Samarqand iqtisodiyot va servis instituti r. S. Amriddinova, N. E. Ibadullayev, G. R. Tursunova, O. I. Tuxliyev

Gidning o‘zini tutishi.
Gid o‘zining xulqi, muomalasi bilan ekskursantlarga 
kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Ular esa o‘z navbatida quyidagilarga e’tibor beradilar: 
gidning birinchi marotaba avtobusga kirishi, guruh bilan salomlashishi, haydovchi 
bilan suhbati, mikrofonni ushlashi, qay ohangda muomala qilishi va h.k. Mahoratni 
takomillashtirish jarayonida gid yomon odatlardan holi bo‘lishi kerak: baland 
ovozda gapirish, haddan ziyod ishoralar ishlatish, suhbatdosh gapini bo‘lish, keskin 
ohangda gapirish, qo‘pollik, bashang kiyinish, bo‘yanish, soxta hissiyotlar, 
maqtanish ham o‘rinsizdir. 
Gidbevosita muloqot zonasi xodimi hisoblanadi. Ekskursiya jarayonining 
birinchi daqiqalaridan boshlab u ekskursantlar bilan o‘zaromuloqotga kirishadi. 
Ekskursiya xizmatlari muvaffaqqiyatining ko‘pgina qismi gid shaxsiyati va 
individualligiga xislatlariga bog‘liq bo‘ladi. Pedagogik mahorat, muloyimlik, 
sabrlilik, nizoli vaziyatlarda o‘zini tuta olish kabi xislatlar ekskursiya guruhida 
sokin ishchan muhitni ta’minlaydi. Etiket qoidalaridan xabardor bo‘lishlik ham gid 
uchun muhimdir. Bu muammoga ekskursiya xodimlari katta e’tibor beradilar. 
Etiket – bu odamlarga nisbatan munosabatlarning tashqi namoyoni, xulq-atvorning 
belgilangan tartibidir. Bu tartiblarga atrofdagi odamlar bilan munosabat, jamoa 
joylaridagi xulqi, nutqsiz muloqot vositalari (ayollarga nisbatan hurmat, kattalarga 
hurmat, salomlashish odobi, stol atrofida va suhbatda o‘zini tutish qoidasi, 
mehmonlarga hurmat va h.k) kiradi. 
Xulosa qilib aytganda, ekskursiya xizmatini tayyorlovchilar ekskursiya 
etiketi tushunchasini kiritsalar maqsadga muvofiq bo‘lardi. Bu turistik xizmatlarni
taqlim etish madaniyatining oshishiga olib keladi. 

---

60 
3.4.
 
Gid faoliyatini tashkil etishning bosqichlari 
Hozirgizamonturizmsohasidagidlarningo‘rnibeqiyosdir. 
Ayniqsa, 
xorijiyfuqarolarbilanishlagandagido‘zdavlatiningvakilisifatidaunitaqdimetadi. 
Gidmarshrutdavomidamehmonlarnikutibolishdao‘zinitutishi, do‘stonamunosabati, 
hurmatbilanqarashi, 
ulardaushbudavlatvaumumanjamiyathaqidagitasavvurinishakllantiradi. 
Gidnafaqatsayohattashkiletuvchiturfirmavakili, 
balki,o‘zdavlatisalohiyatinireklamaqiluvchi, 
mehmonlargayangima’lumotlarniberuvchivama’lumharakatlarni 
(xaridqilish, 
odamlarbilanmuloqotqilish, 
raqstushishnio‘rgatishvash.k.) 
amalgaoshirishgayordamberuvchishaxshamdir. Ukoordinatorsifatidabarchatadbirlar 
(ekskursiya – konsert – damolish – ekskursiya ) vaxizmatlar (militsiya – apteka – 
aloqa 
– 
transport 
) 
zanjirinibog‘laydi. 
Baxtsizhodisaro‘ybergandagidbirinchitibbiyyordamko‘rsatishnibilishi, 
turist 
(ekskursant) 
vamahalliyaholio‘rtasidanizolivaziyatlaryuzagakelgandatinchlikhakamibo‘lishi, 
ekskursiyaxizmatijarayonidaesanotiqsifatidaturistlar(ekskursantlar) 
diqqatinijalbqilaolishi, 
engasosiysi, 
tashkilotchisifatidao‘zatrofidaodamlarnijamlashtiraolishilozim. 
Tashkilotchilikqobiliyatibo‘lmagangidningguruhitarqalib, 
sayohatgrafigidanchiqibketishi, 
tadbirlarga 
(konsert, 
tushlik) 
kechqolishivanatijadabutunbirrejalashtirilganmarshrutibuzilishimumkin. 
Shuninguchun, 
gidnafaqatxizmatko‘rsatuvchi, 
balki,sayohatjarayoniniboshqaruvchimenejerhamhisoblanadi. 
Uturistlar(ekskursantlar) 
istak 
- 
xohishinio‘rganganholdatadbirlartaktikasivarejasiniishlabchiqadi. 
Turistlaristakvaxohishlarinio‘rganishdaikkitamuhimelementniajratishkerakbo‘ladi: 

Tashrifhududini turistlar(ekskursantlar) tomonidano‘rganishijarayoni; 

---

61 

butunbirrejalashtirilgandasturnisamaralivamas‘uliyatliboshqarish. 
Turistsayohat, 
ekskursiyajarayonidauniharjihatdanmas‘uliyatli, 
bilimli, 
ma’lumotlarnito‘g‘riyetkazadigan, 
mushkulvaziyatlarnihaletaoladiganmutaxassishamrohlikqiladi, 
debishonadi. 
Gidtaqdimetayotganhududining, 
ob’ektningfloravafaunasi, 
tarixiyvoqealarihaqidamaksimalaxborotgaegabo‘lishikerak. 
Gido‘zishiniboshlashidanavvalqatnashuvchilartarkibi, 
segmentiniinobatgaolsa,o‘zharakatlaridasturinituzishiosonlashadi. 
Faoliyatiyo‘nalishlarigaqarabgidlarharxilturlargabo‘linadi: 
Tarixiyjoylarvayodgorliklarbo‘yichagidlar
. 
Turistlar(ekskursantlar) 
qiziqishiniuyg‘otuvchime’moriy, 
madaniyob’ektlar, 
qadimiyxarobalar, 
inshootlarsaqlanibqolganshaharlardafaoliyatko‘rsatuvchigidlar. 
O‘zbekistonningSamarqand, 
Xiva, 
Buxoro, 
Qo‘qon, 
Shahrisabzkabishaharlaridaushbuyo‘nalishlardagidlarekskursantlarniqiziqarliob’ekt
largaolibboradilar. 
Butoifadagigidlar: 

mintaqatarixi, mahalliyaholiurf – odati, yashashtarzinibilishi; 

binoyokiinshootlarningbunyodetilishitarixi, 
uningo‘zigaxosligi, 
me’moriyuslubivaornamentuslubihaqidama’lumotlargaegabo‘lishi; 

dalillargatayanishivaularniob’ektlarbilanbog‘lashi; 

turistlar(ekskursantlar) 
qiziqishiniuyg‘otuvchirivoyatvatarixiyma’lumotlardanfoydalanishimaqsadgamuvof
iqdir. 
Aniqisbotlargaegabo‘lmasdantarixiyvoqealarnibuzishyokihaddanziyodfoydal
anishnoto‘g‘ridir. 
Jarayonshundayyo‘lgaqo‘yilishikerakki, 
gidbarcharejalashtirilganasosiyob’ektlarniko‘rsatibhikoyaqilishi, 
dasturgarioyaqilishizarur. 
Muzeylarbo‘yichagidlar. 
Butoifadagigidlartormutaxassisligibilanfarqlanadi. 
Ularodatdabittamuzeyhaqidato‘liqma’lumotgaegabo‘ladilar (masalan, kartinalar, 

---

62 
liboslar, 
milliytaomlarvashukabilar). 
Turistlar(ekskursantlar) 
ma’lumotlarniosonqabulqilibolishiuchungidularnisegmentlargaajratadivaimkonqad
arharbiriningaxborotgabo‘lgantalabinihamhajmanvahammazmunanqondirishga, 
bilimlariniyangilabborishgaharakatqiladi.
Maxsusturlarbo‘yichagidlar
boshqagidlardantanishtirilayotgansohaningmutax
assisiekanligibilanfarqlanadi. 
Ko‘pinchaularo‘zhamkasblariyokishusohagaqiziquvchilarbilanishlaydi 
(ornitologiya, 
botanika, 
etnografiya, 
gastronomiyavash. 
k.). 
Maxsusturgidlario‘zsohasibo‘yichakengaxborotgaegabo‘lib, 
mustaqiltadqiqotlaro‘tkazib, noyobma’lumotlartopibsohaningustasigaaylanganlar. 
Maxsusturgidlario‘zishinitashkiletishda (tabiatparklari, qo‘riqxonalarda) 
quyidagilarniinobatgaolishimaqsadlidir: 

ob’ektniko‘rsatishnima’lumvaqtbilanchegaralanganliginiinobatgaolishi; 

uyokibuzonalargakirishimkoniyatiningmavjudligi; 

floravafaunahaqidagima’lumotlargaekskursantlarehtiyojiningborligi; 

ekskursantlarningo‘zinitutishqoidalari, 
shaxsiyxavfsizlikkarioyaqilishivash.k. 
O‘zbekistondaboshqamutaxassislarhamma’lummalakanitalabqiluvchigidxiz
matinitaklifetadilar. Masalan, tog‘lardaekskursiyalartashkilqiluvchi - alpinistlar, 
daryobo‘ylab - raftingistlar, g‘orlarda - speleologlar, o‘rmonlarda –ovchilar. 
Odatdaularhamushbusohalardanma’lumbilimvako‘nikmagaegabo‘lganguruhbilanis
hlaydilar.
Gidquyidakeltirilgantalablargajavobbersabundanturfirmaga, 
turistlarga, 
mahalliyaholigavagidningo‘zigaham 
foydabo‘ladi. 
Aksholda, 
turistlar(ekskursantlar) 
tomonidansifatsizko‘rsatilganxizmatborasidashikoyatlarkelibtushishivanatijadaturfi
rmamas’uliyatsizgiddanvozkechishimumkin. 
Bundayholatdaturoperatorninghamgidninghamobro‘sigaputuryetadi. 
Gidxizmatlarningsifatinibelgilabberuvchiasosiyxususiyatlarinibilishishart: 

---

63 
Birinchi,