Sanoat korxonalarida ishlab chiqarishni tashkil etish

XIII BOB. KORXONADA ISHLAB CHIQARISHNI TEZKOR 
REJALASHTIRISH VA DISPETCHERLIK XIZMATI 
 
Tayanch so’z va iboralar: 
Tezkor 
rejalashtirish, 
xususiyatlari 
vazifasi, 
dispetcherlik 
xizmati, 
tarmoqlangan reja. 
 
13.1.Tezkor (operativ) rejalashtirish xususiyatlari, vazifasi. 
Tezkor rejalashtirish ichki rejalashtirishning yakunlovchi bosqichi bo‘lib yillik 
rivojlanish rejalarida ko‘zda tutilgan vazifalarni o‘z vaqtida va sifatli bajarilishini 
ta‘minlashga xizmat qiladi. 
Joriy rejalashtirish belgilangan strategik maqsadlarga erishishga yo‘naltirilgan 
operativ boshqaruv qarorlari bilan uzviy bog‘langan. 
Demak tezkor rejalashtirishga quyidagicha tarif berish mumkin. Tezkor 
rejalashtirish deganda reja iqtisod xizmatlarining joriy faoliyatini amalga oshirish 
(masalan ishlab chiqarish dasturini tuzish korxonaning kvartallik byudjetini 
shakllantirish natijalarini nazorat va korrektirovka qilish tushiniladi) 
Tezkor rejalarning ikki turi ajratiladi: kalendar va joriy. 
Kalendar rejalarda yillik reja vazifalari ishlab chiqarish bo‘linmalari va 
bajarish muddatlari bo‘yicha taqsimlanadi. Ularning yordamida sutkalik vazifalar 
belgilanadi, 
ishlarning 
ijrochilar 
tomonidan 
bajarish 
ketma 
ketligi 
muvofiqlashtiriladi. 
Kalendar rejalarni ishlab chiqarish uchun boshlang‘ich ma‘lumot bo‘lib yillik 
ishlab chiqarish xajmi, mehnat sig‘imi, tovarlarni bozoga yetkazish muddatlari 
hisoblanadi. 
Joriy rejalashtirish yoki dispecherlash ishlab chiqarish jarayonlarining borishini 
tezkor nazorat qilish va tarkib solig‘ini, shuningdek mahsulot ishlab chiqarilgan va 
turli resurslar sarfini hisobga olishni ko‘zda tutadi. 
Qo‘llash soxasiga ko‘ra tezkor rejalashtirish sexlar aro va sex ichidagi rejalarga 
bo‘linadi. 

---

Sexlar aro rejalashtirish korxona sexlari tomonidan mahsulot ishlab chiqarish 
va sotish rejasining bajarilishining nazorat qilish, asosiy va yordamchi sexlar, 
funktsional xizmatlar faoliyatini muvofiqlashtirishga xizmat qiladi.
Sex ichidagi rejalashtirsh tezkor (operativ) rejalarni ishlab chiqish, 
uchastkalar, potok liniyalari va ish o‘rinlarning faoliyatini garafiklarini tuzishi 
ko‘zda tutadi. 
Zamonaviy ishlab chiqarishda operativ rejalashtirishning turli tizimlari 
qo‘llaniladi. Tezkor rejalashtirish tizimlari turlarini tanlash mahsulotga talab xajmi, 
rejalashtirish xarajatlari va natijalari, ishlab chiqarish mashtabi va turi, 
korxonaning tashkiliy tuzilmasi va boshqa omillar bilan belgilanadi. Ishlab 
chiqarishda rejalashtirish tizimlaridan detalli, buyurtmali va komplekt tizimlar 
keng tarqalgan. 
Detalli tizim yuqori darajada tashkil etilgan va barqaror ishlab chiqarish 
sharoiti uchun mo‘jallangan bo‘lib, ma‘lum unda har bir detal bo‘yicha belgilangan 
reja davri uchun soat, smena, kun ishlab chiqarish faoliyati nazorat qilinadi. 
Buyurtmali tizim asosan barqaror ishlab chiqarishda qo‘llaniladi. Ushbu tizim 
asosida potok tizimlari takti va ritmini aniq rejalashtirishni, texnologik, trasport, 
sug‘urta zadellarini to‘g‘ri aniqlash yetadi. Shu sababdan ushbu tizimini 
cheklangan doimiy nomeklaturadagi mahsulot ishlab chiqarishda qo‘llash 
maqsadga muvofiq. Buyurtmali tizim yakka tartibli va kichik seriyali ishlab 
chiqarishda qo‘llaniladi. Ushbu xolatda rejalashtirish ob‘ekti bo‘lib, alohida 
olingan buyurtma hisoblanadi. Rejalashtirishning buyurtmali tizimi ishlab 
chiqarish sikli va o‘zish normativilarini hisoblashga asoslanadi. 
Kompleks tizim seriyali ishlab chiqarishda keng qo‘llaniladi. Ushbu tizimda 
kalendar vazifalar alohida turudagi detallar bo‘yicha emas, balki detal komplekti 
yoki guruhi bo‘yicha belgilanadi.

---