9-MAVZU. GLOBALLASHUV VA GLOBAL MUAMMOLARNING FALSAFIY JIHATLARI 127
jarayonlari yotadi. Globalistika tadqiqotlar va bilishning shunday bir jabhasiki, bu erda turli
fanlar bir-biri bilan uzviy aloqada, har biri o‘z predmeti va metodi nuqtai nazaridan,
globallashuvning turli jihatlarini tahlil qiladi, global muammolarni bir-biridan alohida va yaxlit
tizim sifatida o‘rganib, ularning echimlarini taklif qiladi.
Globalistika mustaqil ilmiy yo‘nalish va ijtimoiy amaliyot sohasi sifatida 1960-yillarning oxirlarida shakllana boshladi , lekin uning paydo bo‘lishi
uchun ob’ektiv asoslar ancha oldin
yuzaga kelgan edi.
Global jarayonlarning shakllanish tarixi . Hozirgi globallashuv jarayonlarining ilk
nishonalariga XV asr oxirlaridan boshlab duch kelish mumkin, XIX asr boshiga kelib esa, u
amalda real shakl-shamoyil kasb etdi. Bu pirovardida yagona geografik, ma’lum darajada
iqtisodiy va siyosiy jahon maydoni shakllanishiga olib kelgan, «Buyuk geografik kashfiyotlar»
yuz bergan davr edi. Ayni shu davrda, dunyoni tushunishga nisbatan geotsentrik yondashuvlar
geliotsentrik yondashuvlarga o‘rin bo‘shatdi, insoniyat esa, nihoyat, kun va tunning almashishini
to‘g‘ri talqin qilishga muvaffaq bo‘ldi. Fan falsafadan ajralib chiqib, bilimlar to‘planishi va
texnikaning rivojlanishiga kuchli turtki berdi, fan-texnika taraqqiyoti va sanoat inqilobi yuz
berishiga sabab bo‘ldi. So‘nggi zikr etilgan voqealar, pirovard natijada, insonning tabiatni
o‘zgartiruvchi imkoniyatlari va uning atrof-muhit bilan munosabatini butunlay o‘zgartirdi.Er
kurrasi shar (globus) ko‘rinishida ekanligini nazariy va amaliy jihatdan isbotlab, insoniyat o‘z
tarixida birinchi bo‘lib savdo-sotiq sohasida dunyo darajasiga chiqdi va dunyo miqyosida
xalqaro munosabatlarga asos soldi. Ayni shu davrda, ilk transmilliy savdo kompaniyalari
vujudga keldi. Tez orada ularning faoliyati sof savdo chegarasidan tashqariga chiqdi va ular
qullarni qo‘lga kiritish va ularni ekspluatatsiya qilish, bosib olingan hududlarda plantatsiyalar va
manzilgohlar barpo etish jarayonida ishtirok eta boshladi, nihoyat, o‘z davlatlari amalga
oshirayotgan mustamlakachilik siyosatining asosiy ijrochisiga aylandi. Bularning barchasi jiddiy
migratsiya jarayonlari yuz berishiga ham sabab bo‘ldi. Xususan, mustamlakachilar qora tanli
qullarni Afrikadan Amerikaga ommaviy tarzda tashib keltira boshladilar va shu tariqa, uning
demografik tarkibini butunlay o‘zgartirdilar. Shuning o‘ziyoq globallashuv turli xalqlarning
iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayoti bilan avvalboshdan uzviy bog‘liq bo‘lgan,degan xulosaga
kelish imkonini beradi. XVII asr boshlariga kelib, Sharq va G‘arb savdogarlari ulkan hududlarni
o‘zlash tirdilar va deyarli butun dunyo bo‘ylab joylashdilar. Shu tariqa, ular insoniyat tarixida
birinchi bo‘lib yagona global iqtisodiy va siyosiy tizimning zaruriy asoslarini yaratdilar va
mazkur tizim shakllanishi uchun zamin hozirladilar.
