Seçkilərə dair qanunvericiliyin analizi: beynəlxalq normalar, problemlər və perspektivlər
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III Hissə İnsan Hüquqları və Əsas Azadlıqlarının Müdafiəsinə dair Avropa Konvensiyası (İHAK) Əlavə 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi (Azad
- 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsinə əsasən
|
Seçki Məcəlləsi: M a d d ə 7 4 . Seçkiqaba ğı (referendumqabağı) təşviqatın aparılması 74.1. Seçkiqabağı təşviqat Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 47-ci maddəsinə uyğun aparılır. Seçkiqabağı və referendumqabağı təşviqat (bundan sonra — seçkiqabağı təşviqatın) aparmaq hüququna aşağıdakılar malikdirlər: [60] 74.1.1. referendum üzrə təşviqat qrupları; 74.1.2. Milli Məclisə deputat seçkilərində iştirak etmək üçün qeydə alınmış namizədlər; 74.1.3. Prezident seçkilərində iştirak etmək üçün qeydə alınmış namizədlər; 74.1.4. Milli Məclisə deputat seçkilərində iştirak etmək üçün namizədi qeydə alınmış si- yasi partiyalar, siyasi partiyaların blokları; 74.1.5. bələdiyyə seçkilərində iştirak etmək üçün qeydə alınmış namizədlər; 74.1.6. Prezident seçkilərində iştirak etmək üçün namizədi qeydə alınmış siyasi partiya- lar, siyasi partiyaların blokları; 74.1.7. bələdiyyə seçkilərində iştirak etmək üçün namizədi qeydə alınmış siyasi partiya- lar, siyasi partiyalar blokları; ... 74.4. Seçkiqabağı təşviqatın aparılması, seçkiqabağı hər hansı təşviqat materiallarının yayılması aşağıdakılara qadağan edilir: 74.4.1. bu Məcəllənin 90.2-ci maddəsində göstərilən subyektlərə (bu Məcəllənin 12.2-ci və 12.3-cü maddələri nəzərə alınmaqla); 74.4.2. öz vəzifələrini və ya xidməti vəzifələrini yerinə yetirərkən, həm də vəzifəsindən 55 və ya xidməti üstünlüyündən istifadə etməklə dövlət orqanlarında, idarələrində, təşkilatla- rında və ya bələdiyyə orqanlarında və təşkilatlarında vəzifədə olan şəxslərə, dövlət və bələ- diyyə qulluqçularına, hərbi qulluqçulara; 74.4.3. seçki komissiyalarına, seçki komissiyasının həlledici səs hüquqlu üzvlərinə və di- gər vəzifəli şəxslərinə. 74.5. Bu Məcəllə ilə seçkiqabağı təşviqat üçün müəyyən edilmiş qaydalara riayət edil- məsinə nəzarəti Mərkəzi Seçki Komissiyasının nəzdində yaradılmış və əsasən jurnalistlər- dən ibarət olan mətbuat qrupu həyata keçirir. Məcəllənin tələbindən aydın görünür ki, seçkidə iştirak edən namizədin, siyasi partiyalar və siyasi partiyalar blokunun təşviqat aparmaq hüququ var- dır. Bu o deməkdir ki, siyasi partiya və ya siyasi partiyalar bloku, seçki prosesində iştirak edən və partiyanı təmsil etmə səlahiyyəti verilmiş səlahiy- yətli nümayəndələr vasitəilə də təşviqatda iştirak edə bilərlər. Həmçinin Mə- cəllədə kimlərə qadağanın qoyulması aydın ifadə olunmuşdur. Belə olduğu halda, səlahiyyətli nümayəndələrin təşviqatda iştirakına qadağa qoyulması qanunvericiliyin tələblərinin kobud pozulmasıdır və bu, aktiv seçki hüququ- nun reallaşdırılmasına ciddi maneçiliyin yaradılmasıdır. Beləliklə, yuxarıda qeyd olunanlardan aydın olur ki, MSK-nın qəbul etdiyi müvafiq normativ xarakterli aktların qəbulu Seçki Məcəlləsilə yanaşı “Normativ hüquqi aktlar haqqında” Azərbaycan Respublikasının Konstitusi- ya Qanununun 1, 4.3 və 4.4-cü maddələrinə və Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyası tərəfindən normativ xarakterli aktların hazırlan- ması və qəbul edilməsi Qaydalarının 1.4, 1.5 və 2.1-ci bəndlərinin tələbləri- nin pozulması deməkdir. 56 III Hissə İnsan Hüquqları və Əsas Azadlıqlarının Müdafiəsinə dair Avropa Konvensiyası (İHAK) Əlavə 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi (Azad seçki hüququ) üzrə Azərbaycan Respublikasının tərəf olduğu baxılmış işlər barədə İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin (İHAM) presedentlərinin XÜLASƏSİ Azərbaycan Respublikası (AR) 2001-ci ildə Avropa Şurasına (AŞ) qoşul- duqdan sonra AŞ qarşısında götürdüyü öhdəliklərdən biri olaraq İHAK-a qoşulub və 15 aprel 2002-ci il tarixdən İHAK-ı ratifikasiya edib. Bu tarix- dən sonra AR vətəndaşları İHAK çərçivəsində İHAM-a müvafiq şikayətlər vermək hüququ əldə edib. Göstərilən dövr ərzində müxtəlif xarakterli və müxtəlif hüquqların pozuntularına dair şikayətlər verilib. Bunlardan biri də İHAK-a Əlavə 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi ilə təmin olunan Azad seçki hüququnun pozuntusu ilə bağlı verilən şikayətlərdir. 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsinə əsasən: Razılığa gələn Yüksək Tərəflər qanunverici hakimiyyət orqanını seçərkən xalqın iradəsini sərbəst ifadə edə biləcəyi şəraitdə ağlabatan dövriliklə gizli azad seçkilər keçirməyi öhdələrinə götürürlər. Qeyd edək ki, 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi yalnız qanunverici haki- miyyət orqanına (AR halında AR Milli Məclisi) keçirilən seçkilərlə məh- dudlaşır və İHAM yalnız bu orqana keçirilən seçkilərlə bağlı verilən şika- yətlərə baxa bilər. Cari dövrdə İHAM AR-na qarşı 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi üzrə verilən şikayətlərdən 12-inə mahiyyət üzrə baxaraq pozuntu aşkar olunması barədə qərar qəbul edib. Aşağıda bu işlər xronoloji ardıcıllıqla nəzərdən keçiriləcək və yekunda işlərin ümumiləşdirilmiş qiymətləndirilməsi aparılacaq: 57 1. Seyidzade v. Azerbaijan, Application No. 37700/05, 3 December 2009 1 [Mirəziz] Seyidzadə Azərbaycana qarşı, Şikayət No. 37700/05, 3 dekabr 2009 Hazırki iş üzrə şikayətçi din xadimidir. O, 2005-ci il parlament seçkilə- rində iştirak etmək üçün peşəkar dini vəzifələrindən istifa vermişdi. Çünki AR seçki qanunvericiliyinin vəzifələrin uzlaşmaması müddəalarına əsasən din xadimləri passiv seçki hüququndan istifadə edə bilməzlər. Şikayətçinin müvafiq vəzifələrdən istefa etməsinə baxmayaraq, Dairə Seçki Komissiyası (DSK) daha sonra Mərkəzi Seçki Komissiyası (MSK) və məhkəmələr onun istefasının din xadimi kimi fəaliyyətini istisna etmədiyi qənaətinə gələrək namizədliyini qeydə almamışdılar. Şikayətçi ölkədaxili müdafiə vasitələrini tükədərək İHAM-a şikayət verib və 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi ilə təminat verilən seçki hüququnun po- zulduğunu iddia edib. İHAM şikayətçinin 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi ilə təminat verilən seçki hüququnun pozulduğunu müəyyən edib. İHAM göstərib ki, baxmayaraq ki, 3- cü maddə üzrə dövlətlər geniş qiymətləndirmə sərbəstliyinə malik olsalar da (bax Qərarın 27-29-cu paraqrafları, belə məhdudiyyət iki meyara cavab versin: a) məhdudiyyət əsassız və qeyri-mütənasibdirmi; və b) məhdudiyyət xalqın ira- dəsini sərbəst ifadə etməsinə müdaxilədirmi (bax Yumak və Sadak Türkiyəyə qarşı (Böyük Palatanın qərarı), No 10226/03, bənd 109(iii), 8 iyul 2008-ci il) 2 . İHAM ümumi prinsipləri hazırki işə tətbiq edərək o qənaətə gəlib ki, iş- 1 Seyidzade v Azerbaijan, http://bit.ly/1E9jn0B 2 Məhkəmə artıq müəyyən edib ki, bu maddə seçmək və seçilmək hüquqları daxil olmaqla fərdi hüquqlara təminat verir. Bu hüquqlar nə qədər mühüm olsalar da, mütləq deyillər. 3- cü maddədə onlar dəqiq terminlərlə ifadə edilməyib; onlara dəqiq anlayış verilməməsi bir kənara qalsın, hətta onlara “dolaylı məhdudiyyətlərin” qoyulması da mümkündür və iştirakçı dövlətlər bu sahədə geniş qiymətləndirmə sərbəstliyinə malikdirlər. Öz daxili hüquq sistemində onlar seçmək və seçilmək hüquqlarına müəyyən şərtlər tətbiq edə bilərlər və 3-cü maddə prinsipcə buna mane olmur. “Dolaylı məhdudiyyətlər” konsepsiyası sözügedən maddənin təmin etdiyi hüquqlara qoyulan məhdudiyyətlərin daşıdığı məqsədlərin münasib olub-olmadığını müəyyən etməkdə mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsinin Konvensiyanın 8-11-ci maddələrində olduğu kimi konkret “məqsədlərin siyahısı” ilə məhdudlaşdırılmadığını nəzərə alsaq, dövlətlər məhdudiyyətlərə haqq qazandırmaq üçün həmin siyahıda yer almayan məqsədə istinad edə bilərlər, bu şərtlə ki, həmin məqsəd qanunun aliliyi prinsipinə və Konvensiyanın ümumi məqsədlərinə uyğun olsun. Bundan başqa, 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsinə riayət edilib- edilmədiyini araşdırarkən Məhkəmə “zərurilik” və ya “təxirəsalınmaz sosial tələbat” testlərini tətbiq etmir, bunun əvəzinə o, diqqətini əsas iki meyara yönəldir: məhdudiyyət əsassız və ya qeyri-mütənasibdirmi və məhdudiyyət xalqın iradəsini sərbəst ifadə etməsinə müdaxilədirmi. 58 dəki əsas mübahisə məhdudiyyət tədbirinin tətbiq ediləcəyini qanunvericilik əsasında əvəlcədən (önəcədən) görmək mümkün deyildi və bu tədbir əsassız idi (paraqraf 32). Yəni problem qanunun keyfiyyətində idi. Məhkəmə qeyd edib ki, hüquq normasının doğurduğu nəticələri o halda öncədən görmək mümkündür ki, həmin norma fərdin öz davranışını tənzimləməsinə (zərurət olduqda hüquqi məsləhət almaqla) imkan verən dərəcədə kifayət qədər ay- dın ifadə edilsin (paraqraf 33). Məhkəmə qeyd edib ki, həqiqətən, daxili qa- nunvericiliyin müxtəlif müddəalarının hərfi mətninə diqqət yetirilsə, istər din xadimlərinin passiv seçki hüququndan məhrum edilməsi, istərsə də eyni vaxtda deputatlıqla uzlaşmayan vəzifələr tutduqlarına görə onların namizəd- liyə uyğun hesab edilməməsi məsələsində həmin müddəalar ziddiyətli görü- nə bilər. Konkret olaraq, Konstitusiyanın 85-ci maddəsinin II bəndində və Seçki Məcəlləsinin 13 və 144-cü maddələri, Seçki Məcəlləsinin 14.2.4-cü mad- dəsi və Dini etiqad azadlığı haqqında Qanunun 5-ci maddələri. Məhkəmə həm- çinin qeyd edib ki, Seçki Məcəlləsinin 14.2-ci maddəsində təkcə din xadimləri deyil, digər kateqoriyalara aid şəxslər, o cümlədən dövlət qulluqçularının seçki hüquqlarının da məhdudlaşdırılması nəzərdə tutulur. Məhkəmə göstərib ki, elə həmin 2005-ci il parlament seçkilərində dövlət qulluqçularının namizəd qismin- də qeydə alınması halları həqiqətən olub və onlar deputat seçiləcəkləri halda dövlət qulluğundan istefa verəcəklərini bildiriblər və seçki dövründə müvəqqəti olaraq xidməti vəzifələrinin icrasından azad ediliblər (34-cü paraqraf). Məhkəmə vurğulayıb ki, Hökümət “din xadimləri” ilə bağlı ölkədaxili hüquq praktikasında və ya məhkəmə qərarından hər hansı nümunə təqdim etməyib ki, onlar yuxarıda qeyd edilən daxili qanunvericilik normalarının hərtərəfli və ziddiyətsiz şərhinin mövcudluğunu göstərmiş olsun (35-ci pa- raqraf). Məhkəmə qeyd edib ki, daxili qanunvericilikdə hər hansı şəxslərin din xadimi olduğunun və hansı fəaliyyətlərinin peşəkar dini fəaliyyət oldu- ğunun hər hansı anlayışı nəzərdə tutulmamışdı. Daxili quruluş baxımından müxtəlif cür təşkilatlanan müxtəlif dini qurumların mövcudluğu konkret din, inanc və ya əqidəyə əsaslanan qurumlarda kimlərin din xadimi sayılması ilə bağlı müxtəlif rəylərlərə səbəb ola bilərdi. Bundan başqa, dini fəaliyyət termini kifayət qədər geniş şərh oluna bilər. Dini fəaliyyət termini ilə birgə işlənən peşəkar termininin mənası da aydın deyil. Bu işdə daxili məhkəmə- lər bu terminlərə nə hər hansı anlayış veriblər, nə də aydınlıq gətiriblər (pa- raqraf 36). Məhkəmə hesab edib ki, etiraz edilən məhdudiyyəti nəzərdə tutan daxili qanunvericilik müddəarının nəticələrini öncədən görmək mümkün deyildi və həmin müddəalar onların təsirinə məruz qala bilən şəxslər kateqoriyası- nın anlayışı ilə bağlı geniş ehtimallara yol açırdı. Müvafiq hüquq normaları şikayətçinin öz davranışını tənzimləyə bilməsi və konkret oalraq passiv seçki hüquqlarının məhdudlaşdırılması ilə nəticələnəciyini öncədən görə bil- 59 3 Namat Aliyev v Azerbaijan, http://bit.ly/1TZdPNK 60 məsi üçün kifayət qədər aydın deyildi (paraqraf 37). Nəticə olaraq məhkəmə qeyd edib ki, etiraz edilən məhdudiyyətin təsiri- nə məruz qalan şəxslər kateqoriyasının hüquqi anlayışı olduqca geniş çərçi- vəli və qeyri-müəyyən idi. Bundan əlavə, şikayətçiyə münasibətdə qanunun tətbiqi 3-cü maddə ilə təmin olunan hüquqların mahiyyətin xələl gətirən və- ziyyətin yaranmasına səbəb olmuşdu. Qeyd: Seyidzadə işinə İHAM İttihadi-İslam Cəmiyyəti Azərbayana qarşı işində (2014) presedent kimi istinad edərək dini fəaliyyətm termininin QHT qanunvericiliyində də dəqiqləşdirilmədiyi nəticəsinə gəlib (həmin Qərar 47- 49-cu paraqraflar). 2. Namat Aliyev v. Azerbaijan, Application No. 18705/06, 08 April 2010 3 Namət Əliyev Azərbaycana qarşı, Şikayət No. 18705/06, 08 aprel 2010. Hazırki iş üzrə şikayətçi peşəkar siyasətçidir. Şikayətçi 2005-ci il par- lament seçkilərində müxalif “Azadlıq” blokunun namizədi kimi 93 saylı bir- mandatlı Bərdə Şəhər Seçki Dairəsindən namizəd kimi iştirak etdi. DSK protokoluna əsasən şikayətçinin rəqibi Z.O. səs çoxluğu ilə birinci olmuş, şi- kayətçi ikinci yerdə qalmışdı. Şikayətçi seçkidən dərhal sonra DSK-ya və MSK-ya şikayətlər edərək seçkidə bir sıra pozuntular olduğunu bildirib (yeri orqanlar onun rəqibinin xeyrinə açıq təşviqat aparıblar və seçiciləri ona səs verməyə məcbur ediblər, Z.O.-nun tərəfdarları seçiciləri təhdid ediblər, bir neçə səsvermə məntəqəsində müşahidəçilər səsvermə məntəqəsindən uzaq- laşdırılıb, eyni adamın dəfələrlə səsvermə halları və seçki qutusunun oğur- lanması halı, bəzi seçicilər seçici siyahısına salınmayıb). Bunlarla bağlı şi- kayətçi aktlar, audioyazılar və digər sübutlar təqdim etdi. MSK şikayətçinin şikayətini ümumi formada rədd etdi. Şikayətçi ölkədaxili məhkəmələrə mü- raciət etdi. Məhkəmələr də həmçinin onun şikayətlərini rədd etdilər. Şikayətçi ölkədaxili müdafiə vasitələrini tükədərək İHAM-a şikayət verib və 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi ilə təminat verilən seçki hüququnun po- zulduğunu iddia edib. Məhkəmə qeyd edib ki, seçki hüququna qoyulan məhdudiyyət şərtləri in- sanların öz seçimlərini sərbəst ifadə etməsinə mane olmamalıdır, başqa söz- lə, onlar ümumi seçki hüququ vasitəsilə xalqın iradəsini müəyyən etmək məqsədi daşıyan seçki prosedurunun düzgünlüyünü və səmərəliliyini əks etdirməli və ya buna zidd olmamalıdır (Qərar 71. paraqraf). Bundan başqa, insan hüquqlarının müdafiəsi haqqında sənəd olan Konvensiyanın vəzifəsi və məqsədi onun müddəlarının elə tərzdə şərh və tətbiq edilməsidir ki, orada nəzərdə tutulan hüquqlar nəzəri və ya xəyali deyil, praktiki və səmərəli hü- quqlar olsun (72. Paraqraf). Nəhayət, Məhkəmə həmçinin onu vurğulayıb ki, seçkilərin idarə olunmasına görə cavabdeh olan orqanların şəffaf qaydada fəaliyyət göstərmələri və qərəzsizliklərini və müstəqilliklərini siyasi mani- pulyasiyalardan qorumaları önəmlidir (73. Paraqraf). Məhkəmə ilkin olaraq Hökümətin Z.O.-nun qazandığı səslər ilə şikayət- çinin topladığı səslər arasında fərqə nəzərə alaraq, “hətta şikayətçinin iddia etdiyi bəzi pozuntular, həqiqətən, baş versəydi belə, onun yekununa təsir gö- stərməyəcəkdi” arqumenti ilə bağlı qeyd edib ki, bu arqumenti qəbul edə bilməz. Çünki Hökümətin göstərdiyi nəticəyə gəlmək üçün öncə iddia edi- lən seçki pozuntularının ciddiliyini və miqyasını ayrıca qiymətləndirmək və yalnız bundan sonra onun təsirini müəyyənləşdirmək mümkün olardı. Bu isə tərəflər arasında əsas mübahisə predmetidir. Bundan başqa, istənilən halda, bu işdə əsas məsələ şikayətçinin öz dairəsində seçkidə qalib gəlmək hüququ deyil, qalib gəlmək uğrunda azad və səmərəli mübarizə aparmaq hüququdur. 3-cü maddə şikayətçi yekunda qalib gəlib-gəlməməsindən asılı olmayaraq, seçkidə namizəd kimi ədalətli və demokratik şəraitdə iştirak etmək hüququ- na malikdir (74-75.paraqraflar). Məhkəmə şikayətçinin təqdim etdiyi sübutlarla bağlı öz yardımçı rolunu xa- tırlatmaqla birbaşa araşdırma aparmaq iqtidarında olmadığını göstərməklə bəra- bər qeyd edib ki, şikayətçinin təqdim etdiyi sübutlar ciddi hesab edilə bilər və onlar təsdiq olunduğu halda azad seçki hüququnun pozuntusu üçün ciddi sayıla bilər. Məhkəmə həmçinin ATƏT/DTİHB-nin Seçkiləri Müşahidə Missiyasının yekun hesabatına istinad edərək gösgtərib ki, bənzər pozuntular sırf şikayətçi- nin dairəsi üçün olmasa da, bir çox dairələrdə qeydə alınıb. Məhkəmə hesab edi ki, şikayətçi onun dariəsində azad və ədalətli seçkilər keçirilmədiyini ortaya qo- yan ciddi və əsaslı iddia irəli sürüb (77-79. Paraqraflar). Məhkəmə qeyd edib ki, seçki pozuntuları ilə bağlı şikayətlərə ölkədaxili səviyyədə baxılıbsa, Məhkəmənin araşdırması ölkədaxili məhkəmə pros- edurlarında və məhkəmə qərarlarında hər hansı pozuntunun olub-olmaması ilə məhdudlaşmalıdır. Əgər ölkədaxili araşdırma səmərəli olmasa, onda bu hüquq xəyali olardı. Məhkəmə qeyd edib ki, şikayətçi şikayətlərini Həm DSK-MSK qarşısında, həm də ölkədaxili məhkəmələr qarşısında qaldırıb. DSK-da olan araşdırma formal olub, MSK da şikayətə çox gec baxıb. Apellyasiya Məhkəməsində və Ali Məhkəmədə verilən şikayətlərə adekvat qaydada baxılmayıb (məsələn, Ali Məhkəmə işin mahiyyətindən çox formal məsələlərlə məşğul olub). Məhkəmə Venesiya Komisiyasının “seçki məsə- lələrində müsbət təcrübələr məcəlləsi”nə istinad edərək həddən artıq forma- lizmin düzgün olmadığı qənaətinə gəlib (80-87-ci maddələr). Məhkəmə bu qənaətə gəlib ki, seçki pozuntuları ilə bağlı şikayətçinin şi- 61 4 Kerimova v Azerbaijan, http://bit.ly/1LoycMR 62 kayətləri ölkədaxili səviyyədə səmərəli şəkildə araşdırılmayıb və əsassız olaraq rədd edilib. Qeyd: Namət Əliyev işinə Kərimova Azərbaycana qarşı işdə presedent kimi istinad edilib (həmin Qərarın 44-45. Paraqrafları) 3. Kerimova v. Azerbaijan, Application No.20799/06, 30 September 2010 4 [Flora] Kərimova Azərbaycana qarşı, Şikayət No.20799/06, 30 sentyabr 2010 Şikayətçi 2005-ci il parlament seçkilərində iştirak edib və DSK-nın elan etdiyi nəticələrə görə 37 seçki məntəqəsinin 30-da daha çox səs toplayıb. DSK-nın nəticələrinə görə şikayətçi “seçilmiş namizəd” kimi göstərilib (həmçinin MnSK-nın protokollarına görə şikayətçi DSK-nın nəticələrində göstəriləndən daha çox səs toplayıb). Daha sonra MSK onun iştirak etdiyi dairədə seçkilərin nəticələrini etibarsız elan edən qərar çıxarıb. Şikayətçi bu qərardan Apellyasiya Məhkəməsinə şikayət verib və bildirib ki, DSK-nın qərarında çıxarılmış nəticələr yanlışdır. Bundan əlavə, MSK-da qərar qəbul edilərkən onun Seçki Məcəlləsinin 108.4-cü və 112.8-ci maddələri ilə hü- quqları pozulub (nəticələri təkrar hesablamaq imkanı və çağırılmaq və iza- hat vermək hüququ). Həmçinin şikayətçi DSK protokolu ilə MnSK proto- kollarını araşdırmağı təklif edib. Apellyasiya Məhkəməsi belə araşdırmadan imtina edərək MSK-nın nəticələrini qüvvədə saxladı. Şikayətçi Ali Məhkə- məyə şikayət verdi. Ali Məhkəmə şikayəti təmin etmədi. Şikayətçi ölkədaxili müdafiə vasitələrini tükədərək İHAM-a şikayət verib və 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi ilə təminat verilən seçki hüququnun po- zulduğunu iddia edib. Məhkəmə vurğulayıb ki, seçki idarəçiliyinə görə cavabdeh olan dövlət orqanlarının şəffaf qaydada fəaliyyət göstərməsi, habelə qərəzsiz və siyasi manipulyasiyadan azad olması vacibdir, onların həyata keçirdiyi prosedurlar minimum təminatlarla müşayiət olunmalı və onların qərarları kifayət qədər əsaslandırılmış olmalıdır (45.paraqraf). Məhkəmə Hökumətin seçki nəticələ- rinin etibarsız sayılmasının seçicilərin öz rəylərini sərbəst ifadə etməsinə qa- nunsuz müdaxilənin aradan qaldırılması arqumentinə şübhə ilə yanaşaraq qeyd edib ki, pozuntuların dərəcəsindən və bütövlükdə dairədə seçkinin nə- ticəsinə təsirindən asılı olmayaraq, sadəcə, bəzi seçki məntəqələrində pozun- tuların baş verməsi ucbatından bütövlükdə seçki dairəsində verilmiş səslərin nəzərə alınmaması praktikası 3-cü maddənin məqsədləri üçün qanuni məq- səd daşıyan praktika kimi baxmaq olarmı? (46.paraqraf). Məhkəmə işdəki materiallar əsasında müəyyən edib ki, seçki gününün sonunda şikayətçinin hər bir seçki məntəqəsindən əldə etdiyi MtSK proto- kollarının surətlərinə əsasən şikayətçi digər namizədin 3.992 səsinə qarşı ümumilikdə 5.566 səs qazanıb. Həmin protokollar əsasında tərtib edilmiş DSK protokoluna əsasən həmin protokollardan bəzilərinə müdaxilə edildik- dən sonra şikayətçi digər namizədin 4.091 səsinə qarşı 5.350 səs qazandı. Beləliklə, aydın oldu ki, protokollara qanunsuz düzəlişləri ehtiva edən po- zuntulardan əvvəl və sonra seçkinin nəticələri şikayətçinin seçkilərdə aşkar qalib olduğunu göstərir. Üstəlik, nə MSK, nə onun qərarına baxmış daxili məhkəmələr sözügedən pozuntularla bağlı cinayət işinə baxmış, nə də Sum- qayıt Şəhər Məhkəməsi şikayətçinin seçilməsinə kömək üçün baş verən qanunsuzluqları müəyyən etmişdir. Nəticə etibarilə Məhkəmə bu qənaətə gəlib ki, bu pozuntuların bütövlükdə dairədə “seçicilərin iradəsini müəyyən etməyi mümkünsüz” etdiyi barədə seçki orqanlarının və hökümətin mövqeyi başa düşülən deyil. Məhkəmə MSK-nın etibarsızlıq qərarı ilə bağlı olan nət- icəyə gəlib ki, həmin qərar təfsilatlı olmadığından və detallaşdırılmadığın- dan tamamilə əsassız idi (47-48.paraqraflar). Məhkəmə qeyd edib ki, o şikayətçi ilə o məsələdə razılaşır ki, səslərin yenidən hesablanması halında belə, şikayətçi yenidən qalib namizəd olacaq- dı. Bununla belə, Məhkəmə MSK-nın seçkinin nəticələrini etibarsız elan etməzdən əvvəl yenidən hesablamanın mümkünlüyünü nəzərdən keçirmə- məsini narahatlıq doğuran hal hesab edir. Məhkəmə hesab edir ki, səslərin hesablanmasına və ya seçki sənədlərinə edilmiş qanunsuz müdaxilələr seçki- lərin nəticəsinin müəyyən edilməsinə təsir göstərə bilərsə, yenidən hesabla- ma mümkün olduğu hallarda səslərin yenidən hesablanması üzrə ədalətli prosedur bütövlükdə seçki prosesinin ədalətliyinin və uğurluluğunun təmi- natıdır. Hətta Azərbaycan qanunvericiliyində səslərin yenidən hesablanması məcburi deyil, fakültativ prosedur olsa da, bu işdə MSK seçkilərin nəticələ- rini bütövlükdə etibarsız hesab etmədən əvvəl səslərin yenidən hesablanması mümkün idi (49.paraqraf). Məhkəmə daha sonra AR seçki qanunvericiliyinin müddəalarının – AR Seçki Məcəlləsinin 106.3.6-cı maddəsi (səslərin yenidən hesablanması), 170.2.2-ci maddəsi (seçki dairəsindəki seçicilərin dörddə birini təşkil edən seçki məntəqələrinin ümumi sayının beşdə ikisində seçkilərin nəticələrinin ləğv olunması) düzgün tətbiq etmədiyini və Seçki Məcəlləsinin 114.5-ci maddəsinin (seçkini uduzmuş namizədin xeyrinə törədilən pozuntuların aş- kar edilməsi əsasında istənilən səviyyədə seçkilərin nəticələrinin ləğv edil- məsinin qadağan edilməsi) nəzərə alınmamasına istinad edib. Məhkəmə qeyd edib ki, SM-nin 114.5-ci maddəsində nəzərdə tutulan hallar pozuntula- rın “qalib namizədin” xeyrinə törədilməsinin müəyyən edildiyi halların tam əksidir (əks qərar üçün bax: Namət Əliyev işi). Nə MSK, nə ölkədaxili məh- 63 5 Orujov v Azerbaijan, http://bit.ly/1MJG1Qp 64 kəmələr pozuntuların şikayətçinin xeyrinə olub-olmaması məsələsini araş- dırıb. Buna baxmayaraq, SM-nin 114.5-ci maddəsini tətbiq ediblər. Daha sonra Sumqayıt şəhər Məhkəməsi müəyyən edib ki, pozuntular şikayətçinin rəqiblərinin xeyrinə həyata keçirilib (50-51.paraqraflar). Məhkəmə müəyyən edib ki, ölkədaxili məhkəmələr şikayətçinin qaldırdı- ğı məsələlərə adekvat şəkildə baxmayıblar və şikayətçinin təqdim etdiyi sü- butları araşdırmaqdan imtina ediblər. Şikayətlərin araşdırılması səmərəli ol- mayıb. Məhkəmə qeyd edib ki, dövlət orqanlarının bu məsələyə lazımi qaydada yanaşmaması elə bir vəziyyət doğurub ki, bu zaman bütövlükdə seçki dairə- sində bütün seçki prosesi mahiyyətcə iki nəfər yüksək vəzifəli seçki rəsmisi- nin əli ilə təxribata məruz qalıb, onlar əllərində olan bir sıra seçki protokol- larında düzəlişlər etmək üçün vəzifələrindən sui-istifadə ediblər. Dövlətin vəzifəli şəxslərinin hərəkətləri ucbatından seçki nəticələrinin əsassız olaraq etibarsız elan etməklə dövlət orqanları mahiyyətcə seçkini pozmaqla onlara akömək ediblər və şərait yaradıblar. Seçki adminitrasiyası daxilində seçki prosesinin düzgünlüyünə marağın olmaması 3-cü maddənin ruhuna uyğun sayıla bilməz (53.paraqraf). Məhkəmə o nəticəyə gəlib ki, şikayətçinin dairəsində seçkilərin nəticələ- rinin ləğvi üçün hər hansı müvafiq əsaslar göstərilməyib və bu ləğv etmə öl- kədaxili seçki qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş proseduru açıq-aydın po- zub (SM-nin 114.5-ci maddəsi). 4. Orujov v. Azerbaijan, Application No. 4508/06, 26 July 2011 5 [Nadir] Orucov Azərbaycana qarşı, Şikayət No. 4508/06, 26 iyul 2011 Şikayətçi 2005-ci il parlament seçkilərində iştirak etmək üçün müstəqil namizəd qismində DSK-ya müraciət edib və DSK onun namizədliyini qeydə alıb. Seçki prosesinin gedişində şikayətçi barədə rayon polis idarəsinin mü- vafiq polis bölməsi DSK-ya məlumat verdi ki, şikayətçi seçki qanunvericili- yinin tələblərini pozararaq dairənin müəyyən ictimai ərazilərində müəyyən abadlıq işlərini maliyyələşdirir. Bununla bağlı polis bölməsi tərəfindən tərtib olunmuş protokollar DSK-ya təqdim edildi. DSK şikayətçinin namizədliyi- nin ləğv edilməsi üçün vəsatətlə Apellyasiya Məhkəməsinə müraciət etdi. Şikayətçi bildirib ki, DSK-nın vəsatəti barədə ona vaxtında məlumat veril- məyib. Apellyasiya Məhkəməsi protokollarda adı keçən şahidlərin ifadələri əsasında şikayətçinin seçki qanunvericiliyini pozması qənaətinə gələrək şi- kayətçinin namizəd qismində qeydiyyatını ləğv etdi. Şikayətçi bundan Ali Məhkəməyə şikayət etdi və şahidlərin vəziyyəti barədə yeni sübutlar təqdim etdi. O göstərdi ki, ona qarşı istifadə edilən sübutlar saxtlaşdırılıb, sübutlara düzgün qiymət verilməyib. Ali Məhkəmə şikayəti rədd etdi və Apellyasiya Məhkəməsinin qərarını qüvvədə saxladı. Şikayətçi ölkədaxili müdafiə vasitələrini tükədərək İHAM-a şikayət verib və 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi ilə təminat verilən seçki hüququnun po- zulduğunu iddia edib. Məhkəmə qeyd edib ki, bu işdə şikayətçinin namizəd qismində qeydiyya- tı Seçki Məcəlləsinin 88.4 və 113-cü maddələrinə uyğun olaraq ləğv edil- mişdi, həmin maddələr seçicilərin dəstəyini qazanmaq üçün ədalətsiz və qa- nunsuz üsullara əl atan namizədin qeydiyyatının ləğv edilməsi imkanını nə- zərdə tuturdu. Məhkəmə bununla bağlı hökumətin bu arqumentini qəbul edib ki, SM-nin yuxarıda göstərilən maddələrində nəzərdə tutulmuş şərtlər seçki təşviqatı zamanı bütün namizədlər üçün bərabər və ədalətli şəraitin ya- radılmasından və seçkilərdə xalqın rəyini sərbəst ifadə edə bilməsini müda- fiə etməkdən ibarət qanuni məqsəd daşıyır. Məhkəmənin qarşısında müəy- yən etməli olduğu sual dövlət orqanlarının qərarlarının əsassız və qeyri-mü- tənasib olub-olmamasıdır (43-44.paraqraflar). Məhkəmə daxili qanunvericiliyə riayət edilib-edilməməsini yoxlamaq sə- lahiyyətinin məhdud olmasını qeyd etməklə yanaşı, bildirib ki, namizədlərin əsassız olaraq seçkidə iştirakdan kənarlaşdırılmasının qarşısını almaq məq- sədilə müvafiq ölkədaxili prosdurlarda namizədləri seçki pozuntuları barədə hüquqa zidd və əsassız iddialardan müdafiə edən yetərli təminatlar yer alma- lı və seçkidə iştirakdan kənarlaşdırılma barədə qərarlar həmin seçki pozun- tularının ağlabatan, tutarlı və yetərli sübutuna əsaslanmalıdır (45-46.paraq- raflar). Məhkəmə qeyd edib ki, şikayətçinin namizədliyinin ləğvi onun seçicilə- rin dəstəyini qazanmaq üçün onlara maliyyələşdirmə və ya abadlıq işləri for- masında pulsuz xidmətlər göstərməsi, həmin işlər seçki dariəsinin müəyyən ərazisində yerə asfalt döşəməsi və uşaqlar və ahıllar üçün ictimai istirahət yerlərinin təmir edilməsindən ibarət olan rəyə əsaslanıb. Lakin bu rəyin sü- but edilməsi üçün istinad olunan dəlillər kasad olub – bu dəlillər iki polis əməkdaşının və həmin ərazidə yaşayan təsadüfi seçilmiş sakinlərin ifadələri- nə əsaslanıb. Məhkəmə hesab edib ki, yalnız ciddi maddi sübutlar olmadan kimsə ictimai yerlərdə iri miqyaslı abadlıq işlərinin apardığını müəyyən etmək mümkün deyil (məsələn, şiakyətçinin keçirdiyi maliyyə əməliyyatla- rının sübutu, şikayətçi ilə inşaat şirkəti arasında bağlanmış müqavilə, həmin işçilərin şikayətçi ilə əlaqələrini sübut edən ifadələri, şikayətçinin işçilərə tapşırıqlar verməsini müəyyən edən ifadələr və s.). Məhkəmə qeyd edib ki, seçki pozuntularına görə şikayətçinin məsuliyyət 65 6 Hajili v Azerbaijan, http://bit.ly/1JAAGKy 66 daşıdığı qənaətinə gəlmək üçün istifadə edilmiş prosedurda şikayətçi üçün sui-istifadə hallarına qarşı yetərli təminatlar nəzərdə tutulmamışdı. Məhkə- mə həmçinin qeyd edib ki, şikayətçinin iddia edilən hüquqa ziddi davranışı- na aid bütün sübutların təqdim edilməsində polislərin birbaşa iştirakı olmuş- du. Məhkəmə vurğulayıb ki, polisin seçki məsələlərinə müdaxilə təşkil edən bu cür təşəbbüsü özlüyündə kifayət qədər qeyri-adi haldır. Məhkəmə işin hallarını sıra ilə araşdıraraq o qənaətə gəlib ki, “sakinlə- rin” polisə ünvanladıqları ərizələr qeyri-adi xarakter daşıyır (onlar şikayət ərizəsi deyil, minnətdarlıq ərizəsi idi, nə məqsədlə şikayətçi barəsində polisə minnətdarlıq ərizəsi yazılması bəlli deyil), şahid “sakinlərin” bir hissəsi no- tarial qaydada ifadələrindən imtina edərək polis tərəfindən aldadıqlarını bil- diriblər, digərləri tikintinin kim tərəfindən aparıldığını bildmədiklərini gös- təriblər, iki nəfər polis əməkdaşından başqa təsdiqedici ifadə olmayıb və po- lislərin ifadələri fakta deyil, şayiəyə əsaslanıb, şikayətçi Ali Məhkəmədə şa- hid “sakinlərdən” bəzilərinin heç həmin ərazidə yaşamadığını müəyyən edən sübutlar aşkar edib və bu sübutlar araşdırılmayıb, DSK-nın iclası vaxtı şika- yətçi məlumatlandırımayıb, DSK-nın qərarı vəsatətlə məhkəməyə müraciət ediləndən sonrakı gün qəbul edilib və post facto xarakter daşıyıb, məhkəmə prosesi şikayətçinin iş materialları ilə tanış olmaq və mülahizələr irəli sür- məsinə imkan verməyəcək dərəcədə çox qısa müddətdə keçirilib, Apellyasi- ya Məhkəməsinin qətnaməsində şahidlərin ifadələri təhrif olunub, şikayətçi- nin təqdim etdiyi sübutları Ali Məhkəmə qəbul etməyib (47-58.paraqraflar). Nəticə etibarilə, Məhkəmə müəyyən edib ki, şikayətçinin seçkidə iştirak- dan kənarlaşdırılması yetərli və münasib sübutlara əsaslanmırdı, seçki ko- missiyalarında və daxili məhkəmələrdəki prosedurlar şikayətçiyə sui-istifadə hallarına qarşı yetərli təminatlar vermirdi. 5. Hajili v. Azerbaijan, Application No. 6984/06, 10 January 2012 6 [Arif] Hacılı Azərbaycana qarşı, Şikayət No. 6984/06, 10 yanvar 2012 Şikayətçi 2005-ci il parlament seçkilərində namizəd kim iştirak edib. Onun iştirak etdiyi dairədə 41 məntəqə olub. Seçki günü şiakyətçinin ələ etdiyi MnSK-ların protokollarına əsasən o, dairə üzrə səs çoxluğu qazanıb. Seçkidən sonra şiakyətçi MSK-ya şikayətlə müraciət edərək bildirib ki, bü- tün protokollar DSK-ya təqdim edildikdən sonra 3 məntəqə üzrə nəticələr onun rəqiblərindən birinin xeyrinə saxtlaşdırılıb. MSK şikayət əsasında şi- kayətçinin iştirak etdiyi dairə üzrə seçkilərin etibarsız hesab edilməsi barədə qərar qəbul edib. MSK qərarını onunla əsaslandırıb ki, 19 məntəqə üzrə nə- ticələrdə pozuntulara yol verilib. Şikayətçi MSK-nın bu qərarından Apellya- siya Məhkəməsinə şikayət verib. Şikayətçi bildirib ki, 3 məntəqə üzrə po- zuntuya yol verilib və digər 19 məntəqə üzrə hər hansı düzəliş və pozuntu onda olan protokolların surətlərində mövcud deyil. Apellyasiya Məhkəməsi protokolları araşdırmadan və şikayətçinin dəvət etdiyi şahidləri dindirmədən MSK-nın qərarında yazılanları təkrarlayaraq seçkilərin nəticələrinin etibar- sızlığını qüvvədə saxlayıb. Şikayətçi kassasiya şikayət verib və səslərin yenidən sayılmasının mümkünlüyünə istinad edib. Ali Məhkəmə şikayəti tə- min etməyib. Şikayətçi ölkədaxili müdafiə vasitələrini tükədərək İHAM-a şikayət verib və 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi ilə təminat verilən seçki hüququnun po- zulduğunu iddia edib. Məhkəmə qeyd edib ki, seçkilərin idarə edilməsinə cavabdeh orqanlar şəffaf qaydada fəaliyyət göstərməli və qərəzsizliklərini və müstəqlilliklərini siyasi manipulyasiyalardan qorumalı, həyata keçirdikləri icraatda özbaşnalı- ğa qarşı minimal təminatlar nəzərdə tutmalı və qərarlarını yetərli dərəcədə əsaslandırmalıdırlar (48.paraqraf). Məhkəmə bu iş üzrə qeyd edib ki, əvvəl də Kərimovanın işində çox oxşar faktlara əsaslanan şikayət araşdırıb. Lakin o nəzərə alır ki, Kərimovanın işində faktlardan aşkar görünürdü ki, seçkilərin nəticələri etibarsız elan edil- məsəydi, şikayətçi seçkiləri qazanacaqdı; həmin işdən fərqli olaraq bu işdə şikayətçinin öz dairəsində seçkiləri qazanacağını dəqiq müəyyən etmək mümkün deyil. Məhkəmə qeyd edib ki, o, yardımçı xarakter daşıyır və bi- rinci instansiya məhkəməsi rolunu daşıya bilməz. Bununla bağlı məhkəmə qeyd edib ki, 3-cü maddə seçkidə per se qalib gəlmək hüququna deyil, əda- lətli və demokratik şərtlər əsasında seçkidə namizəd kimi iştirak etmək hü- ququna təminat verir (49.paraqraf). Məhkəmə qeyd edib ki, MSK-nın qərarı şikayətçinin 3 məntəqə barədə şikayəti əsasında qəbul edilib və MSK bu qərarında şikayətçinin tələblərin- dən tamamilə kənara çıxırdı və dairədəki bir çox məntəqələrin nəticələrini etibarsız hesab edirdi. Bu qərar şikayətçinin namizəd kimi iştirak etmək hü- ququna müdaxilədir. Məhkəmə həmin müdaxilənin 3-cü maddənin tələbləri- ni pozub-pozmamasını müəyyən etmək üçün növbəti araşdırmanı aparıb. Məhkəmə hesab edib ki, eynilə Kərimovanın işindəki səbəblərə görə yerli qərarlar 3-cü maddənin tələblərinə uyğun olmayıb. MSK-nın qərarı təf- silatlı olmayıb və “pozuntuların” seçicilərin iradəsinə necə təsir etməsini göstərməyib. Bu halda MSK-nın qərarı əsassız olub. Kərimovanın işində ol- duğu kimi MSK və yerli məhkəmələr bir sıra prosedurlara əməl etməyiblər və bunun səbəblərini izah etməyiblər: birincisi, MSK səslərin yenidən sayıl- ması proseduruna niyə əməl etmədiyini izah etməyib; ikincisi, AR SM-nin 67 7 Mammadov v Azerbaijan (No 2), http://bit.ly/1PrsAlA 68 114.5-ci maddəsinə etinasız yanaşıblar (55.paraqraf). Yekun olaraq şikayətçi yuxarıda sadalanan hallarla bağlı dəfələrlə yerli məhkəmələrdə qaldırmasına baxmayaraq, onlar adekvat araşdırma aparma- yıblar və MSK-nın qərarını təkrarlayıblar (56.paraqraf). Məhkəmə yekun olaraq bildirib ki, şikayətçinin namizəd olduğu dairədə səsvermənin nəticələrinin etibarsız elan olunması barədə qərar qanunsuz olub, çünki bu qərar üçün hər hansı müvafiq prosedur və yetərli səbəblər yox idi və o, yerli seçki qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuş proseduru açıq- aşkar pozurdu (AR SM 114.5). Həmin qərar qanunsuz olaraq şikayətçini na- mizəd kimi seçkilərdə səmərəli iştirak etmək hüququndan çəkindirib və beləliklə, universal səsvermə yolu ilə insanların iradəsini müəyyən etmək məqsədi daşıyan seçki prosedurunun səmərəli və tam həyata keçirilməsinə mane olub (57.paraqraf). 6. Mammadov v. Azerbaijan (No.2), Application No. 4641/06, 10 January 2012 7 [Sərdar] Məmmədov Azərbaycana qarşı (No.2), Şikayət No.4641/06, 10 yanvar 2012 Şikayətçi müaxlif namizəd kimi 2005-ci il parlament seçkilərində iştirak edib və şikayətçinin verdiyi məlumata əsasən o seçki dairəsində səslərin ək- səriyyətini qazanıb. Seçki gününün sonunda şikayətçi DSK-nın tərtib etdiyi nəticələrə dair protokolları əldə edə bilməyib. DSK qalib gələn şəxsi elan etməyib. Şikayətçi seçkidən sonra 8 seçki məntəqəsi üzrə (protokolları ala bilmədiyi seçki məntəqələri) seçkilərin nəticələrinin ləğv edilməsi və ən yüksək səs toplayan namizəd kimi qalib elan olunması barədə MSK-ya mü- raciət etdi. MSK həmin dairə üzrə seçkilərin nəticələrini etibarsız elan etdi. Şikayətçi bu qərardan Apellyasiya Məhkəməsinə şikayət verdi və göstərdi ki, MSK-nın qərarında çıxarılmış nəticələr yanlışdır. Apellyasiya Məhkəmə- si protokolları araşdırmaqdan imtina edərək MSK-nın qərarını qüvvədə sax- ladı. Şikayətçi kassasiya şikayəti verdi və əlavə olaraq göstərdi ki, apellyasi- ya məhkəməsi sübutları araşdırmayıb. Ali Məhkəmə şikayətçinin şikayətini rədd etdi və Apellyasiya Məhkəməsinin qərarını qüvvədə saxladı. Şikayətçi ölkədaxili müdafiə vasitələrini tükədərək İHAM-a şikayət verib və 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi ilə təminat verilən seçki hüququnun po- zulduğunu iddia edib. Məhkəmə qeyd edib ki, hazırki iş Kərimovanın işindəki ilə oxşar faktlara malikdir. Lakin ondan fərqli olaraq hazırki iş üzrə şikayətçinin seçkilərin nəticələri etibarsız hesab edilməsəydi, qalib ola biləcəyini müəyyən etmək 8 Kerimli and Alibeyli v Azerbaijan, http://bit.ly/1E9l1iM 69 mümkün deyil. Məhkəmənin funksiyası yardımçı xarakter daşıdığı üçün bu- nu müəyyən etmək iqtidarında deyil. 3-cü maddə özlüyündə qalib gəlmək hüququnu deyil, seçkilərdə şəffaf və demokratik zəmində namizəd kimi işti- rak etmək hüququna zəmanət verir (52. paraqraf). Məhkəmə qeyd edib ki, MSK-nın nəticələrin etibarsız sayılması barədə qərarı şikayətçinin MSK-ya ünvanladığı şikayətin hüdudlarından kənara çıx- mışdı və bütün seçki dairəsi üzrə nəticələrin ləğvinə gətirib çıxarmışdı. Bu hal şikayətçinin namizəd kimi seçkidə səmərəli iştirak hüququna müdaxilə təşkil edirdi (53-54. Paraqraflar). Məhkəmə hesab edib ki, eynilə Kərimovanın işindəki səbəblərə görə yerli qərarlar 3-cü maddənin tələblərinə uyğun olmayıb. MSK-nın qərarı təf- silatlı olmayıb və “pozuntuların” seçicilərin iradəsinə necə təsir etməsini göstərməyib. Bu halda MSK-nın qərarı əsassız olub. Kərimovanın işində ol- duğu kimi MSK və yerli məhkəmələr bir sıra prosedurlara əməl etməyiblər və bunun səbəblərini izah etməyiblər: birincisi, MSK səslərin yenidən sayıl- ması proseduruna niyə əməl etmədiyini izah etməyib; ikincisi, AR SM-nin 114.5-ci maddəsinə etinasız yanaşıblar (57-58.paraqraflar). Məhkəmə həmçinin qeyd edib ki, şikayətçi yuxarıda sadalanan halları də- fələrlə yerli məhkəmələrdə qaldırmasına baxmayaraq, onlar adekvat araşdı- rılmayıb və MSK-nın gəldiyi nəticəni təkrarlayıb (59.paraqraf). Nəticə etibarilə, Məhkəmə hesab edib ki, nəticələrin etibarısz hesab edil- məsi qərarı qanunsuz olub və yerli seçki qanunvericiliyin pozuntusunu təşkil edib. Həmin qərar 3-cü maddə ilə təmin olunan azad seçki hüququndan şika- yətçini məhrum edib. 7. Kerimli and Alibeyli v. Azerbaijan 8 , Applications No. 18475/06; 22444/06), 10 January 2012 - [Əli] Kərimli və [Qulamhüseyn] Əli- bəyli Azərbaycana qarşı, Şikayətlər No. 18475/06 və 22444/06), 10 yanvar 2012 Hər iki şikayətçi müxalif siyasətçidir. Onlar müxtəlif dairələrdə 2005-ci il parlament seçkilərində iştirak ediblər. Seçkilərin MSK tərəfindən elan edilmiş nəticələrinə görə hər iki şikayətçi qalib olub. Daha sonra MSK tərə- findən nəticələr təsdiq olunmaq üçün Konstitusiya Məhkəməsinə göndərilib. Konstitusiya Məhkəməsi 121 seçki dairəsindən 115-i üzrə nəticələri təsdiq edib. 6 dairənin, o cümlədən hər iki şikayətçinin iştirak etdiyi dairələrin nə- ticələri KM tərəfindən ləğv edilib. Şikayətçilərin iddialarına əsasən KM-nin qərarı heç bir əsasa və faktoloji bazaya söykənməyib və ümumi olub. Məhkəmə qeyd edib ki, KM-nin qərarı faktiki və hüquqi əsaslandırması- 9 Abil v Azerbaijan, http://bit.ly/1JABM9e 70 na görə ciddi məsələlər qaldırır. Daha dəqiq, qərarda istinad edilən yeganə faktiki təfərrüat KM-nin Baş Prokurorluqdan birinci şikayətçinin seçki dai- rəsində on seçki məntəqəsinin sədr və üzvləri barədə “seçki sənədlərinin saxtalaşdırılması” və “vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadəyə” görə, ikinci şiakyətçinin dairəsi üzrə DSK-nın dörd üzvü barədə cinayət işinin açılması- na dair məktubun alınması idi. Lakin Məhkəmə qeyd edib ki, daha ətraflı tə- fərrüatların olmadığı halda, sadəcə cinayət işinin açılması faktı və güman edilən və qeyri-müəyyən şəkildə təsnif edilən pozuntular istənilən dairə üzrə bütövlükdə seçki nəticələrinin ləğv edilməsi üçün yetərli və müvafiq əsas deyil. Xüsusilə, KM bu pozuntuların həqiqətən baş verib-vermədiyini və baş verdiyi halda həmin pozuntuların hər müvafiq dairədə seçicilərin rəyinin müəyyən edilməsinin mümkünsüz edəcəyi dərəcədə ciddi təir edib-etmədi- yini müəyyən etməyib. Bundan əlavə, birinci şikayətçi ilə bağlı qaldırılan 10 məntəqə ilə bağlı pozuntular MSK tərəfindən araşdırılmış və pozuntu aşkar edilməmişdi (38.paraqraf). KM-nin qərarı seçicilərin seçiminin müəyyən edilməsini mümkünsüz edəcəyi dərəcədə ciddi pozuntuları aşkarlaya biləcək potensiala malik deyil- di. Bundan əlavə, KM SM-nin səsvermə nəticələrinin ləğv edilməsi ilə bağlı ciddi prosedur tələblərinə riayət edilməsi və sairə barədə məlumat vermirdi. Bu məsələlər cavabsız qalmışdı. Belə olan halda Məhkəmə yalnız mübahisə edilən qərarın həm faktiki hallarına, həm də hüquqi əsaslandırmasına görə əsaslandırılmamış olduğu nəticəsinə gəlib (39.paraqraf). Bundan əlavə, ma- raqlı tərəflər, o cümlədən qalib namizəd olan hər iki şikayətçi də daxil ol- maqla bu icraatdan xaric edilmişdi. Xüsusilə onlara KM-nin qərarının əsası- nı təşkil edən sənəd və ya mütəxəssis rəyləri və ya qərarın əsaslandırılması üçün istifadə edilən hər hansı sənədi almaq imkanı verilməyib. Həmçinin onlara iclasda iştirak etmək və ya digər yazılı və şifahi şəkildə öz maraqları- nı müdafiə etmək imkanı verilməyib. Məhkəmə hesab edib ki, KM-nin qəra- rı qəti olduğu üçün və eyni zamanda hər iki şikayətçinin və hüquqlarına təsir etdiyi üçün hər hansı prosedur təminatların verilməməsi vəziyyətin düzəldil- məməsi üçün şikayətin mümkün olmaması səbəbindən xüsusilə ciddi görü- nür (40.paraqraf). Məhkəmə o nəticəyə gəldi ki, KM-nin qərarı heç bir müvafiq və yetərli səbəbə əsaslanmayıb və maraqlı tərəflərə heç bir prosedur təminatı vermə- yib və şəffaf deyildi (41.paraqraf). 8. Abil v. Azerbaijan, Application No. 16511/06, 21 February 2012 9 [Bəybala] Əbil Azərbaycana qarşı, Şikayət No. 16511/06, 21 fevral 2012 Şikayətçi 2005-ci il parlament seçkilərində iştirak etmək üçün namizəd- liyi irəli sürüb və müvafiq DSK-da namizəd kimi qeydiyyatdan keçib. Seçki prosesinin gedişində DSK şikayətçinin iştirakı olmadan toplantı keçirərək onun SM-nin tələbləri ilə bir araya sığmayan fəaliyyətə cəlb olun- ması barədə məlumatlara əsaslanaraq namizədliyin ləğv edilməsi üçün Apellyasiya Məhkəməsinə müraciət etmək qərarına gəlib. DSK-nın qərarı şikayətçinin onlara seçilmək müqabilində pul vəd etdiyini iddia edən şəxslə- rin yazılı müraciətlərinə əsaslanıb. Apellyasiya Məhkəməsi DSK-nın müra- ciəti əsasında şiakyətçinin namizədliyini ləğv edib. Şikayətçi bu qərardan kassasiya şikayəti verib. Ali Məhkəmə həmin şikayəti təmin etməyib və Apellyasiya Məhkəməsinin qərarını qüvvədə saxlayıb. Şikayətçi ölkədaxili məhkəmələrdə ona qarşı istifadə edilmiş sübutların uydurma olmasına, ona qarşı ifadə vermiş şəxslərin yalançı şahidlər olmasına istinad edib. Şikayətçi ölkədaxili müdafiə vasitələrini tükədərək İHAM-a şikayət verib və 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi ilə təminat verilən seçki hüququ- nun pozulduğunu iddia edib. Məhkəmə qeyd edib ki, şikayətçinin hüquqlarına müdaxilənin 3-cü maddənin tələblərinə uyğunluğunun yoxlanılması üçün Məhkəmə şikayətçi- yə hər hansı özbaşnalığa qarşı kifayət qədər təminatlar verilib-verilmədiyini, həmçinin müvafiq qərarların əsaslandırılıb-əsaslandırılmadığını müəyyən etmək üçün müvafiq ölkə prosedurlarını və qərarları diqqətlə araşdırmalıdır (34.paraqraf). Məhkəmə hesab edib ki, seçkilərdə namizədliyini irəli sürmüş şəxslərin namizədliyinin özbaşına ləğvinin qarşısını almaq üçün müvafiq qanunvericilik namizədləri əsassız və alçaldıcı seçki pozuntusu iddiaların- dan müdafiə etmək üçün kifayət qədər təminatlara malik olmalı və eləcə də namizədliyin ləğvinə dair qərar seçki pozuntusuna dair əsaslı, etibarlı və yetərli sübutlara əsaslanmalıdır (35.paraqraf). Bu iş üzrə Məhkəmə qeyd edib ki, şikayətçini rüşvətxorluqda ittiham edən 17 nəfərdən yalnız 8-i Apellyasiya Məhkəməsi tərəfindən dindirilib. Qeyd olunan 8 nəfərdən 7-i onlara səsləri qarşılığında naməlum şəxslər tərə- findən pul vəd edildiyini təsdiq edib. Məhkəmə hesab edib ki, bu məlumat rüşvət təklifinin şikayətçi ilə əlaqədar olmasını təsdiq etmir. Şikayətçinin seçicilərə rüşvət təklif etməsi iddia edilən “naməlum şəxslər”in iddia edilən hərəkətləri ilə əlaqəsini göstərən başqa sübutlar mövcud deyil (36.paraqraf). Məhkəmə həmçinin qeyd edib ki, şahidlərdən biri məhkəmədə şikayətçinin ona pul təklif etməsinə dair ifadə verdi. Lakin Məhkəmə vurğulayıb ki, şika- yətçi həmin şahidin onun dairəsində seçici kimi qeydiyyatda olmadığını və daimi yaşayış yeri barədə Apellyasiya Məhkəməsinə yalan ifadə verdiyini təsdiq etdi. Bu isə həmin şahidin ifadələrini şübhə altında qoyur. Lakin yerli məhkəmələr şikayətçinin bu etiralarına biganə yanaşıb (37.paraqraf). DSK şikayətçini onun namizədliyi barədə iclasa dəvət etməyərək bu barədə öz 71 10 Khanhuseyn Aliyev v Azerbaijan, http://bit.ly/1WKJIsh 72 mülahizəsini bildirmək imkanından məhrum edib. Yerli məhkəmələr həmçi- nin şikayətçinin vəsatət və etirazlarını nəzərə almayıb (39.paraqraf). Beləlik- lə, şikayətçi yetərli prosedural təminatları olmayıb və bu 3-cü maddənin po- zuntusudur. 9. Khanhuseyn Aliyev v. Azerbaijan 10 , Application No. 19554/06, 21 February 2012 - Xanhüseyn Əliyev Azərbaycan qarşı, Şikayət No. 19554/06, 21 fevral 2012 Şikayətçi 2005-ci il parlament seçkilərində iştirak üçün namizəd kimi qeydiyyatdan keçib. Seçki prosesinin gedişində DSK onun SM-nin tələbləri- nə uyğun olmayan fəaliyyətlə məşğul olması barədə məlumatlar olduğunu əsas gətirərək namizəd kimi qeydiyyatının ləğv edilməsi tələbi ilə Apellyasi- ya Məhkəməsinə müraciət edib. DSK-nın iclasında şikayətçinin iştirakı tə- min edilməyib. Apellyasiya Məhkəməsi bu müraciət əsasında şikayətçinin namizədliyinin qeydiyyatını ləğv edib. Şikayətçi Ali Məhkəməyə müraciət edərək ona qarşı irəli sürülən itithamların saxta və onun əleyhinə istifadə edilmiş sübutların inandırıcı olmadığına, təsdiq edilmədiyini və yanlış qiy- mətləndirildiyini bildirib. Ali Məhkəmə şikayəti rədd edərək Apellyasiya Məhkəməsinin qərarını qüvvədə saxlayıb. Şikayətçi ölkədaxili müdafiə vasitələrini tükədərək İHAM-a şikayət verib və 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi ilə təminat verilən seçki hüququ- nun pozulduğunu iddia edib. Məhkəmə qeyd edib ki, şikayətçinin 3-cü maddə ilə təmin edilən seçki- lərdə namizəd qismində iştirak etmək hüququna dair presedent hüququ bir sıra məhkəmə qərarları ilə yanaşı, “Orucov Azərbaycana qarşı” işində əks olunub. Bu qərara əsasən məhkəmə xatırladıb ki, namizədliyin ləğvi zamanı özbaşnalığı aradan qaldırmaq üçün prosedural təminatlar olmalıdır (30 və 34.paraqraflar). Məhkəmə qeyd edib ki, şikayətçinin namizədliyinin ləğv edilməsi qərarı dörd seçicinin yazılı ərizələrinə və bir neçə pul əskinasından ibarət “maddi sübut”a əsaslanıb. Məhkəmə hesab edib ki, bu materiallar və onların araşdı- rılması yolu şikayətçinin seçiciləri pulla almağa cəhd etməsi itihamı üçün əsaslı, etibarlı və yetərli saıylmır (35.paraqraf). Məhkəmə vurğulayıb ki, pul əskinasları hər hansı xüsusi işarələr və ya barmaq izlərinin yoxlanılması barədə ekspertiza rəyi olmadığından bu təsa- düfi əskinaslar özlüyündə onların rüşvət vasitəsi olduğunu və şikayətçi tərə- findən seçicilərə verildiyini təsdiqləyən sübut sayıla bilməz (36.paraqraf). Dörd seçici ilə bağlı Məhkəmə qeyd edib ki, bu seçicilərdən heç biri müva- 11 Atakishi v Azerbaijan, http://bit.ly/1JrgAAB 73 fiq seçki komissiyasının iclasında və ya məhkəmələrdə dindirilmək üçün də- vət edilməyib və bu ərizələrin təsdiqi ilə bağlı məlumat almaq üçün hər han- sı addım atılmayıb. Həmin seçicilərin dindirilməsi həlledici idi. Şikayətçiyə qarşı istifadə edilən sübutlar onun mötəbərliyini aradan qaldıracaq qaydada öyrənilməyib (37.paraqraf). Şikayətçi namizədliyinin ləğvi məsələsinin müzakirə olunduğu iclasa dəvət edilməyib və burada dindirilməyib. DSK-nın bəzi üzvləri həmin gün hər hansı iclasın olmadığı barədə iddialarına baxmayaraq müəammalı şərait- də şikayətçinin qeydiyyatının ləğvi məsələsi barədə qərar qəbul olunub (39.paraqraf). Şikayətçi məhkəmədə özünü müdafiə etməsi üçün lazımi müddətə malik olamyıb. Şikayətçinin namizədliyinin ləğvi öncədən ağlaba- tan qaydada xəbərdarlıq edilmədən baş verib (40.paraqraf). Yerli məhkəmə- lər tərəfindən adekvat araşdırma aparılmayıb (41.paraqraf). Belə olan halda, şikayətçinin namizədliyi prosedural təminatlar olmadan ləğv edilib. 10. Atakishi v. Azerbaijan, Application No. 18469/06, 28 February 2012 11 [Abbas] Atakişi Azərbaycana qarşı, Şikayət No. 18469/06, 28 fevral 2012 Şikayətçi 2005-ci il parlament seçkilərində namizəd kimi qeydiyyata alı- nıb. Daha sonra seçki prosesinin gedişində DSK onun namizədliyinin ləğv edil- məsi üçün Apellyasiya Məhkəməsinə müraciət edib. DSK qərarı iki əsasa söy- kənirdi: birincisi, şikayətçi seçiciləri rüşvətlə almağa çalışıb; ikincisi, o, rəqibi- ni təhqir edib və rəqibinin seçkiqabağı görüşünü dağıdıb. Apellyasiya Məhkə- məsi bu əsasları rəhbər götürərək şikayətçinin namizədliyini ləğv edib. Şikayət- çi kassasiya şikayəti verərək bildirib ki, o, DSK-nın iclası barədə məlumatlandı- rılmayıb. Sənədlər saxta olub. Şikayətlərin heç biri ilə bağlı dinləmə keçirilmə- yib. Şikayətlərin həqiqi şəxslər tərəfindən yazılıb-yazılmaması belə aydınlaşdı- rılmayıb. Şikayətçilərdən birinin şikayətinin geri götürməsi barədə bəyanat olub. Ali Məhkəmə şikayəti təmin etməyib və Apellyasiya Məhkəməsinin qəra- rını qüvvədə saxlayıb. Şikayətçi ölkədaxili müdafiə vasitələrini tükədərək İHAM-a şikayət verib və 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi ilə təminat verilən seçki hüququ- nun pozulduğunu iddia edib. Məhkəmə qeyd etdi ki, şikayətçinin 3-cü maddə ilə təmin edilən seçki- lərdə namizəd qismində iştirak etmək hüququna dair presedent hüququ bir sıra məhkəmə qərarları ilə yanaşı, “Orucov Azərbaycana qarşı” işində əks 12 Karimov v Azerbaijan, http://bit.ly/1Jnh5qS 74 olunub. Bu qərara əsasən məhkəmə xatılradıb ki, namizədliyin ləğvi zamanı özbaşnalığı aradan qaldırmaq üçün prosedural təminatlar olmalıdır (37 və 41.paraqraflar). Məhkəmə qeyd edib ki, şikayətçinin namizədliyinin ləğvinin birinci əsası H.S. adlı şəxsin yazılı bəyanatıdır. O, daha sonra bu bəyanatından im- tina edib və dövlət orqanları qarşısında dəfələrlə bunu ifadə edən növbəti bəyanatlar verib. DSK və yerli məhkəmələr onu bircə dəfə də olsun dindir- məyib. Baxmaraq ki, o, Apellyasiya Məhkəməsinə gəlmişdi. H.S.-nin imtina bəyanatları yerli məhkəmələr tərəfindən nəzərə alınmayıb. Məhkəmə hesab edib ki, bu hissədə yerli məhkəmələrin istinad etdiyi əsaslar legitim şübhələ- ri aradan qaldıracaq şəkildə araşdırılmayıb (43.paraqraf). Məhkəmə şikayətçinin namizədliyinin ləğvi ilə bağlı ikinci əsasla əlaqə- dar bildirib ki, bu əsası sübut edə biləcək dəlillər qısa məzmunlu məktub və teleqramlardan ibarətdir. Bu şikayətlərin heç biri şikayətçinin konkret hər hansı yanlış və ya qanunsuz hərəkəti haqqında məlumat vermir. Məhkəmə- lər şikayət müəlliflərinin şəxsiyyətini müəyyənləşdirməyib. Onları dindir- məyə cəhd göstərməyib. Beləliklə, bu yazılı ittihamlar nəinki şikayətçinin hər hansı qanunsuz hərəkətini, hətta real şəraiti sübut edən dəlil sayıla bil- məz (44.paraqraf). DSK-nın təqdim etdiyi digər sübut şikayətçinin oppon- entinin ittihamlarıdır. Bunların araşdırılması üçün əlavə araşdırma lazım idi. Yerli məhkəmələr tərəfindən belə bir araşdırma aparılmayıb. Bundan əlavə, yerli məhkəmələr namizədliyin ləğvi kimi AR SM-nin 88.2-ci maddəsinə is- tinad etsələr də, bunun əsasını təşkil edən adekvat hüquqi zəmini təmin edə bilməyiblər. Həmçinin şikayətçi DSK-nın iclasına dəvət edilməyib. Yerli məhkəmələr onun arqumentlərini yetərli şəkildə araşdırmayıblar. Ona özünü müdafiə etməsi üçün lazımi müddət və imkan yaradılmayıb (44-48.paraqraf- lar). Beləliklə, şikayətçinin namizədliyinin ləğvi təminatlar olmadan, özbaşı- na həyata keçirilib. 11. Karimov v. Azerbaijan, Application No. 12535/06, 25 September 2014 12 Şikayətçi müxalif partiyanın namizədi kimi 2005-ci il parlament seçkilərin- də iştirak edib. Şikayətçinin seçkilərdə iştirak etdiyi DSK-da hərbi hissələr yerləşirdi. Həmin hərbi hissələrdə DSK-nın qərarına əsasən ayrıca seçki məntə- qələri yaradılmışdı. O, səsvermə nəticəsində iştirak etdiyi DSK üzrə ikinci ən çox səs toplamış namizəd olub. Şikayətçinin rəqibi ondan nisbətən çox səs alıb. Şikayətçi müəyyən edib ki, onun rəqibinin aldığı səslərin içərisində hərbçilərin səsləri xüsusi yer tuturdu. Buna görə də şikayətçi hərbi hissələr üçün yaradılmış seçki məntəqələrinin nəticələrinin ləğv edilməsi üçün seçkidən sonra MSK-ya müraciət etdi və müraciətini digərləri ilə bərabər, həm də onunla əsaslandırdı ki, qanunvericiliyə görə hərbçilər normal qaydada adi seçki məntəqələrində səs verməlidir. Yalnız müstəsna hallarda hərbi hissədə seçki məntəqəsi yaradıla bi- lər. DSK qanunu düzgün tətbiq etməyib. Şikayətçi şikayətinə bu hərbi hissələr üzrə aparılmış müşahidələrin nəticələrini də əlavə etdi. MSK həmin şikayəti rədd etdi. Şikayətçi Apellyasiya Məhkəməsinə şiakyət etdi. Apellyasiya Məh- kəməsi onun şikayətini rədd etdi. Şikayətçi Apellyasiya Məhkəməsinin qərarın- dan kassasiya şikayəti verdi. Ali Məhkəmə onun şikayətini rədd etdi. Şikayətçi ölkədaxili müdafiə vasitələrini tükədərək İHAM-a şikayət verib və 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi ilə təminat verilən seçki hüququ- nun pozulduğunu iddia edib. Məhkəmə qərarında ilk növbədə Venesiya Komissiyasının Yaxşı Seçki Praktikası Təlimatına istinad edib. Müəyyən edib ki, bir qayda olaraq, hərbçilər adi seçki məntəqəsində səs verməlidir. Daha sonra ATƏT/İHDTB-nun 2005-ci il seçki müşahidələrinə istinad edib. Müəyyən edib ki, 2005-ci il parlament seçkilərində praktik olaraq bütün hərçilər hərbi hissələrdə qurulmuş xüsusi seçki məntəqələrində səs veriblər. Həmçinin bu xüsusi məntəqələrdə seçki şəf- faf olmayıb. Çünki burda seçkilərin təşkili və həyata keçirilməsi funksiyası Mü- dafiə Nazirliyinə verilib. Məhkəmə daha sonra AR Seçki Məcəlləsinin hərbçilə- rin səsvermə qaydasını tənzimləyən 35.5-ci maddəsini təhlil edərək bu nəticəyə gəlib ki, hərbi hissələrdə xüsusi seçki məntəqələrinin qurulması üçün 3 şərt tə- ləb olunur: (i) Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|