ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar
Yüklə 2,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İsmayıl ŞIXLI xalq yazıçısı
- Xalq şairi Nəriman HƏSƏNZADƏ “Nabat xalanın çörəyi” povesti, 1986-cı il, səh.138
- HƏRB TARİXİNƏ HƏSR OLUNMUŞ ÖMÜR
- Əli ağa Şıxlinski və onun silahdaşları haqqında yeni kitabını oxuculara təqdim edir. Əsərdə generalın həyat yoldaşı ilk azərbaycanlı
- B İ R İ N C İ H İ S S Ə ALİM-GENERAL General Əli ağa Şıxlinski ilə yaxından tanış olan
- Heydər HÜSEYNOV (1908-1950) filosof-alim Yaxşı adamların əməllərinin bizə nə qədər fayda
- (e.ə.4–ə.65) Roma filosofu
|
ŞƏMİSTAN NƏZİRLİ GENERAL ƏLİ AĞA ŞIXLİNSKİ VƏ SİLAHDAŞLARI HƏRB TARİXİNDƏN ARAŞDIRMALAR Bakı – 2012 Elmi məsləhətçi: Mehman Süleymanov hərb elmləri doktoru, polkovnik Şəmistan NƏZİRLİ “GENERAL ƏLİ AĞA ŞIXLİNSKİ VƏ SİLAHDAŞLARI” Hərb tarixi və generallarımız haqqında silsilə əsərlər müəllifi, tədqiqatçı-jurnalist Şəmistan Nəzirlinin adı Azər baycan oxucularına yaxşı məlumdur. Onun “Güllələnmiş Azərbaycan generalları”, “Azərbaycanın ilk hərbi təyyarəçisi Fərrux ağa Qayıbov”, “İyirminci ildə Qarabağ döyüşləri”, “General Yadigarov qardaşları”, “Cümhuriyyət generalları” və başqa əsərləri tarixi sənədlər əsasında yazılıb. Şəmistan Nəzirli oxucuların görüşünə yeni bir əsərlə gəlib. İllərlə həyat və fəaliyyətini öyrəndiyi böyük sərkərdə Əli ağa Şıxlinskinin hərbiçi nəsli haqqında kitabını oxuculara təqdim edir. Əsərdə generalın həyat yoldaşı ilk azərbaycanlı hərbi şəfqət bacısı Nigar xanım, artilleriya generalı Səməd bəy Mehmandarov, ilk admiral İbrahim bəy Aslanbəyov, unudulmuş to- poqraf-general İbrahim ağa Vəkilov və süvari generalı Yaqub Quliyev haqqında tədqiqatları da oxuculara təqdim olunur. © Ş.Nəzirli
Şəmistan Nəzirli 3
oqrafiyası var. Bu bioqrafiyalar müxtəlif şəraitdən, müxtəlif tarixi dövrlərdən keçdiyi üçün müxtəlifdir. İnsanların taleyi olduğu kimi, nəsillərin də taleyi var. Bu taleləri sonradan pisləmək, yaxud dəyişdirmək olmaz. Onların üstündən xətt də çəkmək olmaz. Onları necə varsa, eləcə də qəbul etmək lazımdır. Əgər sonradan gələnlər özlərindən əvvəlkiləri inkar etsələr, onu yoxa çıxartmağa çalışsalar, tarixin mərhələlərində bir boşluq əmələ gələr. İsmayıl ŞIXLI xalq yazıçısı Bizim keçmişdə də ordu yaratmaq sahəsində böyük ənənələrimiz olub. Milli dəyərlərimizi, milli ənənələrimizi, tariximizi yaxşı bilməyən gənc vətənpərvər ola bilməz. Heydər ƏLİYEV General İsmayıl bəy Qutqaşınlı, Cəfərqulu ağa Bakıxanov, Əli ağa Şıxlinski, Səməd bəy Mehmandarov, İbrahim ağa Vəkilov… eh, nə qədər! Adları itənlərimiz, şöhrəti unudulanlarımız haqqında kim danı- şacaq? Nə vaxt danışacaq, nə vaxt yazacaq? Balaca xalqıq, böyük hərb tariximiz var… Bütün yazıçıları bir yerə yığın, hərb tariximizdən yazın. Bu bizim qürur hissimizdi, onu əlimizdən almaq olmaz. Xalq şairi Nəriman HƏSƏNZADƏ “Nabat xalanın çörəyi” povesti, 1986-cı il, səh.138 General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 4
OLUNMUŞ ÖMÜR Mən Şəmistan Nəzirlini qiyabi olaraq çoxdan tanıyırdım. Onun adına ilk dəfə Çita şəhərində hərbi xidmətdə olarkən rast gəlmişdim. Həmin vaxt vətəndən uzaq olmağıma baxmayaraq çalışırdım ki, əlaqələrimi itirməyim və mənim yanıma gələn dost-tanışlarım həmişə mənə Azərbaycan dilində xalqımızın tarixinə və mədəniyyətinə aid kitab və jurnallar gətirərdilər. Çi- tadakı xidmətim zamanı Azərbaycandan aldığım kitabların ara- sında “Azərbaycan generalları” kitabını da gördüm. Bu kitab mənim üçün son dərəcə böyük maraq kəsb etdi. Doğrusunu de- yim ki, mən ilk dəfə Azərbaycan xalqının bu qədər general öv- ladlarına malik olması barədə məlumatla bu kitabla rastlaşdım. Təbii olaraq kitabın müəllifinin kim olduğu ilə maraqlandım. Həmin kitabın müəllifi, bildiyiniz kimi, hazırda Müdafiə Nazirliyində Hərbi-Elmi Mərkəzin baş elmi işçisi, polkovnik- leytenant Şəmistan Nəzirlidir. Keçən əsrin doxsanıncı illərində Azərbaycanda məlum pro- seslər başlayanda mən də könüllü olaraq vətənimə döndüm və xidmətimi Azərbaycanda davam etdirməyi qərara aldım. Mənə Müdafiə Nazirliyinin rəhbərliyi tərəfindən yeni qurulan ordu üçün hərbi nizamnamələrin hazırlanması, Azərbaycan hərb tari- xinin araşdırılması və onun yeni ordunun şəxsi heyətinə çatdırıl- ması kimi vəzifələr həvalə olundu. Hərbi nizamnamələrin hazır- lanması işi elə bir xüsusi çətinlik təşkil etməsə də, Azərbaycanın hərb tarixinin araşdırılması vəzifəsi bu işi bilən mütəxəssislər olmadan mümkün deyildi. Yadımdadır ki, biz Elmlər Akademi- yasına müraciət etdik. Təbii olaraq orada belə mütəxəssislərin olmadığı cavabı ilə rastlaşdıq. Mənə təklif olundu ki, Şəmistan Şəmistan Nəzirli 5 Nəzirlini bu işə cəlb edək. Mən onunla tanış deyildim. Ancaq adını eşidəndə xatırladım ki, bu adam mənim hələ Çita şəhərində əsərini sevə-sevə oxuduğum “Azərbaycan generalları” kitabının müəllifidir. Ona da sevindim ki, indi onunla tanış olmaq imka- nım olacaqdı. Bu hadisə 1992-ci ilin isti yay günlərində olmuşdu. Şəmistan Nəzirlini biz evdə tapa bilmədik. O, Mərdəkandakı istirahət evlərindən birində öz yaradıcılığı ilə məşğul idi. İstefada olan polkovnik Mustafa Məhərrəmovla bərabər onun yanına getdik. Tanış olduqdan sonra gəlişimizin məqsədini açıqladıq. Şəmistan əvvəlcə razı olmadı. Bildirdi ki, geniş yaradıcılıq planları var və işləri çoxdur. Biz söylədik ki, məqsədimiz elə onun yaradıcılıq fəaliyyətinə qayğı və şərait yaratmaq, üzə çıxardıqlarını ordu- nun şəxsi heyətinə çatdırmaqdır. Bir xeyli söhbət etdik, fikir- lərimizi bölüşdük. İlk görüşümüz zamanı Şəmistan müsbət ca- vab verməsə də mən şübhə etmirdim ki, bizim təklifimizə o biganə qalmayacaqdır. Çünki ömrünü əcdadlarımızın hərb tari- xinə həsr etmiş bir insan həmin tarixi həsrətlə gözləyən Milli Or- dudan kənarda qala bilməzdi. Qalmadı da. Biz bunun üçün də ona minnətdar olmalıyıq. Onu da yaxşı bilirdik ki, Şəmistan Nəzirlinin həyatının hər anı bizim üçün qiymətli olan tariximi- zin bağlı qalmış səhifələrinin açılmasıdır. Ona görə onun səmərəli fəaliyyəti üçün mümkün olan şəraiti yaratmağa çalışırdıq. Qısa müddət ərzində o çox məhsuldar işlədi. “Qoridən gələn qatar”, “Cümhuriyyət generalları”, “Qacarlar”, “Tam artilleriya generalı Səməd bəy Mehmandarov”, “Yaddaşlarda yaşayan Vurğun”, “Arxivlərin sirri açılır”, “Topoqraf-general İbrahim ağa Vəkilov”, “Qarxunlu Əşrəf bəy”, “General Yadigarov qardaşları”, “Güllə- lə nmiş Azərbaycan generalları” və s. kimi kitabları yazıb nəşr etdirdi. 1999-cu ildə müdafiə naziri Gürcüstanda səfərdə olarkən qar- şılıqlı fəaliyyət barədə müəyyən razılaşmalar əldə edilmişdi. Həmin razılaşmanın nəticəsi kimi Şəmistan Nəzirli bir müddət Gürcüstan arxivlərində araşdırmalar apardı və bu araşdırmala-
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 6 rın nəticəsi kimi xalqımızın daha on bir generalının adını və fəaliyyətini üzə çıxardı. Şəmistan Nəzirlinin bu istiqamətdəki uğurlu fəaliyyəti indi də davam etməkdədir. Müdafiə nazirliyinin orqanı olan “Hərbi bilik” jurnalının ya- radılmasında da Şəmistan Nəzirlinin xeyli zəhməti var. Doxsan üçüncü ildə ilk dəfə onun təşəbbüsü ilə bu jurnal yenidən nəşr olundu. O, iyirmi-otuzuncu illərdə Azərbaycanın hərbi qəzet və jurnalları haqqında xeyli materiallar araşdırıb üzə çıxartmışdır. Elə jurnalın 1993-cü ildə çap olunan ilk nömrəsində də “Hərbi bilik” jurnalının ilk redaktorları və general Əli ağa Şıxlinski barəsində onun yazıları var idi. O vaxtdan indiyə kimi Şəmistan Nəzirli “Hərbi bilik” jurnalının daimi müəlliflərindən biri olaraq qalmaqdadır. Şəmistan Nəzirli son dərəcə zəhmətkeş bir tədqiqatçıdır. Zəhmətkeş olduğu qədər də sadə, gülərüz, vətənpərvər bir şəxs- dir. Ömrünü həsr etdiyi mövzular elə onun vətənə bağlılığının bir nümunəsidir. Özü də Şəmistan elə bir mövzunun araşdırıcı- sıdır ki, onun qələmindən çıxan hər bir sətir xalqımızın qəh- rəmanlıq tarixinin canlandırılması və gənclərimizin də bu qəhrəmanlıq ənənələri üzərində tərbiyə edilməsi üçün misilsiz əhəmiyyətə malikdir. Milli hərbiçilərimizin xatirələrinin əbədi- ləşdirilməsi üçün həmişə narahat bir ömür keçirir. Yadınıza salın general Ə.Şıxlinskinin “Xatirələrim”in çapı ilə bağlı onun 1984- cü ilin zəhmətini… 1993-cü ilin mart ayında Şəmistan təklif etdi ki, Əli ağa Şıx- linskinin anadan olmasının 130 illiyini qeyd edək. Bu tarixə çox az vaxt qalmışdı. Buna baxmayaraq, Şəmistanın səyləri ilə biz lazım olan işləri görə bildik və Əli ağa Şıxlinskinin anadan olma tarixini onun Yasamal qəbiristanlığındakı qəbri üzərində qeyd etdik. Rəhmətlik xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlı və başqa xadimlərimiz bu tədbirdə iştirak etdilər. Həmin vaxtdan başlayaraq Əli ağa Şıxlinskinin anadan olma günü hər il onun qəbri üzərində qeyd edilir.
Şəmistan Nəzirli 7 İstiqlal küçəsində tam artilleriya generalı Səməd bəy Meh- mandarovun yaşamış olduğu evin divarında onun xatirə löv- həsinin vurulmasında da Şəmistanın böyük zəhməti vardır. Onun gördüyü işləri qısa bir zaman içərisində sadalayıb qurtar- maq mümkün deyil. Çox sevindiricidir ki, bu fəaliyyətini davam etdirmək üçün Şəmistanın hələ böyük imkanları vardır. İndi o ömrünün müdriklik və məhsuldar çağlarını keçirir və şübhə et- mirik ki, yaxın gələcəkdə Şəmistanın yeni-yeni araşdırmalarının soraqlarını eşidəcəyik. Şəmistanın yaradıcılığına qısa nəzər salmaqla əminliklə söy- ləmək olar ki, o, ömrünü əbəs yerə keçirməmişdir. Şəmistan qəhrəmanlıq tariximizi üzə çıxarmaqla vətənimizə və özünə bir tarix yaratmışdır. Bu tarixin yeni səhifələrini yazmaqda mən ona böyük uğurlar arzu edirəm. Bu gün o, oxucuların görüşünə yeni bir əsərlə gəlib. Şəmistan illərlə həyat və fəaliyyətini öyrəndiyi böyük sərkərdə Əli ağa
tədqiqatları da oxuculara ilk dəfə təqdim olunur. Çingiz MƏMMƏDOV, general-leytenant General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 8
ALİM-GENERAL General Əli ağa Şıxlinski ilə yaxından tanış olan- lar, onun maraqlı söhbətlərinə qulaq asanlar bilirlər ki, bu təvazökar və səmimi insan nə qədər ağıllı və ibrətli bir şəxs idi. Heydər HÜSEYNOV (1908-1950) filosof-alim Yaxşı adamların əməllərinin bizə nə qədər fayda gətirdiyini yadına sal...! Onda başa düşərsən ki, on- ların xatirəsi də özləri qədər əzizdir. Seneka Lutsi ANNEY (e.ə.4–ə.65) Roma filosofu Fitri istedada malik olan tam artilleriya generalı Əli ağa Şıx- linski bütün varlığı ilə sevdiyi Azərbaycan xalqına ömrünün sonunadək sədaqətlə xidmət etmişdir. Hərbi fəaliyyətində araş- dırmalar apardıqda onun bir çox sahələrdə ilkin şəxs olduğunun şahidi oluruq. Yalnız general kimi vəzifəsini bitmiş hesab etməyən bu məşhur sərkərdə həm də hərb elminin görkəmli alim idi. Hələ əsrin əvvəllərində hərbi mütəxəssislər tərəfindən yüksək qiymətləndirilən “Şıxlinski üçbucağı”ndan təkcə Rusiya- da deyil, Fransa, Avstriya, Norveç, İsveçrə və başqa ölkələrin ar- tilleriya məktəblərində dərslik kimi istifadə olunmuşdur. Əli ağa Şıxlinski “Üçbucağı”nda artilleriya tarixində ilk dəfə topların gözlə görünməyən hədəfə atəş açmaq texnikasını işləyib
Şəmistan Nəzirli 9 hazırlamış və topların təkmilləşdirilməsi işinə bir sıra dəyərli yeniliklər gətirmişdir. Hərb elminin mütəxəssisləri bu gün də etiraf edirlər ki, general Şıxlinski qeyri-adi fəaliyyəti ilə fərqlənmiş nadir hərbi mütəxəssislərdəndir. O, yeganə azərbaycanlıdır ki, ilk dəfə Fransanın generallara məxsus fəxri “Legion ordeni” və zabitlərə verilən “Legion xaçı” ilə təltif edilmişdir. Əli ağa Şıx- linski generallar arasında ən yaxşı hərb alimi, alimlər arasında ən məşhur artilleriya generalı idi. Arxiv sənədlərindən məlum olur ki, general Əli ağa Şıxlinski 1939-cu ildən sonra alim Heydər Hüseynovla müntəzəm elmi yaradıcılıq əlaqəsi saxlamışdır. Respublika Mərkəzi Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivindən aşkar etdiyimiz 1940-cı il 15 iyul tarixli məktub da general tərəfindən alimə ünvanlanmışdır. İri ölçülü kağızlarda yazılmış iyirmi səhifəlik məktub-müra- ciətində general Əli ağa Şıxlinski alimə 852 sözün izahını və düzəlişlərini yazıb göndərmişdi. Məktubdan məlum olur ki, 1939-cu ildə Heydər Hüseynovun redaktorluğu ilə nəşr olunmuş “Rusca-azərbaycanca lüğət”i mütaliə etdikdən sonra general bu ağır zəhməti çəkmişdir. General “Qeydləri”nin müqəddiməsində yazır: “Redaksiyanın çağırışına əməl edərək, lüğətdə mənim rast gəldiyim səhvlər haqqında bəzi mülahizələrimi təqdim edirəm. Ümumiyyətlə lüğət çox gözəldir. Hər bir sözü ayrılıqda deyil, bütün cümlənin ümumi mənasını tərcümə etmək üçün, tərcüməçilərə kömək edəcək frazeologiya xüsusilə yaxşıdır”. Ümumi müddəalarında isə Əli ağa Şıxlinski belə qərara gəlir ki, lüğətin əsas çatışmayan cəhəti onun qısa olmasıdır. “Lüğətdə çox yerdə əsas sözlər buraxılmış, ancaq onların tö- rəmə sözləri verilmişdir. Bizim dilimizi ona yad olan söz düzəltmələrindən təmizləmək lazımdır. Əgər başqa dillərə məxsus sözlərdən istifadə etmək eh- tiyacı varsa, onda törəmə sözlər bizim dilimizin qanunlarına uy- ğun olmalıdır. Bu, hər şeydən əvvəl, isimlərdən sifət əmələ gəlmə hallarına aiddir. Məsələn: a v t o m a t yazmaq olar və yazmaq da lazımdır. Ancaq a v t o m a t i k – olmaz, artıqdır. H ə r b sözü isə dilimizə çoxdan qəbul edilmişdir, onu saxlamaq, h ə r b i sözünü General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 10 isə atmaq lazımdır. Azərbaycan xalq dilinin zəngin xəzinəsində rus və Avropa sözlərinin qarışığı kimi işlətmək də məq- sədəuyğundur. Məsələn: a x ı n t ı (cərəyan), s a x l a n c (ehtiyat), d ö v r ç a ğ d ö n ü m ü (dövr), d ü z g ü (quruluş), b i l g i (nəzəriyyə) və s.”. Təvazökar general məktubunun sonunda yazır: “Əgər Siz təqdim olunmuş materialın heç olmasa kiçik bir hissəsindən istifadə edə bilərsinizsə, onda mən özümü çox xoşbəxt sanaram. Sevinərəm ki, mən də öz balımın kiçik bir damlasını Sizin gözəl arı pətəyinizə əlavə etmişəm”. General Əli ağa Şıxlinskinin bu iradlarını məmnuniyyətlə qəbul edən alim Heydər Hüseynov cavab məktubunda yazır ki, lüğətin gələcək nəşrində sizin elmi zəhmətinizdən mütləq isti- fadə olunacaq. Alim bunun üçün generala sətir haqqı da gön- dərmişdir. Akademik Əliheydər Orucov “Əli ağa Şıxlinskinin bir əlyaz- ması haqqında” adlı məqaləsində haqlı olaraq belə qənaətə gəlir ki, generalın alim Heydər Hüseynova göndərdiyi “Qeydləri” lüğətçilik, xüsusən də termin yaradıcılığı baxımından çox fayda- lıdır. İndiyə qədər hərbi mütəxəssis kimi tanınan Əli ağa Şıxlins- kinin dil, lüğətçilik, terminologiya məsələlərilə maraqlanması faktının özü səciyyəvi haldır. (Bax: “Terminologiya məsələləri” kitabı, Bakı, 1987, səh.12). General Əli ağa Şıxlinski lüğətçiliklə 1940-cı ildənmi məşğul olmağa başlamışdır? Xeyr! Onun şəxsi arxivində mühafizə olu- nan “Zabitin dəftəri”ndəki qeydlərindən məlum olur ki, o, hələ gənc zabit ikən hərb elmi ilə, dilçilik və hərbi lüğətlə, terminolo- giya ilə maraqlanmış və bu sahədə gərgin axtarışlar aparmışdır. Uzun illər – 1879-cu ildən 1917-ci ilədək həyatının çox hissəsini Azərbaycandan uzaqlarda, yüksək hərbi dairələrdə, özgə məm- ləkətdə və başqa dil mühitində yaşamasına baxmayaraq, general milli varlığını, ana dilini qoruyub saxlaya bilmişdir. Orada Azərbaycan dilində mətbuatın və nəşriyyatın olmaması üzündən “Rusca-türkcə qısa hərbi lüğət”ini 1926-cı ildə Bakıda üç əlifbada
Şəmistan Nəzirli 11 – rus, ərəb və latın əlifbası ilə nəşr etdirə bilmişdir. Bununla da ilk dəfə Azərbaycanda hərbi lüğətin yaradıcısı olmuşdur. Məhz bu əvəzsiz xidmətinə görə general Əli ağa Şıxlinski SSRİ Hərbi İnqilab Şurasının 1928-ci il 23 fevral tarixli qərarı ilə Fəxri Fərmanla təltif olunmuşdur. Şıxlinskinin lüğəti hərbi nizam- namələrin, hərbi elmi ədəbiyyatın Azərbaycan dilinə tərcümə olunmasında böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir. Eyni zamanda hərbi məktəblərdə, yenicə yaranmış orduda xidmət edən azərbaycanlı əsgər və zabitlər bu lüğətdən qiymətli vəsait kimi istifadə etmişlər. Həmin kitabın elmi terminoloji əhəmiyyətini maraqlı faktlar- la araşdıran filologiya elmləri namizədi A.Hacıyeva yazır: “Əli ağa Şıxlinskinin lüğəti geniş dil materialının dərin təhlilinin nəticəsi idi. Azərbaycan dilinin lüğət tərkibini geniş əhatə etməsi xalq dilinə məxsus söz və ifadələrdən yerli-yerində, səmərəli istifadə olunması, bir çox unudulmuş və az işlənən sözlərə yenidən ter- min kimi həyat vəsiqəsi verilməsi baxımından Ə.Şıxlinski lüğəti o dövrdə nəşr edilən lüğətlərin hamısından fərqlənir. … Azərbaycan dilində hərbi terminologiyanın olmaması bu işdə böyük çətinlik törədirdi. Əli ağa Şıxlinskinin lüğətinin nəşri ilə həmin çətinlik, demək olar ki, aradan qaldırıldı”. General Şıxlinskinin 1926-cı ildə nəşr etdirdiyi 280 səhifəlik “Rusca-türkcə qısa hərbi lüğət” elmi əsəri xüsusi dəyərə malik- dir. Həmin lüğətin misilsiz elmi əhəmiyyətindən danışan gör- kəmli filosof-alim Heydər Hüseynov yazır: “...Kitabın əvvəlində general Əli ağa Şıxlinski lüğət tərtib edərkən yeddi əsas qəbul etdiyini göstərir: 1) Yad sözlərin yerinə bacardıqca, türk-Azərbaycan sözləri qoyulubdur. 2) El arasında işlənən türkləşmiş ərəb və fars sözləri buraxılmayıbdır: bu dürlü sözlər, onlar elə birmənalı türk sözlərinin yanında dırnaqlar ara- sında yazılıbdır; məsələn: ç a ğ (vaxt, zaman). 3) Türkcəyə qarış- mış bəzi ərəb sözləri türkcə deyilişinə uyğun yazılıbdır; məsələn: q a l a (qələ yerinə), s a h a t (saət yerinə). 4) Kökləri ərəbcədən
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 12 olan sözlərin deyilişləri türkcəyə uyğunlaşdırılıbdır; məsələn, v ə q t l ə r, t ə b i b l ə r, v ə z i f ə l i (evqat, ətibba, müəzzəf yerinə) və sairə…”. Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Əliheydər Orucovun “Ə.Şıxlinskinin bir əlyazması haqqın- da” məqaləsindən: “Yaşının ötməsinə, səhhətinin pozulmasına baxmayaraq, ge- neral Əli ağa Şıxlinski həyatının son günlərinə qədər dilimizin vəziyyəti, terminologiya, orfoqrafiya, lüğətçilik məsələləri ilə maraqlanırdı. Onu tez-tez Lüğətlər İnstitutunda, həmin institu- tun direktoru Heydər Hüseynovun yanında görmək olardı. Heydər Hüseynov Əli ağa Şıxlinskiyə dərin hörmət və həssas münasibət bəslərdi. İnstitutun hazırladığı lüğətlərlə onu tanış edər və bu barədə fikrini bilmək istərdi. Onun 1940-cı ildə aka- demik Heydər Hüseynova 49 səhifədən ibarət göndərdiyi “Qeydlər”dən göründüyü kimi, ana dili ilə bərabər, klassik ədə- biyyatımızı, xüsusən, folklorumuzu çox gözəl bilirmiş. Əli ağa Şıxlinski indi ədəbi dildə işlənməyən, buna görə də müasir lüğət- lərə düşməmiş, amma bəzi dialekt və şivələrimizdə işlənməkdə davam edən sözləri yada salmaqla onların yazılı dilə (lüğətlərə) keçirilməsini məqsədəuyğun hesab edir. Bu baxımdan onun özünün yeni söz və formalar yaratmaq təşəbbüsü təqdirəlayiqdir. Bugünkü şəraitdə daha böyük əhəmiyyət qazanmış bu məsələ, görünür, hələ o zaman Əli ağa Şıxlinskini düşündürmüş və fürsətdən istifadə edərək, yazdığı “Qeydlər” vasitəsilə fikrini lüğətçilərin nəzərinə çatdırmışdır”. O vaxtdan illər keçdi. General Əli ağa Şıxlinskinin ilk vəsait olan hərbi lüğəti bir daha işıq üzü görmədi. Totalitar sovet rejimi azərbaycanlı generalın elmindən bəhrələnməyi öz millətinə ya- saq etdi. Az tirajla nəşr olunmuş bu kitabın nadir nüsxələri qalıb. Bu gün zaman, dövr dəyişib. Yeni yaranan ordumuz üçün həmin lüğətin əhəmiyyəti, şübhəsiz ki, əvəzsiz olardı. Ona görə də nəşriyyatlarımız böyük hərb alimi Şıxlinskinin lüğətinin yeni nəşri barədə təşəbbüs göstərməlidir.
Şəmistan Nəzirli 13
Yüklə 2,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|