ŞAHİN ƏHMƏdov

 
Relyef torpaqəmələgətirən amil kimi 
Yer səthində istiliyin və rütubətin paylanması relyefdən 
çox asılıdır. Relyef küləyin istiqamətinə və gücünə, günəşin 
torpaq 
səthini 
işıqlandırılmasına 
və 
bitki 
örtüyünün 
formalaşmasına təsir göstərir. 
Torpaqəmələgəlmə prosesinə nəinki makrorelyef, hətta 
mikro və nano relyef də öz təsirini göstərir. Səthin çökəklik və 

---

118 
hündürlük hissəsində torpaq ətrafındakı torpaqdan müəyyən 
dərəcədə fərqlənir. Nanorelyef torpaqda olan heyvanat 
aləminin təsirilə də yaranır. (siçan, köstəbək, sünbülqıran və 
s.). 
Torpaqəmələgəlmə prosesində relyefin forması və 
cəhəti xüsusi rol oynayır, torpağın temperaturu və nəmliyi 
yamacın dikliyi və istiqamətindən asılıdır. Cənub yamaclar isti, 
quru, şimal yamaclar isə soyuq və rütubətli olur. Dik cənub 
yamaclarda eroziya prosesi daha çox müşahidə olunur. Şimal 
yamaclar çox vaxt az meyilli olur: orada qar daha uzun müddət 
qalır ki, bu da torpaqəmələgəlməyə öz təsirini göstərir. 
 
Ana süxur torpaqəmələgətirən amil kimi
. Səthə çıxan 
dağ süxurları torpağın əmələgəlməsində əsas mineral materialı 
hesab 
olunur. 
Süxurun 
tərkibində 
kalsium-karbonatın 
mövcudluğu torpaqda zəif qələvi reaksiyanın olmasına şərait 
yaradır. Karbonatsız gillicəli və qumlu torpaqda isə turş 
reaksiya yarana bilər. Qum üzərində əmələ gələn torpaqlar 
gillicəli 
süxurlar 
üzərindəki 
torpaqlara 
nisbətən 
qida 
maddələrilə az zəngin olur. 
Ana süxurun fiziki xassələri, yəni onun bərk və ya 
yumşaq olması, məsaməliyi, suyu və havanı keçirmə 
qabiliyyəti torpaqəmələgəlmə prosesində böyük rol oynayır. 
Belə ki, hava və suyu özündən pis keçirən gilli süxurda 
kimyəvi və bioloji proseslər, üzvi qalıqların parçalanması zəif 
gedir. 
Torpaqəmələgəlmə prosesində qrunt sularının da rolu az 
deyildir. Bu prosesə suyun minerallıq dərəcəsi, kimyəvi tərkibi, 
dərinliyi böyük təsir göstərir. Qrunt suyu yer səthindən çox 
dərində yerləşmirsə torpağı kimyəvi maddələrlə zənginləşdirir, 
onun su və hava rejimini dəyişdirir. Qrunt suları səthə yaxın 
yerləşərsə torpağı hədsiz rütubətləndirir, onun şorlaşmasına və 
bataqlaşmasına səbəb olur.