Samarqand davlat chet tillar instituti tarjima nazariyasi va amaliyoti fakulteti tarjima nazariyasi va amaliyoti kafedrasi

Tadqiqot obyekti
sifatida K.M.Karomatova va H.S.Karomatovlarning 
“Proverbs. Maqollar. Пословицы” kitobidagi 2000 ga yaqin ingliz va o’zbek 
tillaridagi maqollar olindi.
Tadqiqot predmeti
esa ingliz va o’zbek tillaridagi maqollarning 
lingvokulturologik va semantik xususiyatlarini kognitiv, lingovamadaniy va 
pragmatik jihatdan tadqiq etishdir. 
Tadqiqot maqsadi
o’zbek va ingliz tillaridagi maqollarning grammatik, 
semantik, uslubiy yo’sinda ko’plab ilmiy ishlar qilingan bo’lishiga qaramay, ingliz 
va o’zbek tillaridagi maqollarning lingvokulturologik va semantik xususiyatlari 
qiyosiy, lingovamadaniy va pragmatik jihatdan hali to’la-to’kis yoritib berilmagan. 
Shunga ko’ra, mazkur tadqiqotda, ingliz va o’zbek tillaridagi maqollarning 
lingvokulturologik va semantik xususiyatlarini qiyosiy, lingovamadaniy va 
mavzuviy jihatdan tadqiq etish asosiy maqsad qilib olindi. Mazkur maqsadni 
amalga oshirish uchun quyidagi 
vazifalarni
bajarish lozim deb topildi: 
1. Ingliz va o’zbek tillaridagi maqollarning nazariy masalalari, qonuniyatlari 
va tamoyillarini aniqlab olish; 2. “Maqol” terminining folklorshunoslik va 
tilshunoslikda bog’liq holda qo’llanilish xususiyatlarini aniqlash; 3. Maqollarni 
xalq og’zaki ijodining boshqa janrlaridan farqli va o’xshash jihatlarini keltirish; 4. 
Ingliz va o’zbek maqollarining har ikki tilda qay darajada o’rganilganligini 
aniqlash; 5. O’zbek va ingliz maqollarining lingvokulturologik jihatlarini tahlil 
qilishda til va madaniyatning o’zaro bog’liqligini tasvirlash; 6. Ingliz va o’zbek 
xalq mentalitetini ifodalovchi maqollarning qiyosiy tahlillarini qilgan holda, 
o’zbek va ingliz tillaridagi o’xshashlik va farqli jihatlarni o’rganish; 7. Ingliz va 
o’zbek tillaridagi nutqda o’ta faol bo’lgan maqollarni tematik guruhlarga ajratib, 
ularning semantik tahlillarini olib borish.
Tadqiqotning asosiy masalalari va farazlari:
1. Maqollar ham folklorshunoslikda ham tilshunoslikda o’rganiluvchi 
paremiologiya sohasining asosiy qatlami bo’lib, u ongning o’ziga xos kognitiv 
mikrostrukturasini tashkil etadi. O’z semantikasida madaniyatning bir bo’lagini aks 

---

5 
ettiruvchi til birligi-lingvokulturema va axbarotni saqlovchi, uzatuvchi va qayta 
ishlovchi kognitiv mexanizm sifatida namoyon bo’ladi;
2. Ingliz va o’zbek maqollarida milliy mentalitetni ifodalovchi ayrim 
maqollar ingliz va o’zbek tillarida o’zining farqli jihatlarini ko’rsatadi. Ya’ni 
lingvokulturologik jihatdan tahlil qilingan ayrim o’zbek va ingliz xalq maqollari 
ba’zan ikki xalq tomonidan bir xil, ba’zan umuman boshqacha ifoda bilan o’zining 
xususiyatlarini ochib beradi;
3. Ingliz va o’zbek maqollarida xalqning o’tmishidan bugungi kunigacha 
bo’lgan barcha o’zbek va ingliz millatiga xos urf-odatlar o’z aksini topgan va xalq 
o’g’zaki ijodining namunalari sifatida maqollar bu vazifani bajarishda yetakchilik 
qiladi;
4. Har ikki tildagi maqollarni qiyosiy tahlil qilish jarayonida xalqning 
mentaliteti va milliy xarakteri asosiy yetakchi hisoblanadi. Shu o’rinda ingliz va 
o’zbek xalqining o’ziga xos mentaliteti va urf-odatlaridan kelib chiqqan holda 
tildagi maqollar ixcham va ifodali tarzda xalqlarning milliy o’zligini ko’rsata oladi; 
5. Ingliz maqollarini o’zbek tiliga yoki o’zbek maqollarini ingliz tiliga 
tarjima qilish va maqollarning muqobil variantlarini keltirish jarayonida aynan 
ma’no mazmunini saqlab qolish juda muhim hisoblanadi. Bitiruv malakaviy ish 
mavzusi bo’yicha qisqacha adabiyotlar tahlili. Ishda asosiy manba sifatida 
K.M.Karomatova va H.S.Karomatovlarning “Proverbs. Maqollar. Пословицы” 
kitobidan foydalanilgan. Unda ingliz, o’zbek va rus tillaridagi 6000 ga yaqin 
maqollarning ekvivalentlari keltirib o’tilgan bo’lib, ishda aynan shu manbadan 
olingan o’zbek va ingliz tillaridagi eng faol mavzudagi maqollarning 
lingvokulturologik va semantik tahlillari qilingan. Bundan tashqari o’zbek 
tilshunos olimlaridan To’ra Mirzayev, Asqar Musaqulov, Bahodir Sarimsoqovlar 
tomonidan tuzilgan “O’zbek xalq maqollari” ning oxirgi nashridan o’zbek xalq 
maqollari 
keltirilgan. 
Sh.Shomaqsudov 
va 
Sh.Shorahmеdovlarning 
«Hikmatnoma”, “Ma`nolar xazinasi” kitoblaridan o’zbek xalq maqollarining 
semantik xususiyatlarining ifodalanishi va K.Imomov, T.Mirzayev, B.Sarimsoqov, 

---

6 
O.Safarov “O’zbek xalq og’zaki poetik ijodi” kabi manbalardan o’zbek xalq 
maqollarining nazariy asoslari keltirib o’tilgan. Ushbu manbalardan foydalanilgan 
holda, maqollarning leksik-grammatik, leksik-semantik tabiati va stilistik 
xususiyatlarini, ularning paydo bo’lish manbalari va shakllanish xususiyatlari 
atroflicha ochib berilgan.
Ingliz olimlarining maqollarga doir yaratilgan eng mukammal kitoblari to’liq 
o’rganilib chiqilgan holda, asosan, Honek, R.ning “A proverb in mind: the 
cognitive science of proverbial wit and wisdom” asaridan ingliz maqollarining 
nazariy asoslari, professor Mayderning “Proverbs: A Handbook” kitobidan ingliz 
tilidagi eng mashxur maqollarning semantik tahlillaridan foydalanilgan. Arora, 
S.ning “The Perception of Proverbiality” asaridan ingliz maqollarida badiiy 
san’atlarning ishlatilish o’rinlari keltirilgan. Jon Simpson va Jennifer Spiklarning 
“The Oxford dictionary of Proverbs” ning 5- nashridan foydalanilgan.
Tadqiqotda