Seçkilərə dair qanunvericiliyin analizi: beynəlxalq normalar, problemlər və perspektivlər

NƏTİCƏ:
Azərbaycan    Respublikası    onunla    bağlı AŞ    NK-də    başlayan    Namət
Əliyev  Qrup işi  üzrə  NK-nin tələblərini  yerinə yetirməkdə  səmərəli  addım-
lar atmadı. Belə ki, AŞ NK-nin AHİM tərəfindən pozuntu müəyyən edilmiş
seçki işləri  üzrə baş vermiş pozuntuların  struktural/kompleks  xarakterli  ol-
duğu  nəticəsinə gəlmişdi.  Bununla  bağlı Namət Əliyev işi üzrə vacib  pros-
edur icraatı başlatmışdır. AŞ NK seçki komissiyalarında və məhkəmələrində
həyata keçirilən icraat zamanı lazımi qanunvericilik dəyişiklərinin edilməsi-
ni Azərbaycan Hökumətindən tələb etdi.
Azərbaycan Hökumətinin icra işi üzrə həyata keçirdiyi addımlar isə nata-
mam oldu. Nəticə etibarilə, AŞ NK Azərbaycan Hökumətinin seçki komissi-
yalarında gördüyü işlərin yetərsiz olduğu qənaətinə gəldi. Məhkəmə nəzarəti
sahəsində həyata  keçirilən islahatların  olduğunu  isə  bildirdi. AŞ  NK  hesab
etdi ki, məhkəmə nəzarəti sahəsində görülən işlər praktiki olaraq özünü gös-
tərməlidir.
Nəzərdən  keçirilən mövzu  ilə  bağlı gəlinən  nəticə  ondan  ibarətdir  ki,
Azərbaycan  Respublikası seçki  hüququnun həyata  keçirilməsi  üçün  seçki
sistemi üzrə lazımi prosedur təminatlarını həyata keçirmək istiqamətində sə-
mərəli islahatlar aparmayıb. Böyük ehtimalla həmin islahatlar Komitənin
2015-ci ilin sentyabrında keçirilməsi planlaşdırılan 1236-cı iclasına təyin
edilmiş iclasına qədər də hazır olmayacaq.
86

IV Hissə
Ümumiləşdirilmiş təkliflər
Konstitusion seçki islahatı ilə bağlı
1. Azərbaycan Konstitusiyasına yeni “siyasi partiyalar” maddəsi əlavə
edilməli, siyasi partiyaların siyasi sitemdə rolu və yeri müəyyən edil-
məli, onların qurulması və fəaliyyətinin, maliyyələşməsinin konstitu-
sion təminatı olmalıdır.
2. Azərbaycanda Milli Məclisə mövcud seçki sistemi tam dəyişməli, ma-
joritar sistemdən tam imtina edilməli, proporsional seçki sistemi gə-
tirilməlidir.  Bunun  tətbiqi zamanı mərhələli keçid də nəzərdə tutula
bilər.
a) Bu zaman 125 dairə ləğv edilməli, vahid hovuz-dairə yaradıl-
malı,  qanunvericiliyə uyğun  şəkildə qeydiyyatdan keçib fəa-
liyyət  göstərən  və  seçkilərdə iştirak  edən  partiyaların  səsi
toplanaraq, millət vəkili yerinə bölünərək, hər  partiya  üzrə
yerlər müəyyən edən sistem gətirilməlidir.
b) Milli Məclisdəki yerlərin sayı, parlamentin funksiyası nəzərə
alınaraq, 200 nəfərədək çıxarıla bilər.
c)    Müstəqil namizəd olub, seçilmək istəyənlər də partiyalarla
birlikdə siyahıda səsverməyə təqdim edilə bilər.
3. Konstitusiyada əvvəllər mövcud olan norma geri gətirilməli, maddə-
nin yeni formasında Prezident seçkilərində bir şəxsin ardıcıl olub-ol-
mamasından asılı olmayaraq 2 dəfə seçilməsi istisna olmaqla təkrar
namizədliyi qadağan edilməlidir.
4. Cəmiyyətdə  demokratik  vərdişləri təşviq etmək  üçün  seçkilərdə işti-
rak sadəcə hüquq yox, həm də vəzifə kimi müəyyən edilməli, iştirak-
dan imtina edənlər siyasi partiyaların boykot qərarları elan etmələri
halları istisna olmaqla, inzibati cərimə ilə cəzalandırılmalıdır.
Azərbaycan Respublikası Seçki Məcəlləsinə ümumi baxış
5. Seçki Məcəlləsinin yenidən nəzərdən keçirilməsinin obyektiv səbəb-
87

ləri çoxdur və cəmiyyətdə, siyasi tərəflər arasında ictimai konsensu-
sun, siyasi etimadın yaradılması, demokratiyanın təməli hesab edilən
azad və  ədalətli  seçkiyə  inamın  bərpası bunu zəruri  edən  başlıca
amillərdəndir.
Seçki Məcəlləsində müddətlər
6. Seçki Məcəlləsi qəbul edildiyi zaman mövcud olan müddətlər yeni-
dən bərpa olunmalıdır. Xüsusilə, təşviqat müddəti üçün nəzərdə tutu-
lan müddət 45 gündən az olmamaqla müəyyən edilməlidir.
Seçki komissiyalarının tərkibinin formalaşdırılması
7. Bütün səviyyələrdəki seçki komissiyalarının tərkibi və seçki komissi-
yalarındakı vəzifələr (sədr, müavin, katib) əsas siyasi tərəflərin iqti-
dar (və onu dəstəkləyən) tərəflə bütün siyasi proseslərdə iqtidarın
qarşısında duran müxalifət (vəya onun birliyi) bərabər təmsiliçiliyi
əsasında  balanslaşdırılmış  qaydada  yenidən təşkil  olunmalıdır.  Bu
zaman qərarların qəbulundakı yerətsay məsələsi yenidən  nəzərdən
keçirilə bilər və sadə səs çoxluğu prinsipi qəbul edilə bilər.
Seçici qeydiyyatı
8. Seçici siyahıları ilə bağlı qurumlar arası ziddiyyətin aradan qaldırıl-
ması və  adlarının  seçki  siyahısında  olmaması probleminin  kökünün
kəsilməsi məqsədi ilə  dövlətin bütün imkanları nəzərə alınaraq,
Seçki Məcəlləsinə seçicilərin qeydiyyatı ilə bağlı yeni düzəlişlər edil-
məli,  vətəndaşların  vahid  elektron qeydiyyat  reyestirindən  MSK-nın
avtomotik istifadə imkanı tanınmalıdır.
9. Həqiqi hərbi xidmətdə olan şəxslər  faktiki əmr  altında  olduqların-
dan,   onların   özlərini azad ifadə etməsində müəyyən problemlərin
olduğu  nəzərə alınaraq  qanunvericilikdə bu  istiqamətdə dəyişiklik
edilməli,
həqiqi hərbi xidmətdə olanlar hərbi xidmətdə olduqları
dövrdə  səsvermə hüquqdan  istifadə  etmələri müvəqqəti məhdudlaş-
dırılmalıdır. Ayrıca, azadlıqdan məhrumetmə yerlərində cəza çəkən
şəxslər seçkilərdə seçici siyahılarına daxil edilməməli və səsvermədə
88

iştirakları müvəqqəti olaraq məhdudlaşdırılmalıdır. Bir sözlə, qapalı
müəssislərdə müvəqqəti olaraq  seçki məntəqəsinin  yaradılması ara-
dan qaldırılmalıdır.
10. Referendumda qeydiyyatlı seçicilərin 50%+1 iştirakı zəruri olmalı,
Referendumun  baş tutması üçün  bu  qədər  seçicinin səsverməyə gəl-
məsi tələb olmalıdır.
11. Prezident seşkilərində, parlament seçkilərində və bələdiyyə seçkilə-
rində azı 50% seçicinin iştirak senzi tələb edilməlidir.
Namizədlərin irəli sürülməsi və qeydiyyatı prosesi
12. Prezident, Parlament və bələdiyyə seçkilərində siyasi partiyalar və
siyasi partiyalar bloku tərəfindən irəli sürülən namizədlərin qeydiy-
yatı siyasi partiyalar və siyasi partiyalar blokunun qərarı ilə təsdiq
edilən  namizədlərin  siyahısı əsasında  aparılmalıdır.  Həmin  qərarda
proporsional  sistem tətbiq  edilənədək,  dairələr  üzrə  namizədlərin
adları seçkilərə start verilən zaman MSK-ya təqdim edilməli, beləlik-
lə, DSK tərəfindən siyasi partiya və partiya bloklarından əlavə qərar
tələb  edilməməlidir.  Ayrıca,  Siyasi  Partiyaların Ədliyyə  Nazirliyin-
də olan reyestr məlumatlarından MSK birbaşa  istifadə edə  bilməli,
tərəflərdən hər hansı qeydiyyat sənədləri tələb olunmamalıdır.
13. Namizədlərin dəstəklənməsi üçün imza əvəzinə namizədi dəstəkləyən
seçici, sadəcə, fərdi identifikasiya nömrəsini (FİN) qeyd etməli, belə-
liklə,  şəxsin  öz  razılığı kimi  FİN  yetərli olmalıdır.  Ayrıca, elektron
imzanın tətbiqi imkanları genişləndirilməli, namizədin online forma-
da dəstəklənməsi platforması www.e-gov.az sistemi çərçivəsində ya-
radılmalıdır.
14. Prezident seçkilərində namizədin müdafiəsi üçün seçici dəstəyi heç
bir kvota olmadan toplanmalı, seçicilər eyni zamanda birdən çox na-
mizədin namizədliyini dəstəkləyə bilməlidir. Qeydiyyatdan keçmiş və
rayonlar üzrə ən azı 20%-də təşkilatı olan siyasi partiyaların və on-
ların iştirak etdiyi blokların Prezident seçkilərinə namizəd irəli sür-
mək imkanı tanınmalıdır.
15. Parlament və bələdiyyə üzləri seçkilərində də birdən çox namizədin
bir seçici tərəfindən dəstəklənməsi yolu açılmalıdır.
16. Namizədlərin qeydiyyatı üçün sənədlərin düzgünlüyün yoxlayan işçi
89

qrupunun tərkibi müstəqil ekspertlərdən ibarət  təşkil edilməli, ko-
missiya  üzvlərinin  bu  qrupda  iştirakı qadağan  edilməli, qeydiyyat-
dan imtinanın əsasları konkret olmalı və qeydiyyatın alternativ vari-
antı kimi qeydiyyat depoziti təkrar tətbiq olunmalıdır.
17. Seçici imzalarının düzgünlüyünün yoxlanılması absurd olduğundan,
bu Məcəllədən çıxarılmalı, sadəcə, FİN-lərin yoxlanması prosedura-
sı mövcud olmalıdır.
Seçkiqabağı təşviqat
S
ərbəst toplaşmaq hüququnun istifadəsi
18. Seçki təşviqat matreallarının, plakatların paylanması, yerləşdirilmə-
si tamamilə sərbəst olmalı, texniki tənzimləmələr təməl seçki hüqu-
qunu məhdudlaşdırmamalı və ya ortadan qaldırmamalıdır. Məcəllə-
də məhdudlaşdırıcı normalar aradan qaldırılmalıdır.
19. Seçkilərin azad və demokratik keçirilməsi, seçicilərin özlərini rahat
ifadə etməsi baxımından  sərbəst toplaşma  hüququnun  yolu  açıq ol-
malı,  insanlar  dinc  toplandıqları  müddətcə, cəmiyyətə təhlükə törət-
mədiklərindən  onların yüksək miqdarda cərimələnməsi, məcburi iş-
lərə cəlb  edilməsi və azadlıqlarının məhdudlaşdırılması yolverilən
olmamalıdır.  Dərhal bu maddənin  sanksiyası 2012-ci  ildə  mövcud
olan əvvəlki səviyyəyə endirilməlidir.
20. Təşviqat zamanı inzibati resurslardan istifadə yolu birmənalı olaraq
bağlanmalı, qeydə alınmış namizədlər vəzifədə olsalar belə, vəzifələ-
rinə  görə  qanunvericiliklə  onlara  tanınmış  imtiyazlardan,  imkanlar-
dan mərhum edilməli, bütün namizədlərin bərabərliyi  təmin edilmə-
lidir.
21. Seçkilərə start verildiyi andan etibarən, vətəndaşın səslərinə təsir
edəcək təmir, tikinti, abadlaşdırma qurğuların qurulması, və s. bütün
fəaliyyətlər qadağan edilməlidir. Qəza halları istisna olmaqla, daha
öncədən dövlət və  yerli  büdcələrdə  nəzərdə  tutulan  bu  kimi  xərclə-
mələrin seçkiyə start verildiyi gündən səsvermələrin nəticəsinin elan
olunduğu günədək olan dövrdə nəzərdə tutulması qadağan edilməli-
dir.
90

Kütl
əvi İnformasiya Vasitələrində təşviqat
22. KİV-də pulsuz təşviqat üçün 60 dairədə namizədin qeydiyyata alın-
masını tələb  edən, habelə digər senzlər tətbiq edən müddəalar ləğv
edilməlidir;
23. Dövlət büdcəsindən maliyyələşən bütün televiziyalar və radiolar
seçki  prosesində məcburi  qaydada  ödənişsiz  efir  vaxtı ayırmalı,  bu
norma, həmçinin Dövlət büdcəsindən maliyyələşən digər KİV-lərə də
şamil edilməlidr.
24. Təşviqat zamanı hər bir televiziya və radio üçün ödənişsiz efir gün-
dəlik 1  saatdan  az  olmamalı və  ancaq prime-time zamanı  olmalı-
dır;(TV-lər üçün 19:00-23:00 arası, radiolar üçün 18:00-21:00 ara-
sı)
25. Özəl  televiziyalarda,  ictimai və  dövlət  yayımçılarında  ödənişli  efir
vaxtının  minimum  limiti olmalı, təşviqat saatları əsasən prime-time-
da olmalı və qiymətin  üst həddi həmin qurumun son ay reklamları
analiz edilərək ən aşağı kommersiya  reklam qiymətindən aşağı mü-
əyyən edilməlidir;
26. Dövrü mətbuat orqanlarında, online resurslarda, saytlarda və digər
KİV-lərdə müəyyən  olunan  ən  yüksək  ödəniş  qiyməti ən  aşağı kom-
mersiya reklamı qiymətindən aşağı müəyyən edilməlidir;
27. Seçkilərə start verilən gündən etibarən bütün tele-radiolarda, dövrü-
mətbuat orqanlarında, digər KİV resurslarında xəbərləmə siyasətin-
də  “seçki dövrü”  qaydaları tətbiq  edilməli,  iqtidar  və  müxalifət  tə-
rəflərinə xəbərlərdə bərabər yer ayrılmalıdır;
28. Təşviqat prosesində balansı təmin etmək məqsədi ilə qarşı tərəflərin
bərabər  formalaşdırdığı mətbuat qrupu nəzarət funksiyası həyata
keçirməlidir;
29. Qaydaları pozan media qurumlarına yüksək cərimələr tətbiq edilməli
və əgər cərimələrdən sonra yenidən qaydalara əməl etməzlərsə, səs-
vermə gününün sonunadək müvəqqəti olaraq həmin qurumun yayı-
mı, nəşri dayandırılmalıdır.
91

Seçkil
ərdə müşahidəçilərin qeydiyyatı və fəaliyyəti
30. Müşahidəçi səsvermə günü istədiyi vaxt müvafiq seçki məntəqəsinin
səsvermə otağında olmaq, fotoaparatdan, diktofon və video kamera-
dan,ağıllı  telefondan  habelə  digər  müasir  texnologiyadan  istifadə
etməlidir. Müşahidəçilərin müşahidə zamanı həmin texniki vasitələr-
dən  istifadə  edərək  əldə  etdikləri  materialla  qanuni  yolla əldə  olun-
muş sübut hesab edilməli, bu haqda Mülki Prosessual Məcəlləsinə
və cinayət  prossesual məcəlləsinə müvafiq düzəlişlər edilməlidir.
Müşahidə kameralarının görüntüləri də qeyd-şərtsiz məhkəmələr
üçün qanuni yolla əldə edilmiş sübut hesab edilməli, istənilən müba-
hisə zamanı bu görüntülər həlledici olmalıdır.
31. Müşahidəçinin pozuntuya dair tərtib etdiyi aktın hüquqi qüvvəsi baş-
qa şəxslərin  iradəsinə bağlanmamalı, birbaşa sübutlardan biri kimi
qiymətləndirilməlidir.
32. İctimai birliklərin müşahidə aparması üçün heç bir şərt olmamalı,
nizamnamələrində belə bir şərtin olması tələb edilməməlidir.
MSK tərəfindən qəbul olunmuş normativ xarakterli aktların
Seçki Məcəlləsilə  uyğunluq vəziyyəti
Seçki komissiyası protokolunun doldurulması
1. İzahlarda  qeyd  olunan  uyğunsuzluqlar  aradan  qaldırılmalı,  Seçki
Məcəlləsinin tələbləri və  beynəlxalq qurumların  müvafiq tövsiyələri
yerinə yetirilməlidir.
Exit-poll
2. Exit-pollun keçirilməsinə dair bütün normalar Məcəllədən çıxarılma-
lı, istənilən ictimai qurumun istənilən məntəqə və dairə ərazisində
exit-poll keçirilməsi sərbəst olmalıdır. Bu seçki prosesinə ictimai nə-
zarət xarakteri daşıdığına görə MSK-dan razılıq alınması absurddur.
92

Seçki komissiyalarında şikayətlərin araşdırılması
3.   Seçki şikayətlərinin tərtib edilməsi və verilməsi qaydaları sadələşdi-
rilməli, şikayətlərin tərtibi hüququ pozulan hər  kəs üçün əlçatan ol-
malıdır;
4.   Daha öncə beynəlxalq qurumların tövsiyə etdiyi kimi, şikayətlər üzrə
ekspert qruplarının tərkibinin yenidən nəzərdən keçirilməli və  şika-
yətləri  obyektiv  araşdıra  biləcək  müstəqil  hüquqşünaslardan  ibarət
Qruplar yaradılmalıdır.  Şikayətlərin bir neçə ekspertdən ibarət qrup
tərəfindən baxılmasını təmin etmək üçün müvafiq prosedurlara əlavə-
lər edilməlidir.  Şikayətçilər  ekspert  qrupu  tərəfindən  araşdırılma
prosesinə dəvət olunmalıdılar ki, öz şikayətləri təqdim və qrup tərə-
findən dəlillərin müzakirəsində iştirak edə bilsinlər. Ekspert qrupu tə-
rəfindən  keçirilən  araşdırılma  prosesi  müşahidəçilər  üçün  açıq  keçi-
rilməlidir.
5.   Şikayətlərin araşdırılması üçün 3 günlük müddətin əlavə olaraq daha
3 gün müddətində artırılması qaydası ləğv edilməlidir;
6.   3 günlük şikayət vermə müddəti keçməsinə baxmayaraq şikayətçinin
obyektiv əsasları olduqda  müddət məhkəmə  qaydasında  olduğu  kimi
bərpa olunmalıdır.
7.   Şikayətlərin araşdırılmamasına və ya araşdırmadan yayınmaya,
habelə şikayətin araşdırılması üzrə qanunla üzərinə düşən vəzifələri
tam
yerinə
yetirməməyə
görə
cinayət
məsuliyyəti
müəyyən
olunmalıdır;
8.   Şikayətçinin öz təqsiri və könüllü imtinası istisna olmaqla, şikayətçi-
nin  şikayətin  araşdırılmasında iştirak  etməməsi  həmin  şikayət  üzrə
qərarın ləğvi üçün əsas hesab edilməlidir;
9.   Seçki hüquqlarının pozulmasına görə inzibati xəta və cinayət hesab
edilən əməllərə görə sanksiyalar sətləşdirilməlidir, habelə bu əməllə-
rə görə məsuliyyətin labüdlüyü təmin edilməlidir;
10. Seçki iştirakçılarının inzibati xəta yaradan seçki hüquq pozuntuların-
dan yerli məhkəmələrə şikayət imkanları genişləndirilməli, bu pozun-
tular üzrə icraat sadələşdirilməli və çevik olmalıdır;
11. Nəticələrin Konstitusiya Məhkəməsinə göndərilməsindən əvvəl şika-
yət vermək müddətinin başa çatmasını təmin etmək məqsədilə Seçki
Məcəlləsinə əlavələr edilməlidir və Konstitusiya Məhkəməsi şikayət-
93

lər üzrə müddətlər başa çatmadan və bütün şikayətlər üzrə qərarlar
verilmədən nəticələri təsdiq etməməlidir.
12. Seçkilərin nəticələrinin etibarsız hesab edilməsinə dair normalar
konkretləşdirilməli  və seçkilərin nəticələrinin Konstitusiya Məhkəmə-
si tərəfindən təsdiqlənməsi qaydası ləğv edilməlidir
Seçkiqabağı təşviqata nəzarət
13. Seçkidə iştirak edən tərəflərin bərabər formalaşdırdığı mətbuat qrupu
KİV-də təşviqatla bağlı nəzarət funksiyası həyata keçirməlidir;
14. Müraciətçilər mətbuat qrupu tərəfindən araşdırılma prosesinə dəvət
olunmalıdılar ki, öz şikayətlərini təqdim və qrup tərəfindən dəlillərin
müzakirəsində iştirak edə bilsinlər. Mətbuat qrupu tərəfindən keçiri-
lən araşdırılma prosesi müşahidəçilər üçün açıq keçirilməlidir.
15. Mətbuat qrupunun sayı, formalaşdırılması qaydası və iş prinsipi Ko-
missiyanın aktında aydın göstərilməlidir.
Veb-kamera
16. Aşkarlığın geniş təmin edilməsi və seçkilərə ictimai inamın daha
da artırılması məqsədilə  quraşdırılmış veb-kameraların videoya-
zılarının seçkidə iştirak edən bütün tərəfləri üçün asan əlçatıçmlı
olması və şikayətlərin obyektiv araşdırılması üçün sübut növü ki-
mi istifadə edilə bilməsi qaydalarda dəqiq ifadə olunmalıdır.
İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsi və Avropa Şurası Nazirlər
Komitəsinin  Azərbaycana  dair  seçki işləri üzrə  verdikləri  qərarlarda
mövcud olan xüsusiləşdirilmiş təklif və tövsiyələr:
1. Seçki mübahisələrinin məhkəmələr tərəfindən vahid praktika əsasın-
da və İnsan  Hüquqlarına dair Avropa Konvensiyasının müddəaları-
na uyğun həll edilməsi üçün Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəmə-
sinin Plenumu tərəfindən müvafiq Qərar qəbul edilməklə 2011-ci il-
də qüvvəyə minmiş Azərbaycan Respublikası İnzibati Prosessual Mə-
cəlləsinin seçki mübahisələrinə dair inzibati işlərdə səmərəli tətbiqi-
ni təmin etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının
94

97
131-ci  maddəsinə  uyğun olaraq məhkəmə təcrübəsinə
dair məsələlər üzrə məhkəmələrə izah verməlidir; seçki
komissiyalarının üzvləri  seçki prosesinin detalları ilə
bağlı onları məlumatlandıran  müvafiq təlimatlarla
təmin edilməlidir;
2. Seşki  komissiyalarının  üzvləri  və  hakim  korpusu  seçki
qanunvericili- yin tətbiqini
və buna  dair  İnsan
Hüquqları üzrə Avropa  Konvensiya- sı, eləcə də
İHAM-nın
presdent
hüququnun
istifadəsini
stimullaşdır-
maq 
üçün 
səmərəli 
təlimlər
keçirilməlidir;
3.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi
tərəfindən  seçkilə- rin nəticələrinin təsdiq  edilməsi
prosedurunda
olan
çatışmazlıqlar  qanunvericilik
qaydasında aradan qaldırılmalıdır; xüsusilə  şikayət-
çinin və barəsində şikayət verilmiş  qeydiyyata alınmış
və
ilkin
nəti-
cələr
görə
seçilmiş  namizədlərin
Konstitusiya
Məhkəməsində 
həyata 
keçirilən
prosedurlarda
bilavasitə
iştirakı
seçki
qanunvericiliyinə 
dəyişiklər 
vasitəsilə
təmin
edilməlidir;
4. Hazırki kontekstdə seçki mübahisələrinin obyektiv həllini
təmin etmək məqsədilə Məhkəmə-Hüquq Şurasında
lazımi islahatlar keçirilməli və hakimlərin təyinatı,
qabağa çəkilməsi və intizam məsuliyyəti işlərində icra
hakimiyyətin
rolunu
azalda
bilən
əlavə
tədbirlər
görülməlidir və bu məsələlər bilavasitə Məhkəmə-Hüquq
Şurasının nəzarətinə verilməli- dir;
5. Həmçinin seçki mübahisələrinə dair işlər üzrə məhkəmə
praktikası-
nın
təkmilləşdirilməsi 
üçün 
Avropa
Şurasının  2014-2016-cı  illər üzrə  Azərbaycan üçün
fəaliyyət Planının təklif etdiyi digər mümkün im-
kanları nəzərdən keçirilməli və Avropa Şurasının
Venesiya Komissi-

98
yası 
ilə
əməkdaşlıq
edilməlidir.
Analysis of electoral legislation:
international standards, problems
and perspectives

99
Author staff:
Alasgar Mammadli,
Akif Gurbanov,
Samad Rahimli
Editor: Shamshad Agha
Corrector: Idris Huseynov
The    book was compiled based on research conducted    by
Institute for Democratic Initiatives  (IDI). IDI expresses  its
deep gratitude to everyone  who contributed to  research and
preparation of this publication.
Please refer to IDI while using this data.
© Institute for Democratic Initiatives

100
Summary
Main  factors which urged  to do this research is the threat of elimination of
elections as a tool to form  branches of government power, lack of trust of
political parties in elections, as well as deepening of mistrust of society  in
democracy, as well as its main element – elections.
Within 24 recent years 21 elections and referendums were held in the
Republic of Azerbaijan. 4 elections to Milli Majlis, 6 presidential elections,
4 municipal  elections and 5 referendums were held. Results of these
elections and referendums were analysed and except for the outcome of
1992 presidential elections (59.4%), the average  votes supporting president
equalled to 85.5% in next  5 elections, the votes given in favour of issues
government-supported issues equalled to 89.76% in recent 5 referendums
and balance in National Assembly  and municipalities was also formed in
favour of representatives protecting government’s interests at approximately
more that 90%.
While  analysing results of voting in  the parliament,  average percentage of
votes given in favour of adoption of the issues equalled to 99 % in 20 recent
voting, average  percentage  of votes against equalled  to 0,68 % and
abstained ones equalled to 0.31 %. Such results cannot  be achieved in
democratic atmosphere.
An outcome  of 85-90% is never registered in  free  and fair elections in
democratic and  pluralistic  societies. For this reason, outcome  of any
election, referendum in our country  is not accepted unambiguously  and is
criticized by  local and international election professionals, observation
missions, free media bodies. Consequently, the election party  introducing
itself as mainstream  opposition, local political players being against
government policy and neutral international observation missions, have not
taken election results unambiguously and unconditionally.
For comparison, average vote gained by presidents who have won recent 5
presidential elections in USA constitutes 53.22%. In France average vote of
persons elected as president in the first round was 41.56%. While looking at
results of 5 parliamentary  and other local elections in Turkey the average
vote obtained by  the majority-gaining and government-establishing side
does not  pass an  average  of 42%. Even in Russian Federation, which is
characterized as authoritarian regime, persons elected as president in recent
5 presidential elections gained an average of 62.26% of votes.

101
Main directions of the research are the following:
•
Problems related to Constitutional election system;
•
Problems in Electoral Code and related laws;
•
Problems in CEC documents;
•
Problems defined by European Court of Human Rights;
Problems related to Constitutional election system were listed in the
Research in following way:
•
Absence of the concept of political party in the Constitution of
Azerbaijan;
•
Usage of only majoritarian system in formation of Milli Mejlis and
limitation of the role of political parties;
•
Elimination of norm earlier existed in Constitution regarding
impediment of election of one persons to the post of President more
than twice;
•
Definition of elections as a right, not as a commitment;
•
Corruption in the judicial power.
Problems in Electoral Code were defined in the Research as below:
•
Short periods in Electoral Code;
•
Lack of balance in election commissions and practical domination of
one side;
(unfair
procedures
of
formation
of
commissions’
composition);
•
Complexity in the process of voters registration, putting forward of
candidacies and their registration;
•
Problems related to preselection campaign:
- Problems with usage of the right to freedom of assembly;
- Propaganda in mass media;
•
Obstacles related to registration and activity of observers during
elections;
•
Problems related to revision of electoral complaints;
•
Filling
in
the
protocol
(explanatory
manual)
by
election
commissions during revision;
•
Exit-poll;

102
•
Documents on revision of complaints by election commission;
•
Documents on control of pre-election campaign;
•
Web-camera;
Problems defined by decisions adopted and cases reviewed by European
Court of Human Rights are as following:
•
Too big quantity of complaints sent to ECtHR every election;
•
Finding of violations in each decision of ECtHR;
•
Problems
existing
in
the
attitude
of
the
government
to
implementation of the decisions;
•
Attitude to recommendations of ECtHR and CoE Committee of
Ministers.
During research the above mentioned problems were thoroughly  studied in
the  context  of local legislation, international  legal  norms, obligations and
recommendations and concreate proposals were put forward regarding  each
direction.
Proposals concerning Constitutional election system are as following:
•
A new provision of "political parties" should be added to
Constitution of Azerbaijan;
•
The existing electoral system to the National Assembly of Azerbaijan
should be  changed, the  majority  system should be  rejected,
proportional system should be introduced;
•
Taking into consideration number of seats and parliament's
functioning, the seats in National Assembly should be increased to
200 persons;
•
Election of one person to the post of President more than twice
should be prohibited;
•
In order to encourage democratic habits in society, participation in
elections should be determined not only as a right, but also as a
duty’
•
Independence of the courts should be ensured.
Proposals concerning Electoral Code and respective laws:
•
There are many objective reasons to revise the Election Code and
main factors which make it necessary are establishment of public

103
consensus and political  trust in  the society and among political
parties, restoration of confidence in free and fair elections, which
are considered as basis of democracy.
Terms in Election Code
•
To resolve the problem, the terms which existed when the Election
Code  was adopted should be reinstated. Particularly,  the  campaign
period should not be less than 45 days.
Formation of the election commissions
•
Taking
this
into
consideration,
composition
of
all
election
commissions at  all  levels and positions in  election commissions
(chair, deputy chair, secretary)    should be re-organized in a
balanced way,  on the  basis of  equal  representation of  all  political
parties (between the   government   and its supporter and the
opposition   being in   front of government during   all political
processes or  its union). Then the issue of quorum in adoption of
decisions could be revised and be adopted by simple majority of
vote.
Voter registration
Right to opportunity of direct use of “Single electronic registration registry
of the citizens” by CEC should be recognized.
•
CEC
should
automatically
use
citizens’
unique
electronic
registration register.
•
Voting right for real military servicemen should be limited while on
military service  and prisoners’ participation in elections should be
temporarily limited.
•
A requirement of 50% voter turnout should be set for referendum,
presidential,
parliamentary 
and 
municipal
elections.

104
Nomination and registration process of candidates
•
To
eliminate
the
above-mentioned
problems,
registration
of
candidates nominated  by  political  parties and bloc  of  political
parties in  parliamentary and municipal  elections, should be
conducted on the basis of  candidates list approved  by political
parties and bloc  of political  parties. The  names of  candidates on
constituencies included  in  the  decision should be  submitted to CEC
when  elections start. CEC  should be  able  to  directly  use register
information of political parties at Ministry of Justice, no registration
document should be required from the sides.
•
A voter supporting a candidate should simply submit ID number
instead of signature, and it should be enough as a person's consent.
Separately, opportunities for applying electronic signature should be
expanded, platform for online  support  for a candidate  should be
created within www.e-gov.az system.
•
Voter signatures supporting candidate at presidential candidates
should be collected without any quorum, voters should have right to
give signature for more than one candidate.
•
The working group checking accuracy of candidate registration
documents should be  composed  of  independent  experts, basis for
refusing  registration should be  concrete  and registration deposit
should be applied for an alternative variant to registration.
•
Checking accuracy of voter signatures should be excluded from the
Code for being absurd.
Pre-election campaign
Use of the right of freedom of assembly
•
Distribution and placement of election campaign materials should
be absolutely free,   technical regulations should not limit or
eliminate fundamental voting right.
•
Whilst people assemble peacefully and do not endanger society,
imposition of high amount  of fine on them, involving them in
obligatory work and limiting their freedoms should be unacceptable.
The sanction of this article should immediately be reduced to the
level that existed in 2012.
•
The way of using administrative resources should be unambiguously
closed during campaigning, candidates should be  deprived  of  their
legally recognized privileges and opportunities irrelevant of their

105
posts, equality of all candidates should be ensured. From the start of
elections, all reconstruction, construction works, refurbishment  of
facilities affecting citizen votes, should be banned. Except for cases
of  accidents, the period of expenditures pre-stipulated in state  and
local budgets should be banned from the start day of elections to the
day the results are declared.
Campaigning in media
•
Provisions requiring registration of candidate in 60 constituencies
and provision imposing other limitations should be eliminated;
•
All televisions and radios funded through state budget should
allocate broadcast time in election process in an obligatory way;
•
This time should not be less than 1 hour a day for every television
and radio and should be only at prime-time;
•
Paid broadcast time at private televisions, as well as public and
state broadcasters should have minimum limit, campaign hours
should be  at  prime-time, the  highest level  of the price  should be  set
lower than the cheapest commercial ad within latest month;
•
The highest price set at periodical press outlets, online resources,
sites and other media    should be    set    less than the cheapest
commercial ad;
•
From the start day of elections, "election period" regulations should
be applied in all TVs and radios, periodicals, other media resources'
news policy, both government and opposition should be given equal
coverage in news;
•
Balance should be ensured, a press group with equal participation of
sides should conduct controlling function;
•
Media bodies violating regulations should receive high fines and in
case they do not follow the rules after fines, their broadcasting or
publication should be  temporarily  ceased till the  end  of the voting
day.
Registration and work of observers in elections
•
During voting day, observer should use his/her right to be in voting
room of  election station at  any time of  the  day,  use dictaphone  and
video  cameras, as well  as other means of  modern technology.  The
material observers obtain  during  observation  via those  technical
means should be  considered as evidence obtained via  legal  way,
relevant changes should be made to Civic Procedural Code and

106
Criminal  Procedural Code. Records of observation cameras should
also be unconditionally  considered legally  obtained evidence  for
courts, these records should be critical at any dispute.
•
Legal force of the act compiled by observer should not be linked to
other persons' will  and should be evaluated as one of direct
evidences.
Status of compatibility of Central Election Commission’s acts of
statutory nature with Electoral Code
Completion of protocol of election commission
•
The abovementioned inconsistence in the “Comment” should be
rectified,
requirements
of
the
Electoral
Code
and
the
recommendations of the international institutions should be fulfilled.
Exit-poll
•
All the norms regarding conduct of “exit-poll” should be removed
from the  Electoral Code.  “Exit-poll” should be  conducted freely  by
any organization within the territory of any constituency or precinct.
Since this is a kind of public control over the election process, it is
not necessary to get permission from the CEC for that.
Handling electoral complaints by the election commissions

Rules for submission and processing of electoral complaints should
be  simplified,  processing of  complaints should be  accessible  to
everyone whose rights have been violated;

As
international
organizations
have
earlier
recommended,
composition of  the expert  groups should be  reviewed and new
Groups composed of independent lawyers capable to investigate the
complaints fairly  should be  created.  In order  to  provide  the
investigation to be handled by a group comprised of several experts,
the related procedures should be amended. The applicants should be
invited to the investigation process by the expert group for them to

107
be able to submit  their complaints as well as to participate in the
groups’ discussion of evidences. The investigation process held by
the expert group should be open for observers.

Extension of three-day requirement for investigation of complaint for
another three days should be removed;

Even if three-day requirement to submit the complaint has passed,
this period should be reinstated in the manner established for courts
in case if the applicant has objective cause;

Criminal liability should be established for not investigating or
avoidance of investigating as well as for not fulfilling the duties set
forth by the legislation for investigating the complaints;

Except for the applicant’s fault or voluntary refusal, non-
participation  of the applicant in the investigation process should be
the  basis for cancellation of the  decision regarding that  particular
case.

Sanctions for actions violating the election rights which are
considered administrative  offense  or criminal case  should be
hardened. Moreover, unavoidability of liability should be ensured;

Election
subjects’
opportunities
to appeal to the court on
irregularities regarding the  election rights of  administrative  offense
nature should be expanded, handling of these irregularities should
be simplified and be prompt;

Norms for considering results of elections invalid should be more
specified, and the requirement for approval of election results by the
Constitutional Court should be cancelled.
Election campaign
•
The media group equally formed of election subjects should have the
function of controlling election campaign activities on media.
•
The applicants should be invited to the investigation process by the
media group for them to be able to submit their complaints as well
as to  participate in the  group’s discussion of  evidences. The
investigation process held by the media group should be open for
observers.

108
•
Number of members of the media group, rules for its formation, as
well  as its functions should be clearly recorded  in  the  act of  the
Commission.
Web camera

Video records from the web cameras istalled for ensuring
transparency, increasing public confidence in elections should
be  available to  all election subjects, and use of  such records as
evidence  while  investigating the  complaints should be  precisely
expressed in the Rules.
European Court of Human Rights
During research decisions adopted by European Court of Human Rights
with regard to violation of electoral rights were thoroughly  analysed,
violations were  classified  based  on different  parameters. Quality  of law,
unprofessional  attitude  of  the courts to  the issues,  not explaining  the
grounds of decisions adopted, occurrence  of procedural violation were
particularly emphasized.
It was defined that election violations in ECtHR
occurred in two instances – Election commissions and Court instances. In
the Research, recommendations of the CoE Committee of the Ministers
were reflected, it was noted that reforms and trainings held in election
commission,  in particular  forming of  expert  groups,  independence,
transparency and legislative quality  of the procedure before commissions
don’t corresponds to international standards and necessity of making new
steps was emphasized.
It was noted that in connection with the issue of effectiveness of the court
control  the Committee  of Ministers feels regret  and that the  respective
targets were  not achieved and  effectiveness of reforms should be
demonstrated
in
practice.

109