ŞAHİN ƏHMƏdov

 
Kimyəvi aşınma 
– Kimyəvi aşınma zamanı minerallar 
parçalanmaya və sintezə məruz qalır. Bunun nəticəsində ilkin 
süxurda olmayan yeni minerallar yaranır. Kimyəvi aşınmanın 
əsas amilləri – su, oksigen, karbon qazı və temperaturdur. 
Qranitin tərkibinə kvars, çöl şpatı, avqit, slyuda və digər 
minerallar daxildir. Kvars (SiO2) yer səthində çox 
davamlı mineral olduğu üçün planetimizdə olduqca çox 
toplanmışdır. Çöl şpatı kimyəvi təsirə qarşı az davamlıdır. 
Kimyəvi aşınma prosesinin intensivliyinə görə iki əsas 
tip ayrılır: sialit və allit. 
Sialit 
aşınma tipi mülayim iqlimi və 
orta 
miqdarda 
atmosfer 
yağıntıları 
olan 
ərazi 
üçün 
xarakterikdir. Bu zaman aşınma zamanı əsasən alümosilikatlar 
və ferrisilikatlar yaranır. 
Allit tipli aşınma rütubətli və isti iqlimi olan ərazi üçün 
xarakterikdir. Belə şəraitdə süxurda intensiv hidroliz gedərək 
alüminium, dəmir və silisium hidroksidləri əmələ gəlir. 
 
Bioloji aşınma. 
– Minerallara bitkinin kökləri, 
həmçinin mikrobların, bitkinin və heyvanat aləminin fəaliyyəti 
nəticəsində ayrılan və onların çürüməsindən alınan məhsullar 
təsir göstərir. 

---

115 
Orqanizmlər davamlı məhsulların aşınmasına böyük 
təsir göstərir. Akademik V.İ.Vernadski canlı orqanizmlərin 
aşınma prosesində böyük əhəmiyyətini qeyd edərək, belə hesab 
edir ki, kaolin abiotik şəraitdə davamlıdır. Lakin o, 
orqanizmlərin bilavasitə iştirakilə, yəni bioloji olaraq 
parçalanır. Bəzi yosunlar silisium turşuları ayıraraq kaolini 
parçalayır. Belə parçalanma yosunlar tərəfindən ayrılan və 
tərkibində pektin maddələri olan seliyin təsirilə gedir. 
Yağlı-turşu və nitrifikasiya mikroorqanizmləri ayırdığı 
maddələrlə apatit və silikatları sürətlə parçalayır. Süxurların 
səthinə göy-yaşıl yosunlar da böyük təsir göstərir. Belə 
yosunlar və nitrifikasiya bakteriyaları qranitə böyük təsir 
göstərir.