Sh. Sh. Olimov, Sh. X. Samiyeva

Bolalarning kattalar mehnati hamda sogʻlom turmush tarzi 
haqidagi tasavvurlarini boyitish, bilimlarini kengaytirish
. Bola 
hayotida mehnat tarbiyasi muhim sanaladi. Bolalarni mehnatga 
muhabbat ruhida tarbiyalash, ularda mehnat qilish odobini 
shakllantirish va koʻnikmalar hosil qilishda, ularning qiziqishlari 
hisobga olingandagina erishiladi. Ota-onalar bolani maktabga 
tayyorlashda unda mehnat koʻnikma va malakalarini hosil qilishga, 
mehnatga 
ehtiyojni 
tarbiyalashga, 
boshqalarning 
mehnatini 
qadrlashga, mehnat natijalarini ehtiyot qilishga oʻrgatishga jiddiy 
eʻtibor berishlari lozim. Mehnat bolalarda uyushqoqlik, diqqat, 
saranjom-sarishtalikni tarbiyalash, shuningdek maqsadga erishishda 
sabot va matonat kabi iroda xususiyatlarini rivojlantirish vositasidir. 
Maktabgacha 
yoshdagi 
bolalarda 
kattalar 
mehnati 
haqidagi 
tasavvurlarini rivojlantirish, mehnatga nisbatan masʻuliyatni his etib 
yondashishini tarbiyalaydi. Bolalarni kattalar mehnatiga nisbatan 
masʻuliyatni tarbiyalash uchun oʻzlari mehnat malakalarini egallab 
olgan boʻlishlari va oʻz mehnatlarining ahamiyatini tushunishlari 
lozim. Kattalar mehnatini kuzatish bolalarda kuzatuvchanlikni 
oʻstirishning usullaridan biridir. Kattalar mehnatini kuzatish 
jarayonida tarbiyaviy vazifalardan tashqari taʻlimiy vazifalar ham hal 

---

96 
qilinadi. 
Bolalarda 
oʻz 
yoshidan 
kichik 
boʻlgan 
bolalarga 
oʻyinchoqlarini yigʻishtirish va tuzatishda, yer maydonchasini 
tozalashda, qum saqlanadigan joyni tartibga keltirishda yordam qilish 
istagi va koʻnikmasini tarbiyalash; kasb-hunarga oid turli oʻyinlar 
(“Chevar”, “Hamshira”, “Sotuvchi-xaridor”) oʻynashga oʻrgatish kabi.
Transport va aloqa vositalari haqida quyidagilarni bilishi lozim: 
bolaning yoʻl harakati qoidalari haqidagi tushunchalarini aniqlash va 
mustahkamlash; transport vositalari, pochta aloqa xizmati, pochtaning 
vazifasi va ahamiyati haqida maʻlumot berish; telefon aloqasi va 
telegrafchilar, ularning mehnati, telefon xizmatining hayotimizda 
tutgan oʻrni haqida tushuncha berish. Bu kabi bilimlarni bolalarga 
singdirishda “Pochta-pochta”, “Kimga nima kerak?”, “Telefon-
telefon”, “Kompyuter” kabi mavzularda suhbat va oʻyinlar tashkil 
etish maqsadga muvofiqdir. Shu bilan birga, bolalar tomonidan 
buyumlarning bir necha xil belgilari va ulardan foydalanish haqidagi 
tushunchalarini aniqlash va mustahkamlash; matodan qilingan 
buyumlar, ularning turlari va foydalanish usullari; temir va 
yogʻochdan ishlangan buyumlar va ulardan toʻgʻri foydalanish 
haqidagi tasavvurlarini yangi mavzular bilan boyitish; buyumlarning 
yasalishi va ishlatilishi haqida suhbatlar tashkil etish lozim.
Dasturda shuningdek, bola oʻz tanasining qismlarini va 
gigiyenani oʻrganishi: ularni sogʻlom turmush tarziga odatlantirish; 
ularga odamning ichki aʻzolari (yurak, jigar, oshqozon oʻpka) va 
ularning joylashuvi, vazifalari haqida (inson oʻpka orqali nafas oladi, 
havo qanchalik toza boʻlsa, oʻpka shunchalik yaxshi ishlaydi. Yurak 
inson hayoti uchun eng kerakli aʻzolardan hisoblanadi. U 
ishlayotganini bildirib doim “duk-duk” urib turadi. Jigar qonni 
tozalaydi. Biz isteʻmol qilayotgan ovqat oshqozonga tushadi va hazm 
boʻladi) maʻlumot berish; bu aʻzolar tananing qayerida joylashganini 
koʻrsatish va nomini aytishga oʻrgatish; bolaning sogʻlom hayot 
kechirish (ozodalikka va kun tartibiga rioya qilish, jismoniy mashqlar 
bajarib, tanani chiniqtirish va sogʻlom ovqatlanish) haqidagi 
tushunchalarini aniqlash va mustahkamlash; odam va hayvon 
oʻrtasidagi bir necha farqlanuvchi va umumiy jihatlar haqidagi 
tushunchalarni aniqlash va kengaytirish; mashgʻulotlarda odamning 
tuzilishi aks ettirilgan turli rasm va badiiy ertaklardan foydalanishi 
lozimligi qayd etilgan. Bu kabi ish turlarini tashkil etishda tarbiyachi 
va bolalar kattalar mehnatini nazorat qiladilar hamda unga baho 
berishga oʻrganadilar.

---

97 
Maktabgacha yoshdagi bolalarni atrof-olam bilan tanishtirishda 
quyidagi metodlardan foydalaniladi:
•
koʻrgazmali,
•
amaliy,
•
ogʻzaki metodlar.
Bolalarni atrof-olam bilan tanishtirish jarayonida koʻrgazmali 
(kuzatish, rasmlarni koʻrish, diafilm va kinofilmlarni namoyish qilish), 
amaliy 
(oʻyin 
metodi, 
mehnat, 
oddiy 
tajribalar), 
ogʻzaki 
(tarbiyachining 
hikoyasi, 
badiiy 
ertaklarni 
oʻqish, 
suhbat) 
metodlaridan 
va 
xilma-xil 
ish 
shakllaridan: 
mashgʻulotlar, 
ekskursiyalar, kundalik turmushdagi kattalar mehnatini, bayramlarni 
kuzatish, taʻlimiy oʻyinlardan foydalaniladi. 
Maktabgacha taʻlim muassasalarida atrof-olam bilan
tanishtirish orqali bolalarda mehnatsevarlik koʻnikmalarini
shakllantirishda turli shakl, usul va vositalardan foydalanish
maqsadga muvofiqdir. Masalan, koʻrgazmali metod orqali rasmlar, 
kasblar bilan tanishtiriladi. Ogʻzaki metodlarga tarbiyachining
bolalar bilan va bolalarning oʻzaro suhbatlari kiradi. Amaliy
metodda bolalar oʻzlashtirilgan bilimlarini turli oʻyinlar orqali
mustahkamlaydilar. Bu usullar orqali mashgʻulotlarni rang-barang 
hamda qiziqarli tashkil etiladi. Shuningdek, mehnat bilan tanishtirish
orqali bolalarda mehnatsevarlik koʻnikmalarini shakllantirishga
yoʻnaltirilgan pedagogik faoliyatning uzluksiz, izchil, maqsadga
muvofiq tashkil etilishi ham tarbiyalanuvchilarning mashgʻulotlar 
jarayonida faol ishtirok etishlarini taʻminlaydi.