Səslər haqqında. Musiqili səslərin fiziki xususiyyətləri

Klassik musiqinin forması. Silsilə forması

Forma latın sözü olub “zahiri görünüş”deməkdir. Bütün incəsənət əsərləri müəyyən formaya məxsusdur, lakin onların qanunları müxtəlifdir. Musiqi əsərinin quruluşuna musiqi forması deyilir. Hər bir əsərin məzmununa müvafiq onun forması müəyyənləşdirilir. Musiqi forması məzmunla vəhdət təşkil edərək, eyni vaxtda ayrı-ayrı səs elementlərinin qarşılıqlı təsiri ilə, bir-birinə məhz ona aid, fərdi və təkrar olunmazdır. Buna baxmayaraq formanı yaradan qayda və qanunların miqdarı məhduddur. Buna görə də bir çox əsərlərin quruluşunda ümumilik vardır ki, bu da forma növlərini aşkar etməyə imkan verir.

Silsilə mahiyyətli formalar. Ümumi məzmuna əsaslanan, bir neçə müstəqil hissələrin toplusundan yaranır. Bu formada vahid bir fikir və məzmun olur. Silsilə forması müxtəlif olur:
- sonata silsiləsi forması – bu formada sonata, simfoniya, konsert, trio, kvartet, kvintet və s., əsasən instrumental əsərlər yazılır.
- Süita forması – bu forma müstəqil hissələrin ümumi məzmunla birləşməsi nəticəsində yaranır.

46. 
    Rus klassik musiqisi Qlinka haqqında
    

Mixail İvanoviç Qlinka 1804 – cü ildə Smolensk quberniyasının Novospassk kəndində anadan olmuşdur. Kiçik yaşlarından müstəqil olaraq fortepiano, skripka və fleytada çalmaq öyrənir. O, yüksək mədəniyyəti və hərtərəfli inkişafı ilə fərqlənirdi. İspan, italyan, fars və s. kimi 8 xarici dil bilirdi. 1817 – ci ildə Mixail Peterburqda olan "Nəcib pansiona" daxil olur. Pansionda oxuduğu müddətdə o, fortepiano, skripka və musiqi nəzəriyyəsi üzrə Peterburqun ən bilikli müəllimlərindən dərs almışdır.1823 – cü ildə pansionu bitirdikdən sonra Qlinka müalicə üçün Qafqaza gəlir. Burada o, Qafqaz xalq mahnı və rəqslərini dinləyir və öz yaradıcılığında istifadə edir. Bəstəkarın sənətkar kimi formalaşmasında A. S. Puşkin, A. S. Qriboyedov (1795 – 1829), V. A. Jukovski (1783 1852) kimi görkəmli ədəbiyyat xadimləri ilə tanışlığının böyük rolu olmuşdur. 1828 – 1834 – cü illərdə İtaliya və Almaniyada yaşamış bəstəkar bir sıra bəstəkar və müğənnilərlə tanış olaraq müasir musiqini öyrənir, vokal yaradıcılığı sahəsində təkmilləşir. İtaliyada olarkən o, fortepiano və simli alətlər üçün sekstet, "Patetik trio", "Venasiya gecəsi", "Qalib"və s. romanslarını yazmışdır.

1832 – ci ildə Qlinka milli opera yaratmaq fikrinə düşür. 1834 – cü ildə Rusiyaya qayıtdıqdan sonra Jukovski tərəfindən təklif olunmuş İvan Susanin mövzusu Qlinkanı maraqlandırır. K.F. Rileyevin (1795 – 1826) "İvan Susanin" poeması əsasında şair və dramaturq V. R. Rozen libretto yazır. Qlinka rus xalqının fədakarlığını, avam kəndlinin qəlbinin təmizliyini, sadiqliyini, vətən uğrunda mübarizəsini təsvir edən "İvann Susanin" operasını yazır. Operanın ilk tamaşası 1836 – cı ildə (27/XI) olmuşdur. Həmin gün musiqi tarixinə rus klassik operasının yaranması günü kimi düşdü. Operanı rus cəmiyyətinin qabaqcıl nümayəndələri alqışlarla qarşıladılar.
1837 – ci ildə Qlinka saray nəzdində olan kapellada işləyir. Bu dövrdə bəstəkar yeni – "Ruslan və Lüdmila" operasını yazmaq qərarına gəlir. Arzu edirdi ki, operanın librettosunu A.S. Puşkin yazsın, lakin librettonu bəstəkar özü yazmalı oldu. Bu opera üzərində Qlinka 5 ilə yaxın çalışır. Operanın ilk tamaşası 1842-ci ildə çox böyük müvəffəqiyyətlə keçmişdir. Operanın müvəffəqyyəti haqqında mətbuatda çoxlu təriflər çap edilmişdir. Qlinka eyni zamanda "Vals fantaziya", N.V. Kukolnikin (1808–1868) "Knyaz Xolmski" faciəsinə musiqi, 12 romansdan ibarət "Peterburqla vida" məcmuəsini və s. əsərlər yazmışdır. Bəstəkar 1844–cü idə Parisə, 1845–ci ildə İspaniyaya gedir. İspaniyada olarkən xalq mahnı və rəqslərini dinləmiş və nota salmışdır. Bu səfərin təsərrüfatı nəticəsində o, "Araqon xotası" uvertürasını, İspaniyadan qayıtdıqdan sonra (1848 – ci ildə) ikinci ispan uvertürasını yazır. 1848–1857–ci illəri Qlinka Peterburq, Varşava, Paris və Berlində keçirtmişdir. O, 1848 – ci ildə "Kamarinskaya" simfonik poemasını yazır, "Taras Bulba" simfoniyası və "İki ərli" operası üzərində işləməyə başlayır. Lakin bəstəkar bir qədər ruhdan düşmüşdü, onun operaları demək olar ki, tamaşaya qoyulmurdu. Peterburqda ona qarşı intriqa yaranmışdır. Rus mədəniyyətinin qabaqcıl xadimləri Qlinkanın tərəfində idilər. O, A. S. Darqomıjski, V. S. Stasov (1824 – 1906), A. N. Serov (1820 – 1971) ilə tanış olur. Onlar dostluq edirlər və tez – tez Qlinkanın evində toplaşıb yeni musiqi əsərlərini dinləyib təhlil edirdilər. Tədricən gələcək "Qüdrətli dəstə" nin rəhbəri gənc M.A. Balakirev (1836 – 1910) də onlara qoşulur və onlar möhkəm dostluq edirlər.
1856–cı ildə Qlinka Berlinə gedir. 1857 – ci ilin yanvar ayında konsertdən qayıdarkən xəstələnir və 1857 – ci il fevralın 3 – də vəfat edir. Onun külünü Peterburqa aparırlar.

47.