlər  göstərdiyi  ortaya  qoyulmuşdur. 
İnteqrin  bloklaşdırmanı  həyata  keçirərək  və 
MMP-2, TİMP və kollagen I-III tip aktivliyi  və 
toxuma  formalaşdırma  sını  artıraraq  toxumanın  bərpasında  yararlı  ola  biləcəyini 
qeyd edir. 
Ə
SY qüsurlu yaranın sağalması  ilə xarakterizə olunan bir xəstəlikdir. Bir 
a
v
b
3
  inteqrin  blokatoru  olan    Disba-01-in  yara  sağalmasının  sürətinə  nəzarət 
etdiyi  göstə rilmişdir. Qısaca, yeni yara yaxşılaşması terapiyalarında  bir məqsəd 
ola  bilər.Disba  -01  ilə  inteqrinin  bloklaşdırıldığı  qrupda  toxumada  fibroblast 
sıxlığının digər qruplara görə daha çox olduğu müşahidə edildi (şək.11). Bu  

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
147 
          
 
Şəkil 6. POD qrupunda Kollagen I ilə pozitiv     Şəkil 7. POD qrupunda MMP2 ilə  pozitiv  immun       
           boyama  (X40)                                                              immun boyama (X40) 
 
 
 
 
 
       
 
 
 
   
 
Şəkil 8.Gruplara görə tip I kollagensıxlığı
 
sıxlığın  artmasında  ekstrasellulyar  matriksin  yenidən  formalaşmasının  təsirli 
olduğu nəticəsinə gəlindi.III tip kollagen sıxlığının inteqrin bloku ilə I tip kollagenə 
görə artmasının daha az olduğu müşahidə edildi. I/III tip kollagen sıxlığında qarın 
divarı yırtıqlarında müşahidə olunan azalma Disba-01 verilməsindən sonra tərsinə 
dönərək, xüsusilə I tip kollagen sıxlığında çoxal ma və I/III tip kollagen sıxlığında 
çoxalma ilə nəticələndi. Disba-01 (Disinteqrin)-in müəyyən dozanın altında istifadə 
edildiyi zaman angiogenezisi nizamlayaraq, vaskulyar proliferasiyanın miqdarında 
çoxalmağa səbəb olduğu müşahidə edildi. Vaskulyar proliferasiyadakı bu çoxalma 
yara yaxşılaşmasına pozitiv təsiri təmin etdi. 
Disba  -01  ilə  inteqrinin  bloklaşdırıldığı  qrupda  toxumada    adheziya 
molekul-larının  dövriyəyə  daxil  olması  və  inteqrin  kimi  səthi  reseptorlarının 
vasitəçiliyi ilə yaranan xemotaksis nəticəsində birnüvəli və poilimorfonüvə hüceyrə 
sıxlığında  çoxalma  müşahidə  edildi.  İnteqrinin  bloklaşdırılması  nəticəsində  bir 
nüvəli  və  poilimorfo  nüvə  hüceyrə  sıxlığında  azalma  olmaması  yaradakı  iltihab 
prosesinin digər xemotaktik faktorlarla davam etdirildiyi şəklində şərh edildi.I tip 
kollagen  
            

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
148 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 9.  Gruplara görə tip III kollagen sıxlığı. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
149 
Şəkil 10.  Gruplara görə MMP sıxlığı. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
              
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 11.  Gruplara görə fibroblast-fibrozis sıxlığı. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 12. 
Gruplara 
görə iltihab sıxlığı. 
 
sıxlığının  inteqrin  bloku  ilə  daha  aydın  vəziyyətə  düşdüyü  müşahidə  edildi. 
Xüsusilə, yaranın formalaş masında təsirli olan I tip kollagen sıxlığının gec dövrdə 
də müşahidə olunması yara nın optimal səviyyədə yaxşılaşmasını göstərir. 
Nəticələr  
1.I tip kollagen sıxlığının inteqrin bloku ilə daha aydın vəziyyətə düşdüyü 
müşahidə  edildi.  Xüsusilə,  yaranın  formalaşmasında  təsirli  olan  I  tip  kollagen 
sıxlığının gec 
dövrdə  də  müşahidə  olunması  yaranın  optimal  səviyyədə  yaxşılaşmasını 
göstərir. 
2.III tip kollagen sıxlığının inteqrin bloku ilə I tip kollagenə görə artmasının 
daha  az  olduğu  müşahidə  edilir.I/III  tip  kollagen  sıxlığında  qarın  divarı 
yırtıqlarında  müşahidə  olunan  azalma  Disba-01  verilməsindən  sonra  tərsinə 
dönərək, xüsusilə I tip kollagen sıxlığında çoxalma və I/III tip kollagen sıxlığında 
çoxalma ilə nəticələndi.  
3.  MMP  çoxalması  toxuma  degenerasiyasının  yanında  xüsusilə,  immatur 
kollagenin  mühitdən  uzaqlaşdırılması,  daha  təsirli  yara  yaxşılaşması  üçün  I  tip 

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
150 
kollagen sıxlığındakı çoxalma və bu I tip kollagenin vəzifəsini icra etdikdən sonra 
toxumanın yenidən formalaşması üçün yenidən məhvi ilə şərh edilir. 
 
ЯДЯБИЙЙАТ - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 
 
1.Cassar K,MunroA.SurgicalTreatment of incisionalhernia//Brit J.Surg,2002,vol.89,p.534-545 
2.BurgerWA,LuijendijkRW,HopWCJ,HAlmJAVErdaasdonkEGG,JeekelJ.Long-term  fol    low-up  of  a  randomizedcontrolledtrial  of 
sutureversus mesh repair of incisional hernia||AnnSurg ,2004,vol,240,p.578-585. 
3.TrivelliniG,BAgniCM,SolliniA,.Repair of gain the rniasusingmoreprosthesis//Hernia 2001, №5,p.124-128. 
4.Nyhus 
LM,PollakR.EpigastricUmblicaland 
Ventralhernias/Ed:CameronJL. 
İn 
Current 
SurgicalTherapy,BCDecker,St 
Louis,1992,p.536. 
5.Kingsnorth A.Themanagement of incisional hernia//Ann R. CollSurgEngl,2006, vol.88,p.252-260. 
6.HerniksenNA,YadetDH,SorensenLT,AgrenMS,JorgensenLN.  Connectivetissueal  terna  tion  in  abdominal  Wall  hernia//Br  J. 
Surg.2011,vol.98,№2,p.210-229. 
7.ZhengH,SiZY,KasperkR,etal.REccurentinduinalhernia:disease  of  the  collagen  matrix  //WorldJournal  of  Surgery  April;  2002, 
vol.26, №4,p.401-408. 
8.Bello’n JMBajoA,HonduvilaNG,GimenoMJ,PasqualG,GuerreroA et al. Fibroblasts from the transversalisfascia of young patients 
with directinguinal hernias Show cons titutive MMP-2 overexpression//AnnSurg ,2001,vol.233,p.287-291. 
9.  AbciI,BilgiS,AltanA.Role  of  TIMP-2  in  fasciatransversalis  on  development  of  inguinalhernias//JınvestSurg,  2005,vol.18,p.123-
128. 
10.Smigielski  J,  Kolomecki  K,  Ziemniak  P,  DrozdaR,  et  al.  Degradation  of  collagen  by  metalloproteinase  2  in  patients  with 
abdominal hernias//EurSurgRes ,2009,vol42,p.118-121. 
11.Rosh R, Lynen-Jansen P, Junge K, et al. Biomaterial-dependent MMP-2 expression in fibroblasts from patients with recurrent in 
cisional hernias//Hernia 2006,№10з125-130 
12.Antoniou  SA,AntoniouGA,GranderathFA.The  role  of  matrixmetalloproteinases  in  thepathogenesis  of  abdominal  Wall 
hernias//Eur J. Clinİ.2009,vol,39,№11,p.953-959 
 
Р Е З Ю М Е 
 
ЭФФЕКТЫ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ DISBA-01 У КРЫС С ГРЫЖАМИ ПОСЛЕ 
ОПЕРАЦИЙ ДЛЯ ПЕРВИЧНОГО ВОССТАНОВЛЕНИЯ НА ЗАЖИВЛЕНИЕ РАН И 
ВНЕКЛЕТОЧНОГО МАТРИКСА 
 
Исмайылов И. Ю., Юксел 0., Байрамов Н.Ю., Эрсой Э., Туркеменоглу T.T. 
Медицинский факультет Университета Гази, Кафедра общей хирургии,  
Анкара, Азербайджанский Медицинский Университет, Кафедра 1  хирур 
гических болезней, Баку, Дишкапы Йылдырым Беязит Tренинг и научно-
исследовательский госпиталь, Отделение патологии, Анкара 
 
Данная  работа  посвящена  эффектам  использования  Disba-01  в 
грыжах после операций для первичного восстановления на заживление ран. У 
крыс  после  14  дней  использования  Disba-01  для  грыж  после  операции  было 
установлено,  что  оно  помогает  для  повышения  плотности  коллагена  при 
заживлении  ран.  В  результате  восстановление  ран  продолжается  в 
оптимальном  режиме.  Это  исследование  показывает,  что  Disba-01  имеет 
возможность  контролировать  скорость  заживления  ран  и  могут  быть 
использованы для лечения грыж после операции. 
Ключевые  слова:  Disba-01,  плотность  коллагена,  грыжи  после 
операций 
 
S U M M A R Y 
 
EFFECTS OF USING DISBA-01 IN RATS WITH HERNIAS AFTER OPERATION 
SFORPRIMARYRECOVERY ON WOUNDHEALINGAND EXTRASELLULAR MATRIX 
 
İsmayilov
1
 İ.Y., Yüksel
1
 O., Bayramov
2
 N.Y., Ersoy
1
 E. ,Turkmenoglu
3
 T.T.
 

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
151 
Gazi UniversityMedicalFaculty,General Surgery Departman
1
,Anakara 
Azerbaijan Medical University,I Surgical Diseases Department
2
,Baku 
Dıshkapı Yıldırım Beyazit Traning and Research Hospital,Pathology Department
2
, 
Ankara 
  
This publication is dedicated to effects of using Disba-01 in hernias after 
operations  for  primaryrecovery  on  wound  heahing.İnratsafter  14  daysuse  of 
Disba-01 for hernia safter operations it was identified that it helps for increasing 
density of collagen for reconstruction of wounds.As the result of this the recovery 
of  wounds  continues  optimally.This  study  shows  that  Disba-01  has  abilityt  o 
control the rate of wound recovery and can be used for treatment of  hernias after 
operations.  
Key words:Disba-01,collagen density,hernas after operations 
 
Дахил олуб:  8.07.2016. 
 
                       
 
 
 ЯЖЗАЧЫЛЫЬЫН ПРОБЛЕМЛЯРИ  ПРОБЛЕМЫ  ФАРМАЦИИ 
 PROBLEMS of  PHORACOLOСY 
 
 
TİKANLI ODOTU (PHLOMİS PUNGENS WİLLD.) VƏ  QAFQAZ 
ODOTU (PHLOMIS CAUCASICA RECH. FIL.) BİTKİLƏRİNİN 
XAMMALINDA FLAVONOİDLƏRİN SPEKTROFOTOMETRİK 
ÜSULLA MİQDARI TƏYİNİ 
 
Süleymanov
1
 T.A., Şükürova
2
 A.S. 
 
1
Azərbaycan Tibb Universiteti, əczaçılıq kimyası kafedrası 
2
Azərbaycan Tibb Universiteti, farmakoqnoziya və botanika 
kafedrası, Bakı 
 
Açar  sözlər:  Phlomis    pungens  Willd.  və  Phlomis  caucasica Rech. fil., 
flavonoidlər, spektrofotometrik üsul  
 
Tikanlı odotu – Ph. pungens Willd. və Qafqaz odotu – Ph.  Caucasica  Rech. 
 fil.  növləri  dodaqçiçəyikimilər  -  Lamiaceae  fəsiləsinə  aiddir,  Phlomis  cinsinin 
Azərbaycanın müxtəlif ərazilərində 6 növü yayılmışdır [1]. Ədəbiyyat məlumatları-
nın  araşdırılması  göstərdi  ki,  bu  cinsə  aid  bitkilərin  tərkibində  flavonoidlər, 
iridoidlər, efir yağları , diterpen və triterpen birləşmələri, liqnanlar və d. bioloji fəal 
maddələr  vardır.  Ümumiyyətlə,    Phlomis  cinsinə  daxil  olan  növlər,  o  cümlədən  də 
Tikanlı  odotu  və  Qafqaz  odotu    növləri  dünyanın  müxtəlif  ölkələrində  həzm,  qan-
damar  və  sinir  sistemlərinin  müxtəlif  xəstəliklərinin  müalicəsində  antioksidant, 
iltihab  əleyhinə,  sitotoksik,  sitostatik,  ağrıkəsici,  antibakterial,  immunomodul-

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
152 
yator,    antifunqal  və  antiprotozoy  təsirli  vasitə  kimi  istifadə  edilir  [2].  Bundan 
başqa    Phlomis    növlərinin  revmatizmin,  qanaxmaların,  irinli  yaraların,  şəkərli 
diabetdə, eləcə də müxtəlif infeksion xəstəliklərin müalicəsində istifadəsi haqqında 
məlumatlar vardır [2, 3]. 
Azərbaycan  florasından  olan  süsən  cinsinə  aid  Ph.  pungens  Willd.  və  Ph. 
caucasica Rech. fil. bitkilərinin tərkibində efir yağları,  makro- və mikroelementlər 
tədqiq edilmiş və onların yerüstü orqanlarının morfoloji-anatomik quruluşundakı 
fərqli cəhətləri öyrənilmişdir [4-6]. Bu tədqiqat işində məqsəd Ph.  pungens Willd.- 
Tikanlı  odotu  və  Ph.  caucasica Rech. fil.-  Qafqaz  odotu  bitkilərinin  otunun  
tərkibində olan flavonoidlərin spektrofotometrik üsulla miqdarını təyin etməkdir.   
Tədqiqatın material və metodları Tikanlı odotu 2015-cı ilin may ayında Xızı rayonunda, 
Altıağac  qəsəbəsi  ətrafında,    Qafqaz  odotu    isə  Naxçıvan  MR-nın  Şahbuz  rayonunda    bitkinin 
qönçələnmə  və  çiçəklənmə  fazasında  tədarük  edilmişdir.  Flavonoidlərin  miqdari  təyinatında 
spektrofotometrik üsula üstünlük verilir. Çünki bu üsulla alınan nəticələr dürüstlüyü ilə seçilir və 
tədqiqata  sərf  olunan  vaxt  daha  qısa  olur.  Deyilənləri  nəzərə  alaraq  hər  iki  bitkinin  xammalının 
tərkibində olan flavonoidlərin miqdari təyinatını spektrofotometrik üsulla yerinə yetirdik.  
İşin  gedişi.  Hər  iki  bitkinin  xammallarının  analitik  nümunələri  ayrı-
ayrılıqda olmaqla xırdalanır və məsamələrinin diametri 1 mm olan ələkdən ələnir. 
Xırdalanmış  və  ələnmiş  xammaldan  2  qr  (dəqiq  çəki)  götürülür,  100  ml-lik 
cilalanmış ölçülü kolbaya keçirilir və üzərinə 30 ml 50 %-li etil spirti əlavə edilir. 
Kolba  əks  soyuducuya  birləşdirilir,  qaynar  su  hamamı  üzərində  30  dəq 
müddətində  qızdırılır.  Kolba  divarlarına  yapışmış  xammal  hissəciklərini  islatmaq 
üçün  aradabir  çalxalanır.  İsti  çıxarış  pambıqdan  həcmi  100  ml  olan  ölçülü 
kolbaya elə süzülür ki, xammal hissəcikləri pambığın üzərinə tökülməsin. Süzmək 
üçün istifadə olunmuş pambıq ekstraksiya gedən kolbaya yerləşdirilir, üzərinə 30 
ml 50 %-li etil spirti əlavə edilir. Ekstraksiya yuxarıda göstərilən qaydada daha 2 
dəfə təkrarlanır və çıxarışlar ölçülü kolbaya süzülür. Soyuduqdan sonra çıxarışın 
həcmi 50 %-li etil spirti ilə ölçüyə çatdırılır və qarışdırılır (A məhlulu). 
Həcmi 25 ml olan ölçülü kolbaya A məhlulundan 1 ml tökülür, üzərinə 2 
ml  alüminium-xloridin  95  %-li  etil  spirtindəki  məhlulu  əlavə  edilir  və  kolbanın 
həcmi  95  %-li  etil  spirti  ilə  ölçüyə  çatdırılır.  40  dəq-dən  sonra  məhlulun  optiki 
sıxlığı spektrofotometrdə (Libra S22 UV/VİS 190-800 spectrophotometer) 415 nm 
dalğa  uzunluğunda,  qatının  qalınlığı  10  mm  olan  küvetdə  ölçülür.  Müqayisə 
məhlulu kimi 25 ml-lik ölçülü kolbaya tökülmüş 1 ml çıxarışdan, 1 damcı duru 
sirkə  turşusundan  və  həcmi  95  %-li  etil  spirti  ilə  ölçüyə  çatdırılmış  qarışıqdan 
istifadə olunur [7].   
Paralel  olaraq  yuxarıda  göstərilən  qaydada  hazırlanmış  rutinin  standart 
nümunə məhlulunun optiki sıxlığı da eyni şəraitdə ölçülür.  
Mütləq  quru  xammalda  flavonoidlərin  rutinə  nisbətən  faizlə  miqdarı 
aşağıdakı düsturla hesablanır: 
 
 
 
Burada, D – tədqiq olunan məhlulun optiki sıxlığı; 
               D
0
 – rutinin standart nümunə məhlulunun optiki sıxlığı; 
               m – xammalın çəkisi, qr-la; 

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
153 
               m
0 – 
rutinin standart nümunəsinin çəkisi, qr-la; 
             W  –  xammalı  qurutduqda  çəkidə  itki,  %-lə.  Tikanlı  odotunun  otu
 
üçün bu göstərici 12,5 %, Qafqaz odotunun otu  üçün 12,9 %  olmuşdur.  
Qeyd.  Rutinin  standart  nümunə  məhlulunun  hazırlanması.  0,05  qr-a 
yaxın (dəqiq çəki) standart rutin nümunəsi qabaqcadan 130-135 
0
C temperaturda 
3 saat müddətində  qurudulur. Həcmi 100 ml olan ölçülü kolbada 85 ml 95 %-li 
etil spirtində qızdırmaqla həll edilir. Məhlul soyudulur, miqdari cəhətdən 100 ml-
lik ölçülü kolbaya keçirilir, kolbanın həcmi 95 %-li etil spirti ilə ölçüyə çatdırılır və 
qarışdırılır. 
Qeyd! Flavonoidlərin miqdari təyinatı 6 dəfədən az aparılmamalıdır.