Sh. Sh. Olimov, Sh. X. Samiyeva

Qozogʻistonning taʻlim tizimi. Maktabgacha taʻlim. 
Shaxsning 
shakllanishida, jamiyatda oʻrnini topa olishida va uning rivojiga 
qoʻshadigan hissasida erta yoshdagi taʻlimning ahamiyati katta. 
Ommaviy axborot vositalarida koʻp takrorlanadigan “barkamol avlod” 
kabi ideal maqsadga erishish uchun aynan shu narsa zarur. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarning taʻlim darajasi umumiy oʻrta 
taʻlim darajasidan ancha farq qiladi. Barkamol avlodni yetishtirish 
oʻrta maktabdan emas, maktabgacha boʻlgan davrdan boshlanadi. 
Qozogʻiston 
Respublikasi 
hukumatining 
taʻlim 
tizimini 
rivojlantirishga qaratilgan siyosati ana shunday maqsadli yoʻnalishda 
davom etmoqda. Mamlakatda yangi loyihalar yoʻlga qoʻyilib, uning 
muvaffaqiyati davlat va jamiyatning tizimli yondashuvini talab 
qilmoqda. Mazkur loyihalarga mamlakatning keng jamoatchiligi jalb 
qilingan. 
1994-yilda Qozogʻiston taxminan 3,2 million oʻquvchi tahsil 
oladigan 8575 boshlangʻich va oʻrta maktabga (birdan oʻn bir 
sinfgacha) va qariyb 222000 oʻquvchiga ega boʻlgan 244 ta maxsus 
oʻrta maktabga ega edi. 1992-yilda muvofiq yoshdagi bolalarning 
taxminan 51 foizi Qozogʻistondagi 8500 ga yaqin maktabgacha taʻlim 
muassasalarida tahsil olishgan.

---

36 
Qozogʻiston 
Respublikasining 
Konstitutsiyasi 
bolalar 
bogʻchaning maktabgacha taʻlim olish huquqini himoya qiladi. 
Bolalar odatda 5 yoshida bolalar bogʻchasiga boradilar. 2004-yil 
hisobidan mamlakatda 83 ta davlat, 4 ta Taʻlim vazirligi tertakrufidaga 
va 13 ta xususiy bogʻchalar mavjud boʻlib, shundan 63% yaʻni 
135856 nafar bolalar (5-6 yoshli) bogʻchalarda taʻlim olgan. Hammasi 
bolalar bogʻchalarida qozoq va rus tillari oʻrgatiladi.
Qozogʻistonda ota-onalar, shu jumladan, yosh onalar, erta 
yoshdagi taʻlim va rivojlantirishning ahamiyatini keng miqyosda 
targʻib etiladi. Maʻlumki, kichik yoshdan boshlab bolalar bilan 
koʻproq vaqt oʻtkazish, oʻqish, qoʻshiq aytishni oʻrgatish va ijodiy 
faoliyat bilan shugʻullantirish ular rivojlanishiga ijobiy taʻsir 
koʻrsatadi. 
Ota-onalarning 
bunday 
yondashuvi 
MTMlarda 
pedagoglarning faoliyati bilan birlashganda, bolalar rivojlanishida 
ancha samarali natijalarga olib kelishi mumkin. Bu borada shahar va 
qishloq joylarda davlatning qoʻllab-quvvatlashi katta ahamiyatga ega. 
Mamlakatda koʻplab ayollar turmushga chiqqanidan soʻng uy-roʻzgʻor 
ishlariga koʻp jalb qilinadi. Aksariyat hollarda yosh oilalar keksa ota-
onasi bilan birga yashaydi. Uy-roʻzgʻor ishlarini taqsimlashda, yosh 
onalarning bola tarbiyasi va rivojlanishi uchun vaqt ajratishida katta 
yoshlilarning roli katta. Qaynonalar nevaralarini erta yoshdan 
rivojlantirish va kelinlariga ushbu muhim maqsadni amalga oshirishda 
yordam berishadi. Shu bois bolalarni tarbiyalashda asosiy manba 
sifatida maktabgacha taʻlim tashkilotlarigina emas, balki oila ham 
muhim omillardan sanaladi. Bu esa bolalarni erta yoshdan tarbiyalash 
faqat maktabgacha taʻlim tashkilotlarida emas, balki yosh onalarning 
ijtimoiy hayotda faol boʻlishiga koʻproq imkon beradi. Natijada, 
oilaning farovon turmush tarzi va moliyaviy sharoitining yaxshilanishi 
ehtimoli ham oshadi. 
Qozogʻiston Respublikasi savodxonlik darajasi 97 foizni tashkil 
etadi, bu rivojlanayotgan mamlakatlar koʻrsatkichidan ham yuqori. 
Qozogʻiston Respublikasi Taʻlim va fan vazirligi milliy darajada 
taʻlim 
uchun 
javobgar 
hisoblanadi. 
Vazirlik, 
shuningdek, 
markazlashtirilgan xususiy va mintaqaviy taʻlimni, shuningdek, 
viloyatlardagi taʻlim organlarini ham nazorat qiladi. Zamonaviy 
Qozogʻistonda taʻlimning bir necha darajasi mavjud. U maktabgacha 
yoshdan boshlanadi, keyin oʻrta, oliy va aspiranturaga oʻtadi. 
Anʻanaviy tizimda guruhlar yoki sinflar alohida emas, aralashtiriladi. 

---

37 
Ikkala jinsning talabalari bu yerda birga oʻqishadi. Haqiqatan ham 
alohida mashgʻulotlarning alohida holatlari mavjud. Bu eksperimental 
mashgʻulotlar, qozoq-turk litseylarida, harbiy maktablarda guruhlar 
shaklida namoyon boʻladi.
2010-yilda 
Budapeshtda 
Qozogʻistonning 
Boloniya 
deklaratsiyasiga qoʻshilishi haqida yakuniy qaror qabul qilingan. 
Qozogʻiston Yevropa taʻlim tizimining toʻlaqonli aʻzosi sifatida tan 
olingan Markaziy Osiyodagi ilk davlat hisoblanadi. Boloniya 
jarayoniga qoʻshilgandan soʻng Qozogʻiston oliy taʻlim tizimida 
quyidagi katta oʻzgarishlar roʻy berdi: 
– Qozogʻiston universitetlari hozirda dunyodagi 650 dan ortiq oliy 
oʻquv yurtlari tomonidan imzolangan Buyuk Xartiyaga qoʻshildi va bu 
mahalliy taʻlimni Yevropa standartlariga yaqinlashtirdi. 
– Boloniya deklaratsiyasi tamoyillari asosida bakalavr — magistr — 
doktorlik dissertatsiyasining uch bosqichli modeliga oʻtish amalga 
oshirildi. 
– 
Oliy 
taʻlim 
tashkilotlarining 
taʻlim 
jarayoniga 
ilgʻor 
texnologiyalarga asoslangan taʻlim tizimi joriy etildi: barcha oliy 
taʻlim tashkilotlarida kreditlash texnologiyalari joriy etildi, 38 ta ikkita 
diplomli taʻlim, 42 ta masofaviy taʻlim yoʻlga qoʻyildi. Dublin oʻquv 
dasturi deskriptorlariga muvofiq, modulli taʻlim dasturlari, sillabuslar 
ishlab chiqilyapti, malakalar kvalifikatsiyasining milliy dasturi 
yaratildi. 
– «ECTS» (Yevropa Kredit Transfer) tizimi joriy etildi, «ECTS» 
qoidalarini qabul qilish boʻyicha uslubiy qoʻllanmalar qabul qilindi 
(bu 
qoʻllanma 
2015-yilning 
14-15 
may 
kunlari 
Yevropa 
mamlakatlarining taʻlim vazirlari konferensiyasida tasdiqlangan). 
– Xorijiy pedagoglar va maslahatchilarni taklif qilish davlat 
buyurtmasi doirasida va universitetlarning budjetdan tashqari 
jamgʻarmalari hisobidan amalga oshirilyapti. 2009-yildan 2014-
yilgacha boʻlgan davrda 6927 nafar xorijiy olim va maslahatchi taklif 
qilindi. 
Bugungi kunga kelib Qozogʻistonning 19 mingga yaqin fuqarosi 
dunyoning 35 mamlakatida taʻlim olishyapti va taʻlim, ilm-fan 
sohasidagi hamkorlik har yili kengayib bormoqda.
Chet elda talabalarni oʻqitish quyidagicha amalga oshiriladi:
-
Qozogʻiston Respublikasi “Bolashak” xalqaro stipendiyasi yordamida 
xalqaro taʻlim almashuvi;

---

38 
-
chet el hukumatlari va xalqaro tashkilotlarning stipendiyalari 
asosidagi taʻlim; 
Hozirgi kunda Qozogʻistonning 50 dan ortiq universitetlari 
Buyuk Britaniya, Irlandiya, Ispaniya, Chexiya, Germaniya, AQSh va 
boshqa yetakchi davlatlar universitetlari bilan ikki diplomli daraja 
sistemasida taʻlim olib bormoqda. 
Taʻlim sifatini taʻminlash borasida xalqaro hamkorlikni 
ragʻbatlantirish uchun Qozogʻiston Respublikasi Taʻlim va fan 
vazirligi tomonidan Akkreditatsiya agentliklari milliy reyestri tashkil 
etildi. Bu reyestr Qozogʻiston Taʻlim sifatini nazorati boʻyicha 
mustaqil agentligi (IQAA) bilan birgalikda 8 ta xorij agentliklarini oʻz 
ichiga oladi va ular birgalikda qiyosiy mezon va metodologiyani 
ishlab chiqish uchun hamkorlik qiladilar. 2009-yildan 2015-yilgacha 
boʻlgan vaqt oraligʻida IQAA 50 ta universitetni va 1100 dan ortiq 
dasturni institutsional akkreditatsiyadan oʻtkazdi, bunda dunyoning 25 
mamlakatidan 153 xorijiy ekspert, 1100 nafar mahalliy ekspert, shu 
jumladan, 190 talaba va 200 dan ortiq ish beruvchilar jalb qilindi. 
Agentlik oliy taʻlim sifatini taʻminlash uchun akkreditatsiya 
standartlarini Yevropa oliy taʻlim sohasidagi mavjud standartlar va 
qoʻllanmalar bilan muvofiqlashtirish ustida ishlamoqda. 
Qozogʻistonda Respublika Taʻlim va fan vazirligi qoshida 
Boloniya jarayoni va akademik mobillik markazi amaliyot olib boradi. 
Uning asosiy maqsadi oliy taʻlim tizimining raqobatbardoshligini 
taʻminlash maqsadida Qozogʻiston Respublikasida mamlakat va 
Universitet 
darajalarida 
Boloniya 
jarayonining 
kelishilgan 
prinsiplarini toʻgʻri va toʻliq amalga oshirishga koʻmaklashishdan 
iborat. 
Predmetlararo tasavvurlar aqliy faoliyatning eng yuqori 
pogʻonasi hisoblanadi. Ular bilimlarning turli tizimlarini birlashtiradi, 
hodisa yoki jarayonning xilma-xilligini bilish imkoniyatini beradi. Shu 
bilimlar asosida umumiy tushunchalar kelib chiqadi. Tizimlararo 
tasavvurlarning shakllanishi, ularni bilimlardan foydalanishga, ularni 
bir-biriga boʻysundirishga, bilimlar chegarasidagi boʻshliqlarni 
chegaralashga imkon beradi. Shu sabali taʻlimda xorijiy davlatlar 
tajribasini oʻrganish ham maktabgacha taʻlim tizimiga yangiliklarni 
qoʻllashda muhim sanaladi.