Şək İnsanın təsərrüfat fəaliyyətinin yayılması

Təyini: Ərazi planlaşdırılması - ərazilərin inkişaf planlaşdırılmasıdır, o cümlədən funksional zonaların müəyyənləşdirilməsi, dövlət və bələdiyyə ehtiyacları üçün kapital tikinti obyektlərinin planlaşdırılmış yerləşdirilmə zonalarının, ərazi istifadəsinin zonalarının xüsusi şərtlərlə planlaşdırılmasıdır.

• 
  Sovet məkanında bütöv rayon planlaşdırılması üzrə ilk iş Abşeron yarımadasının baş planının həlli idi (1924).
  
• 
  20-30-cu illərdə planlı iqtisadiyyat şəraitində ölkənin məskunlaşma sisteminin inkişaf yollarının axtarışı aparılırdı. Urbanizm və dezurbanizm ideyaları meydana gəlirdi. Yeni şəhərlər layihələndirilir və tikilirdi, yeni sənaye rayonları formalaşırdı.
  
• 
  1930-cu illərdə uralın bir sıra rayonlarının, Sibirin, Donetskin və Krivorojskinin rayon planlaşdırılması layihələri işlənilmişdi.
  
• 
  1940-50-ci illərdə Avropanın çox iri aqlomerasiyalarının planlaşdırılma layihələri yerinə yetirilirdi. (şək. 20, 21). P.Aberkrombinin rəhbərliyi ilə işlənilmiş “Böyük Londonun” layihəsi geniş tanınmışdır, burada inkişaf edən, meqapolisin və ətraf ərazilərin və məskənlərin maraqları uyğunlaşdırılmışdı. (şək. 22).
  

Şək.20.Kopenhagenin inkişaf layihəsi, 1947.

Şək.21.Stokholmun planlaşdırma layihəsi, 1950.

Şək.22. “Böyük Londonun” inkişaf layihəsi, Aberkrombi, 1950-ci illər.

• 
  60-cı illərdə elmi-texniki inqilabla və artan şəhərsalma fəallığı ilə bağlı olaraq dünyada nəzəri və konseptual axtarışların həmçinin ərazi planlaşdırılması sahəsində layihə fəaliyyətinin qruplaşması müşahidə olunur (şək. 23, 24, 25).
  

1962-cı ildə Yaponiyada Tokio şəhərinin inkişaf layihəsi üzrə konkurs keçirilir (şək. 23). K.Tanqenin rəhbərliyi ilə memarlar qrupu metabolizm ideyasını – şəhərin ətraf mühitlə təbii mübadiləsini irəli sürür.

Şək.23. Tokionun inkişaf layihəsi, 1962

Şək.24.Metabolik şəhər, K.Kurokava, 1965

Şək.25. “Ekumenopolisin layihəsi”, 2100-cü ilin proqnozu, K.Doksiadis, 1968.
1960-cı illərdə gələcək məskunlaşma ilə əlaqədar olaraq futuralist ideyaların sıçrayışı baş verir. Giqant (nəhəng) strukturlar (şək. 26, 27, 29) və piramidalar (şək. 28,30), dənizdə və sualtı məskənlər (şək. 31,33), mobil (sürətlə hərəkət edən) yaşayış yerləşgələri (şək. 32) addımlayan şəhərlər (şək. 34) və s.

Şək.26. İ.Fridman, Paris üzərində struktur, 1956.	д Şək.27. J.-K.Bernar, total şəhər	Şək.28. “Arkiqrem”, Plug in city” şəhəri (şəhərdə tıxac)

Şək.29. A.İsozaki, “Klaster” (salxım) layihəsi, 1960-cı illər	Şək.30. Məkan şəhəri variantı, Meymon.	Şək.31. C.Celikom, Su üzərində şəhər

Şək.32. Dinamik yaşayış strukturunun layihəsi. “Himmelblau” qrupu.	Şək.33.Aqrosean - Siti	Şək.34. “Arkiqrem”, “Hərəkət edən şəhər”

-1960-70-cı illərdə ABŞ, Fransa, İngiltərə, Almaniya və b. ölkələrin yaranmış məskunlaşma sisteminin inkişafı üzrə bir sıra layihə təklifləri işlənilmişdir (Şək.35-36).

Şək.35. Lionun inkişaf sxemi, Fransa.

Şək.36. “Redrozun” məskunlaşma sistemi, Liverpul-Mançester konurbasiyasının fraqmenti, BöyükBritaniya

Şək.37. “Solent” məskunlaşma sistemi. BöyükBritaniya

Hal-hazırda ərazi planlaşdırılması kompleks layihə-elmi fənn kimi inkişaf edir. ərazi planlaşdırılması dövlətin (regionun, ərazinin) inkişaf strategiyasının ayrılmaz hissəsidir.