Sh. Sh. Olimov, Sh. X. Samiyeva

ularning nutqini oʻstirish, lugʻatini boyitish. 
Lugʻat ustida ishlash
bolalarni tevarak-atrof bilan tanishtirish orqali amalga oshiriladi.
Bolalarni tevarak-atrofdagi buyumlar, hodisalar, oʻsimliklar,
hayvonot dunyosi, kattalar mehnati va hokazolar toʻgʻrisidagi 
matnlar bilan tanishtirish jarayonida ularning nutqi rivojlantiriladi.

---

109 
2. Nutqning grammatik tomonini shakllantirish.
Lugʻat 
tilning qurilish materiali hisoblanadi. Grammatika esa gapda
soʻzlarning oʻzgarishi va ularning oʻzaro bogʻlanish usullarini
belgilaydi. Bundan tashqari, grammatika tilning qurilish modelini
(soʻz yasovchi, soʻz oʻzgartiruvchi qoʻshimchalarni qoʻllashni)
belgilaydi. Bola atrofdagilardan grammatik tomondan shakllangan
nutqni eshitadi. Eshitganining maʻnosiga tushunish bilan birga, 
tilning grammatik tomonini egallaydi, modelini bilib oladi. Bola ona 
tilining barcha grammatik shakllarini qancha erta oʻzlashtirsa, u aqliy 
jihatdan shunchalik tez rivojlanadi. Agarda bolalarda nutqning 
grammatik tomoni notoʻgʻri shakllansa, aqliy rivojlanishi kechikadi.
3. Nutqning tovush madaniyatini tarbiyalash
. Bola, eng
avvalo, tilning tovush tomonini egallashi kerak, yaʻni tovushlarni 
toʻgʻri talaffuz
etishi lozim. Nutqning tovush tomoni ustida ishlash oʻzbek
tilining fonetikasi va orfoepiyasiga asoslanadi. Bola kattalarga
taqlid qilib, soʻzlarda urgʻuni toʻgʻri ishlatishga oʻrganib oladi, ona 
tilining intonatsion tomonini oʻzlashtiradi hamda soʻzlarni toʻgʻri
talaffuz qilishga odatlanadi. Ayniqsa, atrofdagilar bilan nutqiy
muloqotda boʻlayotganda samimiy ohangda burro va aniq gapirishga 
oʻrgatiladi. Har bir bolada nutqning bunday sifatlarini tarbiyalash,
kelgusi hayotida, yaʻni bolaning yuqori sinflarida, oʻquv yurtlarida
taʻlim olishda, mustaqil mehnat faoliyatida jamoa, jamiyat
oʻrtasida oʻz fikrlarini toʻliq va tushunarli qilib bayon etishda
muhim ahamiyatga egadir. Agarda tarbiyachibola nutqidagi,
tovush talaffuzidagi nuqsonlar, ohang va tempga, diksiyasiga
(aniq, burro gapirish), nutqining mazmundorligi va ifodaliligiga
eʻtibor bermasa, bunday nuqsonlar bilan bola murakkab bilimlarni 
oʻzlashtira olmaydi va bu uning kelajakdagi mustaqil hayotida ham 
oʻzining salbiy taʻsirini koʻrsatadi, yaʻni nutqida nuqsoni boʻlgan
bolaning nutqi boshqalarga tushunarsiz boʻladi, oʻz fikrini 
ifodalashda qiynaladi, uyaladi, natijada gapirmaslikka harakat qilib,
indamas, jizzaki boʻlib qoladi. Bularning hammasi uning ruhiy 
rivojlanishiga ham taʻsir etadi.