Seçilmiş əsərləri

QIRMIZI QƏRƏNFIL GÜLLƏRI 

«PERA PALAS» OTELINDƏ QALDI 

  

«Çiçək pasaj»da Tamara akkardeonu sinəsinə  sıxdı, elə bil yüzillik həsrətdən 

sonra siqaret tüstüsünü ciyərlərinə  çəkirdi, adamın atasını yandıran, yurduna od 

vuran bir majorla not götürüb: 

   

 

Yusif, beni al!.. 

Kollarına sal!.. 

Gel yanımda yat... 

Sonra beni at!.. 

 

– oxudu və şübhəsiz ki, bu gözəl sözləri də, bu gözəl havanı da «Çiçək pasaj»ın bu 

gecəki əhli birinci dəfə eşidirdi, çünki yenə Tamaranın yaradıcılığı ilə bağlı növbəti 

gözəl və gözlənilməz bir prezentasiya günü idi, amma bu prezentasiyanın başqa 

prezentasiyalardan fərqi ondan ibarət idi ki, müəllifin, yəni vəfasız dünyamızın hər 

üzünü görmüş Tamaranın özü də yüz illik sənət həyatının spirtindən (gözəl 

spirtindən!) və siqaret tüstüsündən cinsini tamam itirib naməlumlaşmış  səsiylə 

oxuduğu bu sözləri, indicə  mənimlə birlikdə «Çiçək pasaj»a gəlmiş Yusif Borşun 

şərəfinə tələm-tələsik quraşdırdığı bu havanı birinci dəfə eşidirdi və Tamara elə yüz 

il də bundan əvvəlki  şövqlə  də alışıb yanan göy gözləriylə Yusif Borşa baxdı, 

«Çiçək pasaj»a car çəkdiyi o bir bənddən sonra gözgörəti büzüşüb arıq və ürkək, 

qulaqları  səksəkəli dovşana dönmüş bu yazığa göz vurdu, yenə o naməlum cinsli 

səsiylə uzada-uzada: 

   

 

 Sonra-a-a-a 

beni 

a-a-a-t!.. 

 

– dedi və mən də Yusif bəyin bu iztirabları azıymış kimi: 

– Yusif bəy, borş ruslarda kələm-çuğundur şorbasına deyirlər,– dedim. 

Yusif bəy: 

– Təbii,  əfəndim, təbii!.. Təbii!.. – dedi və  əlbəttə, hörmətli Yusif bəy rus 

kulinariyasının bilicisi deyildi və belə  məlum olurdu ki, Tamaranın (amansız 

madamın!) o bədahəti bu biçarəni tamam məhv edib.  

Bir saat bundan əvvəl (sən mənim nömrəmdən çıxandan cəmi yarım saat sonra! 

hələ sənin ətrin o qırmızı qərənfil güllərinin ətri ilə birlikdə o otaqda olanda...) Türk 

Yazarlar Birliyi adından Yusif bəy «Pera Palas»a gələrək tüstüdən sapsarı saralmış 

arıq və uzun barmaqları arasında tutduğu filtrsiz siqareti siqaret dalınca çəkə-çəkə 

məni axşam gəzintisinə dəvət etdi.  

---

 

297

Belə məlum oldu ki, Türk Yazarlar Birliyi yad şəhərdə (Istanbulda?!) tək qalıb 

darıxmamağım üçün, bu axşam mənimlə məşğul olmağı bu gözəl insana həvalə edib 

və əlbəttə, sağ olsun Türk Yazarlar Birliyi, amma, mənim üçün qəribə və maraqlı bir 

cəhət də var idi: sənin yaraşığın, sənin geyim-kecimin, sənin zövqün, ətriyyatın, 

sağlamlığın, ehtirasın, cəsarətin,  ərköyünlüyün, tənbəlliyin, iti zehnin, həssaslığın, 

bir az snobluğun, bir az da eqoistliyin, açıqlığın (daha nə?)... baxışın, zarafatın, 

sevimli olmağın, varlı olmağın, iddialı, hökmlü olmağın, vəzifəpərəstliyin (görürsən, 

bunu da yazdım!), özünə korluq verməməyin, macəraçılığın... sonra... yadda 

saxlamağın, gizli soyuqluğun (bəlkə özündən də gizlətdiyin... amma cismani yox!), 

həvəsin, bağışlamazlığın, çoxbilmişliyin, risqə getməyin və əslində risqi sevməyin, 

kompromissizliyin (bəsdi?) ilə bu hörmətli Yusif bəyin vücudu və görkəmi arasında 

elə bir təzad var idi ki, bu təzad məndə (axı, mən sənə demişdim ki, bir tipəm, amma 

heç özüm də bilmirəm ki, necə tipəm?) Yusif bəylə birlikdə Istanbulda axşam 

gəzintisinə çıxmağa çoxdan hiss etmədiyim bir ruh yüksəkliyi və həvəs oyatdı.  

(Sonralar, «Pera Palas»dakı o nömrə də, o nömrədəki o qırmızı qərənfil gülləri 

də xatirəyə çevriləndən sonra, biz Bakıda telefonla danışanda bir dəfə sən dedin: «– 

Istanbul romanlar şəhəridir.» Tez də əlavə etdin: «– Zarafat edirəm.» Mən dedim: «– 

Hər zarafatda bir həqiqət var.» Sən bərkdən güldün: «– Hər zarafatda yüz həqiqət 

var, bir zarafat!»).  

Indi budur, Yusif bəyin dəvətilə «Çiçək pasaj»da üz-üzə oturmuşuq, o rakı 

dalınca rakı içir, mən yekə  şüşə parçda pivə dalınca pivə içirəm (əvvəlcə öz araq 

normamı içmişəm, sonra yenə normamı vuracağam və ümumiyyətlə, mənim 

normam ölçüsüz corab kimi bir şeydi, balaca ayağa da geymək olar, böyük ayağa 

da), Yusif bəy siqaret dalınca siqaret də çəkir, amma mən siqaret çəkmirəm, çünki 

düz on il bundan əvvəl axmaq bir iş görmüşəm, özüm özümə söz vermişəm ki, 

siqareti tərgidim və tərgitmişəm. (Hərdən ürəyimdən nigaran bir hiss keçir ki, birdən 

yenə axmaqlığım tutar, özümə söz verərəm ki, içgini də tərgidim və tərgidərəm; bəs, 

sonra nə edərəm?)  

Qara, boz, sarı, kürən və hamısı da kök və ərköyün pişiklər ərinə-ərinə «Çiçək 

pasaj»da gəzişirlər, Tamara isə, Yusif bəyi görəndən bəri şeytandan gələn atəşin bir 

vəhy ilə bu qocaman qələm əhlinin şərəfinə qoşduğu unudulmaz məhəbbət şərqisini 

akkardeonunun müşaiyətilə elə hey söylə ki, söyləyir: 

 

Yusif beni al!.. 

Bu karmon gibi, 

Canımı çal!.. 

Çal, çala bilsen! 

Al, ala bilsen!.. 

Bilse-e-e-en eger!.. 

 

* * * 

 

O, iri və zil qara gözləriylə «Pera Palas» nömrəsində, televizorun üstündə, 

güldandakı qırmızı qərənfil güllərinə baxdı və soruşdu: 

– Doğrudan, bu gülləri Bakıdan gətirmisiniz? 

– Əlbəttə! – dedim. 

Yenə «siz» və bu «siz» mənim ona (yəni sənə!) olan hisslərinmin müqabilində o 

qədər yad səslənirdi ki, bu «siz»də o hisslərin müqabilində o qədər şüşə soyuğluğu 

var idi ki, mən əlimə keçəni vurub o şüşəni çilik-çilik sındırmaq istəyirdim. 

---

 

298

O yenə o qırmızı  qərənfil güllərinə baxdı, sonra iri və zil qara gözlərini düz 

mənim gözlərimin içinə zillədi: 

– Düz deyirsiniz? 

Birdən-birə  mənə elə  gəldi ki, o iri və zil qara gözlər mənə yox, güldandakı 

qırmızı qərənfil güllərinə etibar etmir, amma bu fikir, əlbəttə, gün işığı kimi aydın 

(!) bir səfsəfə idi və mən and-aman etdim (və həqiqətən də belə idi!): 

– Bakı pasajındakı alverçilər Allahın  şahididirlər ki, mən aeroporta gedəndə, 

yolüstü əvvəlcə ora döndüm, bu gülləri orada aldım, sonra da uçub gəldim bu gözəl 

Istanbula... (sənin yanına!) 

O iri qara gözlər bir müəllim ciddiliyi ilə: 

– Bu mənim üçün çox vacibdir! – dedi. 

Bu sənin üçün niyə belə vacib idi? 

Və ümumiyyətlə, niyə mən o qırmızı qərənfil güllərini Bakıdan alıb sənin üçün 

gətirmişdim? 

Bəyəm üçüncü minillikdə Istanbulda qərənfil gülləri satmırlar? 

 

 * * * 

 

Həyatımın Moskva ilə bağlı çağlarında ora növbəti səfərlərimdən birində yaşda 

məndən xeyli böyük (təxminən indiki mən yaşda, hətta, bir az da böyük!) köhnə 

tanışım, həmişə qaşı-qabağı yerlə sürünən, həmişə də hamıdan və hər şeydən narazı 

olan, stajlı kommunist və Lenin mükafatı laureatı bir dramaturqun Mərkəzi 

Ədəbiyyatçılar Evinin məşhur restoranında (o gözəl restoran bütün ab-havası ilə 

sosializmin əleyhinə nəfəs alan bir yer idi, amma Sovet Ittifaqı o cür şərəfsizcəsinə 

dağılandan sonra əbləh bir vəziyyətə düşdü...) oturub araq içə-içə təzə yaz çiçəyi tək 

açdığını, yerində dayana bilməyən xırda və girdə gözlərinin güldüyünü gördüm.  

Bu məşhur dramaturq gəncliyinə qayıtmışdı, ya da – elə doğrusu da yəqin budu 

– gənclik geri qayıdıb onun yaxasından yapışmışdı. 

Sonra elə  həmin restoranda bir yerdə araq içəndə  və  mən özümü saxlaya 

bilməyib bu qəribə  təbəddülatın səbəbini soruşanda, o dramaturq, elə bil ki, bu 

sualın həsrətindəymiş kimi, böyük bir həvəs və ruh yüksəkliyi ilə yeni sevgisindən 

danışdı və: «Znayeş, moy molodoy druq, ya ne pomnyu druqoqo takoqo sluçaya v 

svoyey jizni, ili poçti ne pomnyu... Mne vsyo vremya xoçetsya qovorit o ney... Vsyo 

vremya dumat o ney... Ona iskuşennaya v lyubvi, nemnoqo isporçennaya, nemnoqo 

proçnaya, no lyubimaya mnoyu (oçen!) i lyubyaşaya menya malenkaya feya!..» – 

dedi.  

Bu sözlər yəqin ona görə hafizəmdə ilişib qalıb ki, sonralar mən o qızı gördüm 

və o qız dünyanın  ən məsum mələyinə oxşayırdı, gənc Lolitta çoxbilmişliyindən 

tamam uzaq, balaca, zərif...  

amma mən nə üçün indi bunu xatırladım?..  

bilmirəm...  

bəlkə bilmək istəmirəm?..