See discussions, stats, and author profiles for this publication at
Yüklə 13,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
proteksionizm, ya‘ni erkin
savdo yo‗lidagi to‗siqlar xalqaro ixtisoslashuvdan olinadigan nafni kamaytiradi yoki yo‗qqa chiqaradi. erkin savdo yo‗lida juda ko‗p to‗siqlar mavjud bo‗ladi. Ularning asosiylari quyidagilar: boj to‗lovlari import tovarlarga aksiz soliqlari hisoblanadi, u daromad olish maqsadida yoki himoya uchun kiritilishi mumkin; import kvotalari yordamida ma‘lum bir vaqt oralig‗ida import qilinishi mumkin bo‗lgan tovarlarning eng yuqori hajmi o‗rnatiladi; ta‘rifsiz to‗siqlar deyilganda litsenziyalash tizimi, mahsulot sifatiga standartlar qo‗yish yoki oddiy ma‘muriy taqiqlashlar tushuniladi; eksportni ixtiyoriy cheklashlar savdo to‗siqlarining nisbatan yangi shakli hisoblanadi. Bu holda chet el firmalari o‗zlarining ma‘lum mamlakatga eksportini «ixtiyoriy» cheklaydi. 609 Bojxona siyosatining asosiy vazifalari quyidagilardan iboratdir: 1) tashqi savdoni rivojlanishiga ko‗mak berish; 2) davlatning iqtisodiy o‗sishini tezlashtirish; 3) xalqaro mehnat taqsimotida qatnashishdan foyda olish; 4) mamlakat savdo va to‗lov balansining ijobiy saldosini ta‘minlash; 5) davlat byudjeti daromadlarini o‗stirish; 6) xorijiy davlatlar va ular ittifoqliklarining diskriminatsion chora-tadbirlariga qarshi harakat olib borish; 7) davlatning savdo siyosiy pozitsiyasini mustahkamlash; 8) korxonalar, tashkilotlar va tadbirkorlarning tashqi bozorga chiqishini ta‘minlash; 9) milliy iqtisodiyotning tarkibiy qayta qurilishiga ko‗mak berish; 10) mamlakat xalq xo‗jaligining jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuvini chuqurlashtirish; 11) bozor faoliyatiga shart-sharoit yaratish. O‗zbekiston Respublikasi bojxona siyosatining asosiy tamoyillari Jahon savdo tashkiloti (JST) hujjatlarida qayd etilgan bojxona siyosatining xalqaro tajribalariga hamda O‗zbekistonning tashqi va ichki siyosati tamoyillariga asoslangan bo‗lib, quyidagilardan iborat: 1. Xalqaro huquq normalarining ichki davlat normalari oldida ustunligini tan olish tamoyili. Uning mohiyati shundaki, o‗z milliy huquq tizimini yaratayotgan milliy davlatimiz xalqaro huquq normalarining ichki davlat normalari oldida ustun turishini tan oladi. O‗zbekiston Respublikasining BMT, JST va boshqa xalqaro tashkilotlariga a‘zo bo‗lishi bojxona ishi sohasidagi umumjahon muammolarni hal etishda faol ishtirok etishiga keng imkoniyatlar 610 ochib berdi va respublika zimmasiga bir qator majburiyatlarni ham yukladi. 2. O‗zbekistonda amalga oshiriladigan bojxona siyosatining yagonaligi tamoyili. Bu O‗zbekiston Respublikasining bojxona hududida yagona bojxona siyosatining olib borilishini anglatadi. 3. Ichki va ko‗p tomonlama aloqalarni o‗rnatish va rivojlantirish tamoyili. Bu tamoyil O‗zbekiston Respublikasining bojxona ishi sohasida xalqaro hamkorlik olib borishga faol intilishi orqali amalga oshiriladi. 4. Milliy davlat manfaatlari ustunligini hisobga olgan holda o‗zaro savdo kelishuvlarida yon berishlik tamoyili. Bojxona siyosati hamkor mamlakatlarning joriy manfaatlarini hisobga olsa hamda o‗zaro munosabatlarda ma‘lum bir kelishuvlarni qabul qilsa, uning samaradorligi yanada oshadi. Ammo, bunda davlatning milliy xavfsizligi xavf ostiga qo‗yilishi mumkin emas. 5. O‗zaro kamsitmaslik tamoyili. Davlat o‗z iqtisodiy manfaalarini himoya qilish maqsadida bojxona siyosati dastaklari orqali u yoki bu milliy bozorda chegaralash chora-tadbirlarini qo‗llaydi. Ularni qo‗llash diskriminatsion (kamsitish) ko‗rinishida bo‗lmasligi, ya‘ni ba‘zi mamlakatlarga nisbatan emas, balki barcha qatnashuvchi mamlakatlarga nisbatan birdek qo‗llanilishi lozim. 6. Bir tomonlama harakatlarga yo‗l qo‗ymaslik. Milliy bozorni himoya qilish bo‗yicha qarorlar ko‗p tomonlama maslahatlashuvlardan so‗ng qabul qilinishi kerak. 7. Demokratizm tamoyili. Demokratizm tamoyili bojxona siyosatini ishlab chiqish va uni hayotga qo‗llashda xo‗jalik yurituvchi subyektlar hamda fuqorolarning bojxona ishi sohasidagi huquqlarining himoyalanishini talab qiladi. 611 Davlat bojxona organlari nazorati vazifalarini bajarish uchun xalqaro tajribada ko‗p qo‗llaniladigan quyidagi usullardan qo‗llaniladi: bojxona yig‗imlarining miqdorini tartibga solish orqali mamlakatga kirib kelayotgan tovarlar tarkibiga ta‘sir ko‗rsatish. Bunda tovrlarning mamlakat hayot faoliyati uchun qay darajada muhimligi e‘tiborga olinadi. Aholi va mamlakat ehtiyojlari uchun muhim bo‗lgan import mahsulotlariga boj to‗lovlari kamaytiriladi yoki bekor qilinadi. Boshqa tovarlarga esa boj to‗lovlari yuqori darajada belgilanadi; mamlakatning hisob va to‗lov balansining holatini hisobga olgan holda ta‘rif qoidalarini tartibga solish; milliy iqtisodiyotni jahon bozoridagi mahsulotlar sifat ko‗rsatkichlari, ishlab chiqarish xarajatlaridagi farqlar hamda ichki va tashqi bozorlardagi narx qaychisi tufayli yuzaga keladigan salbiy omillar ta‘siridan himoya qilish. Ichki va jahon bozorlari narxlarini muvofiqlashtirish uchun bojxona dastaklari va vositalaridan foydalaniladi. Bojxona organlarining maqsadi quyidagilardan iborat: bojxona bojlari shaklidagi to‗lovlarni nazorat qilish; bojxona nazorati va rasmiylashtirish xarajatlarini kamaytirish; mamlakatga noqonuniy kontrabanda tovarlarini olib kirish va man etilgan tovar va moddiy qiymatlarni olib chiqib ketishining oldini olish. 612 Bojxona organlarining muhim vazifalaridan biri strategik xomashyolarni, valyutalarni noqonuniy tarzda chetga olib chiqib ketilishiga yoki eksport va barter operatsiyalari tufayli olingan valyuta tushumlarining qaytmasligiga hamda kontrabandaga yo‗l qo‗ymaslik hisoblanadi. Iqtisodiy kontrabandaga qarshi kurash muhim ahamiyatga ega. Tashkiliy jinoiy guruhlar va ayrim tadbirkorlar tomonidan mamlakatga noqonuniy tarzda tovarlarini olib kelinishi ichki bozorlardagi tovarlarning raqobatbardoshligiga ta‘sir ko‗rsatadi. Chunki kontrabanda tovarlari bojxona to‗lovlarini, soliqlarni to‗lamasdan olib kirilgani uchun ichki bozordagi milliy tovarlarga nisbatan arzon bo‗ladi. Natijada ular milliy tovarlar bozorini kasod qilib tovar ishlab chiqaruvchilarni xonavayron bo‗lishiga olib keladi. Kontrabandistlarning maqsadi qisqa muddatda tovarlarni sotib, foyda olishdan iborat. Iqtisodiy kontrbandaga qarshi kurashning asosiy yo‗llari quyidagilardan iborat: barcha transport vositalaridan foydalanib, bojxona nazoratidan yashirincha bojxona chegaralari orqali tovar boyliklar va buyumlarni olib o‗tishga bo‗lgan urinishlarni aniqlash va ularning oldini olish; kontrabanda buyumlarini o‗z vaqtida aniqlash va ularni musodara qilishning texnologik sxemalarini ishlab texnika va texnologiyalar bilan jihozlash, yuqori malakali bojxona xodimlarini tayyorlash va ularni vatanparvar qilib tarbiyalash lozim bo‗ladi. Shuningdek, kontrabanda bilan shug‗ullanuvchi shaxslarning javobgarligini, ularni jazoga tortishning qonuniy- me‘yoriy asoslarini kuchaytirish kerak; 613 tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilari o‗rtasida profilaktika ishlarini olib borish; davlat bojxona organlarinig xavsizlik va huquq-tartibot organlari hamda jamoatchilik bilan hamkorlikda faoliyat olib borishlarini ta‘minlash; kontrabandaga qarshi kurash bo‗yicha chora-tadbirlarni tartibga soluvchi, ularning qonuniyligini ta‘minlovchi hujjatlarni ishlab chiqish. Yüklə 13,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|