Sh. Sh. Olimov, Sh. X. Samiyeva

Nazorat uchun savollar 
1.
Rossiyaning “Maktabgacha taʻlim tashkilotlari toʻgʻrisida”gi 

---

39 
nizomida maktabgacha taʻlim tashkilotlarining qanday asosiy 
vazifalari keltirilgan? 
2.
Rossiya 
Federatsiyasi 
Hukumatining 
qarori 
bilan 
«Maktabgacha taʻlim tashkiloti toʻgʻrisida namunaviy nizom» 
qachon qabul qilindi? 
3.
Qachon 
Budapeshtda 
Qozogʻistonning 
Boloniya 
deklaratsiyasiga qoʻshilishi haqida yakuniy qaror qabul 
qilingan? 
2.2. Fransiya va Ispaniyaning maktabgacha taʻlim tizimini va 
ilgʻor pedagogik tajribalarini kuzatish va tahlil qilish 
Reja 
1.
Fransiya taʻlimi hamda maktabgacha taʻlim tizimi. 
2.
Ispaniya taʻlimi hamda maktabgacha taʻlim tizimi. 
Fransiya taʻlimi hamda maktabgacha taʻlim tizimi
.
 
Fransiya 
jahondagi iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar ichida yetakchi 
oʻrinlardan birini egallaydi. Uning taʻlim tizimi ham qadimiy va boy 
tarixga ega. Fransiya davlatining hozirgi davrda amal qilinayotgan 
«Taʻlim toʻgʻrisida»gi qonuni 1989-yil 10-iyulda qabul qilingan 
boʻlib, uning oʻzgartirilishiga taʻlim strategiyasida roʻy bergan 
oʻzgarishlar, mamlakatning ichki tashqi siyosatidagi islohotlar 
natijasida yuzaga kelgan iqtisodiy sharoitlar, chet-el pedagogikasidagi 
ilgʻor texnologiyalarning mamlakat taʻlim tizimiga kirib kelishi, oʻquv 
predmetlarining integratsiyalari va boshqalar sabab boʻldi. Fransiyada 
taʻlimning asosiy maqsadi shaxsni har tomonlama kamol topishini 
taʻminlash, uni mustaqil faoliyatga tayyorlash, bozor munosabatlari 
sharoitida bolalarni tadbirkorlikka, ishbilarmonlik va omilkorlikka 
oʻrgatish, shunga yarasha kasb-korga ega qilishdan iboratdir. Bu yerda 
davlat maktablari, xususiy maktablar, oraliq maktablar mavjud. 
Oʻqitiladigan predmetlar ichida fransuz tili va adabiyoti, oʻqish va 
yozuv alohida ahamiyatga molik boʻlib hisoblanadi. Oʻquv yili 5 
chorakka boʻlinadi. Fransuz maktablari boshlangʻich sinflarda oʻqish 
ertalab boshlanadi, tushdan keyin esa bolalar matematika va boshqa 
predmetlardan qoʻshimcha saboq oladilar. Matematika, ona tili va 
adabiyot bazaviy fan, tarix, geografiya, mehnat, jismoniy tarbiya kabi 
fanlar esa rivojlantiruvchi predmetlar hisoblanadi. 
Fransiya 
taʻlimida 
bolalarning 
goʻdaklik 
chogʻidanoq 

---

40 
maktabda oʻqitish uchun tayyor holda olib kelish gʻoyat muhim 
masala hisoblanadi. Bu bosqichda tarbiyalanuvchilar quyidagicha 
tabaqalashtirilgan:
•
kichik guruh (2- 4 yosh),
•
oʻrta guruh (4-5 yosh),
•
katta guruh (5-6 yosh).
Maktabga tayyorlov guruhi (5-6 yosh) boʻlib, ularga 
Fransiyada 100% shu yoshdagi bolalar qamrab olingan. Bolalarni 
maktabga tayyorlash uchun alohida dastur va darsliklar mavjud.
Fransiya boshlangʻich taʻlim maktablariga 6 yoshdan 11 
yoshgacha boʻlgan bolalar jalb qilinadilar. Boshlangʻich maktab 
bepul va majburiy. Uning vazifasi oʻqish, yozish hisoblash 
malakasini berishdir. Oʻquv mashgʻulotlari ertalab soat 9 dan 12 
gacha hamda soat 14 dan 16 gacha 5 soat davom etadi. Maktabda 
ovqatlanish 
pullik, 
lekin 
juda 
arzonlashtirilgan 
narxlarda. 
Boshlangʻich sinflarda oʻqish 5 yil boʻlib, uch bosqichda amalga 
oshiriladi:
1. Tayyorlov bosqichi;
2. Elementar kurs (bu bosqich ikki yil davom etadi);
3. Chuqurlashtirilgan bosqich.
Tayyorlov bosqichi - 1 yilga moʻljallangan. Bunda bolalar 
hisoblashga, oʻqish va yozishga, kuylashga, oʻylashga, tabiat 
manzaralarini tomosha qilishga va undan bahra olishga, jismoniy 
mashqlar bilan mashgʻul boʻlishga, maktabning turli sport 
tadbirlarida ishtirok etishga, musiqa va mehnatga oʻrgatiladi.
Navbatdagi bosqich - elementar kurs boʻlib bu bosqichda 
oʻqish 2 yil davom etadi. Bunda bolalarning tayyorlov siklida 
predmetlar boʻyicha olingan bilimlari yanada takomillashtiriladi.
Boshlangʻich maktabning 3 - bosqichi - chuqurlashtirish 
bosqichidir. Bunda bolalarning tayyorlov va elementar bosqichdagi 
bilimlari yanada chuqurlashtiriladi.
Fransuz maktablarining boshlangʻich bosqichida «Fuqarolik 
taʻlimi», «Nafosat taʻlimi» ham oʻqitiladi. Nafosat taʻlimiga musiqa, 
tasviriy sanʻat, sport kiritilgan. Bolalar bilan yakka tartibda ishlash, 
ularni ragʻbatlantirish, shaxsiy qobiliyat va imkoniyatlarini 
roʻyobga chiqarish, taʻlimda uzluksiz va vorislikni taʻminlab berish 
boshlangʻich sinf bolalariga koʻyilgan bosh talabdir. Oʻquv 

---

41 
dasturining mazmunini bevosita pedagogning oʻzi belgilaydi. Bir 
soʻz bilan aytganda, pedagog bolalar bilimiga toʻla masʻul ekan 
uning uslub tanlashiga mustaqil harakat qilishiga ham toʻla 
erkinliklar beriladi. 1990-yildagi hukumat qaroriga muvofiq 
maktabgacha tarbiya va boshlangʻich taʻlimiga modullashtirish, 
bolalarning bilimiga u yoki bu fanga moyilligiga qarab 
differensiyalashtirish, yaʻni tabaqalashtirish, dars jadvalini ham shu 
asosda tuzish huquqi berildi. Bunday dars jadvallari yillik, yarim 
yillik, choraklik asosida tuzilishi ham mumkin.
Bolalar 11 yoshda boshlangʻich maktabni tugallab oʻrta 
maktabga oʻtadilar. Oʻrta taʻlim esa kollejlar va litseylarda amalga 
oshiriladi. Oʻrta taʻlim ikki bosqichda boʻlib, birinchi bosqichda 
fransuz tili va adabiyoti, chet tili (ingliz, nemis, ispan, italyan 
tillari), tarix, Fransiya geografiyasi, matematika, tibbiy fanlar 
oʻrgatiladi. 6-5-sinflar umumiy oʻrta taʻlim beradi; 4-3-sinflarda 
esa bolalarga qobiliyati va moyilligiga qarab bilim beriladi. Birinchi 
bosqich yakunlangach, bolalar kasbiy yoʻnalishlari boʻyicha 
guvohnoma oladilar. Shundan keyin bolalar 15 yoshdan 18 
yoshgacha taʻlim oladilar. Oʻqish 3 yil davom etib 2-sinf kichik, 1-
sinf oʻrta va yakunlovchi sinflarga boʻlinadi.
Bolalar umumiy taʻlim va texnik litseylarni tugatganlaridan 
soʻng bakalavr unvoni va diplom ishi uchun imtihon topshiradilar. 
Ana shunday diplomga ega boʻlganlargina oliy oʻquv yurtlariga 
kirish huquqini qoʻlga kiritadilar.
Mamlakatda milliy sirtqi taʻlim markazi faoliyat koʻrsatmoqda, u 
500 turdagi oʻrta, oliy professional maʻlumot berishni tavsiya eta 
oladi. Odatda taʻlimning bu turi oilaviy sharoit, iqtisodiy sharoitlar 
tufayli maktabda oʻqishni davom ettirish imkoniyati boʻlmagan 
kishilar uchun moʻljallangan. Sirtqi taʻlim katta yoshlilar uchun 
uzluksiz taʻlimning muhim shoxobchasi boʻlib qolgan. Ular oʻz 
ixtiyorlari bilan, oʻz mablagʻlariga yoki korxonalar mablagʻi hisobiga 
oʻqiydilar.