See discussions, stats, and author profiles for this publication at

11.4-jadval 
O‗zbekistonda aholi jon boshiga asosiy turdagi qishloq 
xo‗jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining ratsional 
iste‘mol me‘yorlariga nisbati (%)
1
 
Mahsulot turlari 
JSST me‘yorlariga 
nisbatan*,% 
O‗zbekiston 
Respublikasi SSV 
me‘yorlariga nisbatan,% 
1991 y. 
2016 
y. 
2020 
y. 
1991 
y. 
2016 
y. 
2020 y. 
Don 
76,7 
206,3 
159,1 
71,7 
192,7 
148,6 
Kartoshka 
17,9 
95,4 
85,5 
17,8 
95,1 
85,2 
Sabzavot va poliz 
hamda ozuqabop 
ekinlar 
146,9 
249,6 
247,3 
153,7 
261 
258,7 
Meva va 
rezavorlar 
31,1 
119,5 
96,9 
30,2 
115,9 
93,9 
Go‗sht (tirik 
vaznda) 
54,6 
99,6 
103,7 
52,4 
95,6 
99,6 
Sut 
36,4 
76,4 
78,0 
35,6 
74,8 
76,3 
Tuxum (dona) 
24,6 
83,2 
91,0 
21,8 
73,8 
80,7 
Izoh: 
JSST 
so‗ngi 
yillarda 
oziq-ovqat 
iste‘moli 
me‘yorlarini kg. dan kkalga almashtirgan. Kkallda hisoblash 
imkoniyati bo‗lmagani sababli kilogrammda hisoblash amalga 
oshirildi. 
1
N.I. Saidahmedova tomonidan tuzilgan. 

---

334 
Yuqoridagi ijobiy holatlarni mustaqillik yillarida agrar 
sohada olib borilayotgan iqtisodiy islohotlarning pirovard natijasi 
sifatida baholash mumkin. Xususan, kartoshka, sut va sut 
mahsulotlari, tuxum, meva va rezavorlar, go‗sht (tirik vaznda)ni 
aholi jon boshiga ishlab chiqarish ularning ratsional iste‘moli 
me‘yorlari darajasiga birmuncha yaqinlashib qolgan. Don 
mahsulotlari yetishtirish esa aholi jon boshiga ratsional iste‘mol 
me‘yorlariga nisbatan o‗rtacha 150 foizga ta‘minlangan. 
O‗zbekistonda qishloq xo‗jaligi oziq-ovqat mahsulotlari 
ishlab chiqarishini rivojlantirish va oziq-ovqat xavfsizligini 
ta‘minlashda quyidagi muammolar mavjud: 

urbanizatsiya jarayonlarining jadallashuvi va boshqa 
omillar 
ta‘sirida 
qishloq 
xo‗jaligida foydalaniladigan, 
shu 
jumladan, 
ekin 
yer 
maydonlarining 
kamayib 
borishi. 
Jumladan, 
2010-
2010-yillarda 
qishloq 
xo‗jaligi ekin yer maydonlari 
1,7 ming gektarga kamaygan bo‗lsa, 2020-yildan 2017-yilga 
nisbatan 232,2 ming gektarga, ya‘ni 6,27%ga qisqardi; 

meliorativ 
holati 
yomonlashgan 
sug‗oriladigan 
yer 
maydonlarining mavjudligi; 

ilgari sug‗orilgan, ammo sho‗rlangan yerlarga aylangan, 
qishloq xo‗jaligi yer oborotidan chiqib ketgan yerlarning 
mavjudligi; 

yerlarning cho‗llanish jarayonlarining yuz berayotganligi; 

suv resurslari tanqisligi va uning sifatining yomonlashuvi; 

---

335 

yer va suv resurslaridan foydalanish samaradorligining 
pastligi, zamonaviy agrotexnika va texnologiyalarni qo‗llashning 
sustligi; 

chorvachilik uchun ozuqa bazasining yetarli emasligi, 
yaylovlarning kamayib borishi; 

qishloq 
xo‗jaligi 
ishlab 
chiqarishini 
mexanizatsiyalashtirish, 
texnika 
va 
texnologiyalar 
bilan 
qurollanish darajasining pastligi, ayniqsa, kichik yer maydonlari 
uchun kichik mexanizatsiyalashtirish texnikasi, ya‘ni mini qishloq 
xo‗jaligi texnikasi, mini traktor va motobloklarning yetarli 
emasligi; 

ekologik va iqlim o‗zgarishlari; 

asosiy turdagi qishloq xo‗jaligi oziq-ovqat mahsulotlari 
hosildorligining pasayib borishi; 

fermer va dehqon xo‗jaligi rahbarlarining yetarli bilim va 
malakalariga ega emasligi. 
Oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlashda oziq-ovqat sanoati ham 
muhim ahamiyatga ega. Oziq-ovqat sanoati tayyor yoki yarim 
fabrikat holda ovqat mahsulotlari, shuningdek, ichimliklar, tamaki 
buyumlari hamda yog‗ ishlab chiqarish asosida sovun va yuvish 
vositalarining bir necha toifalarini ishlab chiqaruvchi tarmoqlar 
guruhidir. Oziq-ovqat sanoati agrasanoat majmuasi tarkibiga 
kiradi va unda xomashyo yetkazib beruvchi tarmoq sifatidagi 
qishloq xo‗jaligi va savdo tarmoqlari bilan mustahkam aloqador 
tarmoq hisoblanadi. Oziq-ovqat sanoatining bir qismi xomashyo 
tumanlari, boshqa qismi iste‘mol tumanlari bilan bog‗langan 
bo‗ladi. Bu tarmoq O‗zbekistonda dehqonchilik va chorvachilik 
mahsulotlarini qayta ishlash asosida shakllangan. Uning 
geografik, ya‘ni hududiy joylashuvi qayta ishlanadigan xomashyo 
xususiyatlariga bog‗liq. 

---

336 
Bugungi kunda, oziq-ovqat sanoati korxonalari yuqori 
darajada mexanizatsiyalashgan, ma‘lum darajada avtomatlashgan, 
kompyuter texnologiyalari va robotlar qo‗llaniladigan ishlab 
chiqarishga aylangan. Shuning uchun mazkur tarmoq nafaqat 
qishloq xo‗jaligi, shu bilan birga, mashinasozlik, energetika, 
kimyo sanoati bilan bevosita integratsiyalashmoqda. 
Bugungi kunda, respublika oziq-ovqat sanoati «O‗zbek oziq-
ovqat holding» kompaniyasi (tarmoq yalpi mahsulotidagi ulushi 
33,4%) 
―O‗zdonmahsulot‖(14,5%) 
va 
―O‗zvinosanoat 
xolding‖(8,9%) kompaniyalari hamda xususiy korxonalar va 
boshqa xo‗jalik yuritish subyektlari (43,2 %) faoliyat yuritmoqda. 
Tahlil davrida o‗simlik yog‗i va osh tuzi ishlab chiqarish 
hajmlari kamaydi. Bu hol mazkur turdagi mahsulotlar importining 
oshganligi bilan izohlanadi. Oziq-ovqat sanoatida eng muhim 
muammolardan biri qishloq xo‗jaligi oziq-ovqat mahsulotlarini 
qayta ishlash darajasining hamon past ekanligi bilan izohlanadi. 
O‗zbekistonda meva-sabzavot mahsulotlarini qayta ishlash ulushi 
(darajasi) 2012-yildagi 13,3% dan 2020-yilda 17,8%ga, go‗shtni 
qayta ishlash ulushi 6,9%dan 12,0%ga, sutni qayta ishlash ulushi 
esa 9,8%dan 14,1%ga o‗sdi. 
Meva-sabzavot 
mahsulotlarini 
qayta 
ishlash 
ulushi 
Samarqand (30,2%), Toshkent viloyati (Toshkent shahri bilan)da 
(22,4 %) Qashqadaryo (20,6%), Namangan(19,8%) viloyatlarida 
birmuncha yuqoridir. Ammo bu ko‗rsatkich Qoraqalpog‗iston 
Respublikasida, Xorazm, Surxondaryo, Jizzax va Navoiy nisbatan 
ancha pastdir. Go‗shtni qayta ishlash ulushi Toshkent va Andijon 
viloyatlarida kuzatiladi. Sutni qayta ishlash ulushi esa Namangan 
va Toshkent viloyatlarida birmuncha yuqoridir. Tahlillar shuni 
ko‗rsatmoqdaki, qishloq xo‗jaligi oziq-ovqat mahsulotlarini qayta 
ishlash darajasi mamlakatimizda ancha past bo‗lib, bu borada 

---

337 
muammolar mavjudligidan dalolat beradi. Bu muammolar qayta 
ishlash korxonalarining sonining kamligi, ularning asosiy ishlab 
chiqarish 
fondlarining 
ancha 
eskirganligi, 
qayta 
ishlash 
korxonalarining 
respublika 
hududlari 
bo‗ylab 
notekis 
joylashtirilganli bilan bog‗liqdir. Endilikda bu muammolarni hal 
etish uchun qishloq xo‗jaligi mahsulotlarini qayta ishlash 
korxonalari sonini barcha hududlarda ko‗paytirish, mavjudlarini 
modernizatsiya qilish, yangi texnika va texnologiyalar bilan qayta 
jihozlash 
asosida 
ishlab 
chiqarish 
quvvatlarini 
oshirish, 
shuningdek, qishloq xo‗jaligi mahsulotlarini saqlash omborlarini 
tashkil etish maqsadga muvofiq bo‗ladi. 
Asosiy turdagi oziq-ovqat mahsulotlarini aholi jon boshiga 
iste‘mol qilish bo‗yicha Jahon sog‗liqni saqlash tashkiloti va 
O‗zbekiston Respublikasi Sog‗liqni saqlash vazirligi tomonidan 
tavsiya qilinadigan ratsional me‘yorlarga qiyoslaganda haqiqiy 
iste‘mol darajalari ham mustaqillik yillarida oshib borish 
tendensiyasiga ega bo‗ldi. Non va non mahsulotlari bo‗yicha aholi 
jon boshiga iste‘mol qilish ushbu tavsiyalarga ko‗ra, ratsional 
me‘yorlar darajasidan hamisha yuqori bo‗lgan. 2019-yilda aholi 
jon boshiga iste‘mol qilish haqiqiy darajasi JSST va O‗zbekiston 
Respublikasi Sog‗liqni saqlash vazirligi tavsiya qilgan me‘yorlar 
darajalariga nisbatan o‗simlik yog‗i bo‗yicha 183,6 foiz va 263,7 
foizga yuqori bo‗lishiga erishilgan. Shuningdek, 2019-yildan 
1990-yildagiga nisbatan go‗sht va go‗sht mahsulotlarining haqiqiy 
iste‘mol darajasi ratsional me‘yorlarga nisbatan mos ravishda 44,2 
foizdan 61,6 foizga hamda 42,5 foizdan 59,2 foizga o‗sdi. 
Bunday ijobiy siljishlar respublikamiz agrar sohasining jahon 
agrar iqtisodiyoti sektori bilan hamkorlik aloqalari ijobiy natijasi 
sifatida e‘tirof etilishi mumkin. Shu boisdan 2015-yilda 
mamlakatimiz Birlashgan Millatlar Tashkilotining Oziq-ovqat va 

---

338 
qishloq xo‗jaligi tashkiloti (FAO) ga a‘zo davlatlarga oziq-ovqat 
xavfsizligini 
ta‘minlash 
sohasida 
Mingyillik 
rivojlanish 
maqsadlariga erishgani uchun beriladigan mukofotiga sazovor 
bo‗lgan 14 ta davlatdan biri sifatida e‘tirof etildi