Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
– Dərslik siyasətinin həyata keçirilməsi
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- – Azərbaycan universitetlərinin dünyanın nüfuzlu reytinq cədvəllərində mövqeyi heç də ürəkaçan deyil. Nazir kimi bunun əsas
- – Müəllim hazırlayan universitetlərin əksə ‐ riyyətində uyğun tədris metodikası kafedra ‐ larının olmaması və həmin dərslərin ixtisas
- – Azərbaycan təhsilinin rəqabət keyfiy ‐ yətinin artırılması üçün hansı tədbirlərə ehti yac duyulur
- Söhbəti apardı: Emin BAYRAMZADӘ 25 ELM DÜNYASI
- Şeyxülislam Hacı Allahşükür Paşazadə haqqında
- Vasim MӘMMӘDӘLİYEV, akademik, BDU‐nun İlahiyyat fakültəsinin dekanı 26 ELM DÜNYASI
|
– Dərslik siyasətinin həyata keçirilməsi istiqamətində hansı islahatlar nəzərdə tutu‐ lur? – Təhsilin məzmununun təkmilləşdiril ‐ məsi ilə yanaşı, müvafiq tələblərə cavab verən dərsliklərin və metodik vəsaitlərin hazırlan ‐ ma sına da böyük ehtiyac duyulur. Təbii ki, təhsilin səviyyəsi xeyli dərəcədə dərsliklərin keyfiyyətindən və məzmunundan asılıdır. Bu sahədə mövcud olan problemi həll etmək üçün onun kökünü tapmaq lazım gəlir. Problemin kökü isə müəllifdir, daha doğrusu, müəlliflərin az olmasıdır. Təhsil Strategiya ‐ sında kurikuluma əsaslanan yeni dərsliklərin yaradılması, şagird və müəllimlərin müvafiq dərslik seçiminin təmin olunmasına xüsusi diqqət ayrılır. Eyni zamanda müasir tələblər təhsilve ‐ rənlər qarşısında təkcə dərsliyin məzmunu ‐ nun təhsilalanlar tərəfindən mənimsə nil məsini deyil, həmçinin və bəlkə də, daha vacib – lazımi bilikləri necə və haradan əldə etmək yollarını onlara öyrətməyi tələb edir. Ona görə də dərsliklərlə yanaşı, təfəkkürün və şəxsiyyətin inkişafına yönəlmiş, yeni kurikulum və infor‐ masiya‐kommunikasiya texnologiyaları əsasında təhsilverənlər üçün təlim metodologiyaları, metodiki vəsaitlər, didaktik materiallar və digər təlim vasitələrinin hazırlanmasını stimul ‐ laşdıran mexanizmlər də yaradılmalıdır. Tərəfimizdən dərsliklərin keyfiyyətini yük ‐ səltmək məqsədilə dərslik müəlliflərinə kuri ‐ kulumun tələblərinin dərindən öyrə dil mə sinin təşkili nəzərdə tutulmuşdur. Bu işin əsas məqsədi kurikulumun əsas tələblərinin, stan‐ dart və alt‐standartların dərsliyin məzmu nuna çevrilməsi yollarının öyrədilməsi, dərs lik lərin qiymətləndirilməsi meyarlarının izah edil ‐ məsindən ibarətdir. Biz hər zaman dərsliklərdə olan problem ‐ lər barədə danışırıq. Amma o da həqiqətdir ki, dərsliyin ilk dəfə yaradılması çox ağrılı bir prosesdir. Söz yox ki, dərsliklərimiz daha keyfiyyətli olmalıdır. Amma biz dərslik hazır ‐ lanması üçün müraciət edən insanlar arasında fənn mütəxəssislərini görmək istəyərdik. Onlar bu işlə əlaqədar müraciət etmirlər. Bu, problemdir və biz görürük ki, ali təhsil müəs ‐ sisələrinin müvafiq kafedralarında mütəxəs ‐ sislər, peşəkarlar toplaşıb. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müvafiq institut la ‐ rında mütəxəssislər fəaliyyət göstərir. Amma biz universitetlərin adlarını dərsliklərin hazırlanması üçün elan olunan tender iştirak ‐ çı ları arasında görmürük. İqtisadi nöqteyi‐ nəzərdən də bu həmin universitetlər üçün faydalı işdir. Dövlət bu işə görə xeyli vəsait ödəyir. Dərsliklərin məzmununun hazırlan ‐ ması üçün xərclənən vəsait universitetlərin 22 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 iqtisadi vəziyyətini də yaxşılaşdıra bilər. Onlar bu vəsaiti həmin müəllimlərə əlavə qonorar kimi ödəyə bilərlər. Keyfiyyətli dərsliklərin hazırlanması hər bir təhsil sistemi üçün prioritet məsələdir. Xüsusilə də informasiya cəmiyyətində yaşadı ‐ ğı mız indiki dövrdə biliklərin məzmunca köhnəlmə intensivliyi artdıqca, bütün keyfiy ‐ yət meyarlarına uyğun gələn dərslik nümu ‐ nələrinin hazırlanması aktuallaşır.
– Ali təhsil müəssisələrinin idarəolunma ‐ sının mütərəqqi prinsiplərinə əsaslanan, iqtisadi cəhətdən səmərəli və akademik gös tə ri ci lə ‐ rinin yüksək olmasını təmin edən yeni tələblər üzərində qurulmasının vaxtı artıq gəlib çat ‐ mışdır. Bu gün universitetlərimizin elmi kadr, zəngin təcrübə və maddi bazasının poten ‐ sialından ali təhsildən kənarda, demək olar ki, istifadə olunmur. Diqqət yalnız qəbula yönəl ‐ miş, gəlir mənbəyi kimi yalnız tələbə lərin
təhsil haqqı əsas götürülür. Halbuki dünyanın ən reytinqli təhsil ocaqlarında təhsil haqqı onların büdcəsinin heç dörddə birini təşkil etmir.
Qəbuldan söhbət düşdüyü üçün Dövlət Strategiyasında bununla bağlı ali və orta ixti‐ sas təhsili müəssisələrinə qəbul və yerləşdirmə mexanizminin təkmilləşdirilməsi, dövlət və özəl ali təhsil müəssisələrinə ödənişli təhsil üzrə qəbul planının ləğv edilməsi və dövlət sifarişinin yalnız ixtisaslar üzrə müəyyənləş ‐ dirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Bizim bu məsə ‐ ləyə yanaşmamız ondan irəli gəlir ki, keyfiy yətli təhsil vermək imkanlarına, maddi‐texniki şəraitlərinə, elmi‐pedaqoji heyətin potensi ‐ alına görə bütün ali təhsil ocaqları, istər dövlət, istər özəl iki qrupa bölünməli – milli statuslu universitetlər və adi universi tetlər. Dövlət sifarişi yalnız milli statuslu universitetlər arasında bölüşdürülməli, eyni zamanda bura qəbul olunmaq istəyən abituri yentlər üçün keçid balı yüksək olmalıdır. Adi universi ‐ tetlərin keçid balı minimal səviyyədə saxla ‐ nılmalı, eyni zamanda ödənişli təhsil üzrə qəbul planı tədricən ləğv edilməlidir. Bu baş ver ‐ dikdə, biz yüksək reytinqə və yaxşı təhsil vermək imkanlarına malik ali məktəb ləri mizi orada oxumağa layiq olan, bilikli tələbə kon ‐ tingenti ilə təmin edə biləcəyik. Digər tərəf ‐ dən, tələb olunan balı toplamadığı üçün xaricə üz tutmağa ehtiyac qalmayacaq, ali təhsil almaq istəyən və minimal tələblərə cavab verən hər bir şəxs təhsilini vətənində adi universitetlərdə davam etdirmək imkanı qaza ‐ na caqdır. Fəaliyyət göstəricilərindən asılı olaraq ali təhsil müəssisələri bir kateqoriyadan digərinə keçə biləcəklər. Məlumdur ki, bu gün dünya rəqabət dün ‐ yasıdır. Bizim uşaqlarımızın gələcək rə qib ləri hal‐hazırda Çində, ABŞ‐da, Çilidə və istənilən digər ölkədə böyüyür. Bu o deməkdir ki, bizim təhsil sistemimiz çevik və ömür boyu öyrənmə imkanına malik kadrları formalaşdırmağı ba ‐ car malıdır. Digər tərəfdən, maddi dəyəri olan hər bir şey uğrunda kəskin mübarizə getdiyi kimi, dünyanın lider ölkələri arasında beyin, zəka uğrunda da ciddi mübarizə gedir. Belə ki inkişaf etmiş ölkələr öz iqtisadi qüdrətini daha da artırmaq üçün digər ölkələrdən yük sək təhsilli və ixtisaslı peşəkarlarının müha cirətini fəal surətdə təbliğ edir, bu məqsədlə həm birbaşa proqramlarından istifadə edir, həm də tanın mış universitetləri və transmilli kor ‐ porasiyaları buna təşviq edirlər. Bu tendensiya ildən‐ilə daha da artacaqdır. Belə vəziyyət yaxşı təhsil alanların vətənində öz potensialını tam realizə etməsi və bununla ölkənin sosial‐ iqtisadi inkişafına töhfə verə bilməsini təmin edən təhsil sisteminin və təhsil mühitinin yaradılması kimi yeni vəzi fə ni bizim qarşı ‐ mızda qoyur. Ona görə də uşaq larımızın, gənc ‐ lə rimizin yüksək intellektə malik hissəsi ölkə mizin gələcək elitası kimi xüsusi qayğı ilə əhatə olunmalıdır. Onu da qeyd edim ki, müasir şəraitdə ali təhsil müəssisələri təhsildə keyfiyyətə təminat verə bilən və elmin son nailiyyətlərini özündə
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 əks etdirən elmi mərkəzlər kimi fəaliyyət göstərməli, mütəxəssis hazırlığını beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırmalıdır. Dünya qlobal ‐ laş dıqca böyük şirkətlər, korporasiyalar hər sahədə, o cümlədən də ali təhsil müəssisələ ‐ rinin inkişafında böyük rol oynayır. Eyni za‐ manda qeyd etmək lazımdır ki, şirkət və korpo rasiyaların da ali təhsil müəssisələrinin xidmətinə, apardığı tədqiqatlara, yetişdirdiyi mütəxəssislərə böyük ehtiyacı var. Ona görə də bu gün ali təhsil müəssisəsinin iş dünyası ilə əlaqələrinin genişləndirilməsi çox mühüm ‐ dür. Nəzəri biliklərlə yanaşı, müasir təcrübi biliklərə yiyələnməklə yüksəkixtisaslı kadr hazırlığının təmin edilməsi üçün ali təhsil müəssisələri biznes qurumları ilə birlikdə öz maddi‐texniki və tədris‐laboratoriya bazalarını zənginləşdirməlidir. Eyni zamanda bu əlaqə ‐ lər çərçivəsində tələbələrin istehsalat təcrübə ‐ ləri biznes qurumlarında təşkil edilməli və burada ali təhsil müəssisələrinin filialları (təd ‐ ris laboratoriya bazası – texnoparklar) yaradıl ‐ malıdır. Ali təhsil müəssisələri bu bazalarda, həmçinin biznes qurumlarının müxtəlif is‐ tehsalat‐praktiki sifarişlərini yerinə yetirmək üçün elmi tədqiqat işlərini yerinə yetirməlidir. Digər tərəfdən biznes qurumlarının əməkdaş ‐ ları bu bazalarda və ali təhsil müəssisələrində tədris prosesinə cəlb edilməli və onların müasir təcrübi bilikləri təhsildə reallaşdırılma lıdır. Beləliklə, əlaqələr həm praktiki və həm də elmi tədqiqat istiqamətlərini əhatə etməlidir. Әlaqələrin bu formada təşkili təhsil–elm– biznes üçbucağını formalaşdırır və həm ali təhsil müəssisələrinin, həm də biznes qurum ‐ la rının öncədən qeyd olunan maraqlarının təmin olunmasına zəmin yaradır. Növbəti tədris ilindən başlayaraq ali təhsil müəssisələri üzrə SABAH qruplarının, yəni savadlı, bacarıqlı və hazırlıqlı tələbələrdən ibarət qrupların təşkili üçün seçimin aparıl ‐ ması nəzərdə tutulur. Bu yeniliyin məqsədi xüsusi istedadı ilə seçilən və təhsildə göstərici ‐ ləri ilə fərqlənən tələbələrə yüksəkkeyfiyyətli təhsil almaq üçün əlverişli şəraitin yaradıl ma ‐ sından ibarətdir. – Müəllim hazırlayan universitetlərin əksə ‐ riyyətində uyğun tədris metodikası kafedra ‐ larının olmaması və həmin dərslərin ixtisas müəllimləri tərəfindən tədris olunma ması müəl ‐ lim hazırlığında ciddi problemlər yaradır. Bu məsələyə münasibətiniz bizim üçün maraq ‐ lıdır. – Dövlət Strategiyasında bu məsələyə xü‐ susi yanaşma var. Ümumiyyətlə, təhsildə əsas meyar, başlıca düşüncə müəllimlə bağlı olma ‐ lıdır. Biz onu bilirik ki, nə qədər yüksək səviy ‐ yəli infrastruktur, tədris vəsaiti, maliyyə imkan ları olsa da belə, keyfiyyətli müəllim ol‐ madan təhsili inkişaf etdirmək mümkün deyil ‐ dir. Təhsilalanın savadlı və səriştəli şəxs kimi formalaşması, əsasən, müəllimin akademik bacarığından, tədris təcrübəsindən və peşə ‐ karlıq səviyyəsindən asılıdır. Bilik və bacarıqlarını davamlı artıran müəl ‐ lim
lər təhsilalanların nailiyyətlərinə əlavə töhfələr verirlər. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, təhsil islahatı uğurla aparılan ölkələrdə müəl ‐ lim peşəkarlığının inkişafı üçün stimulların yaradılmasına və müəllim hazırlığının təkmilləş ‐ dirilməsinə xüsusi diqqət yetirilir. Müvafiq stimullaşdırıcı mexanizmlər və səmərəli monitorinq sistemi vasitəsilə müəl ‐ lim fəaliyyətinin keyfiyyəti artırılmalıdır. Yüksək nüfuzlu təhsilverənin formalaşdırıl ‐ ması istiqaməti üzrə həyata keçiriləcək tədbir ‐ lər sırasına müəllimlərin peşəkarlıq səviy yə sinin daim yüksəlməsini təmin edən yeni sistemin yaradılması daxildir. Bu baxımdan təhsilve ‐ rən lərin əlavə təhsili üzrə strukturların yara ‐ dıl masının stimullaşdırılması, pedaqoji heyət üçün yeni modul‐kredit və rəqabətəsaslı tə lim ‐ lər sisteminin yaradılması və digər məqam lar da nəzərdən qaçırılmamalıdır. Bu istiqamətdə, həmçinin müəllim peşə ‐ sinin nüfuzunun artırılması üçün səriştə və nəticə əsaslı diferensiallaşdırılmış, əmək baza ‐ sında rəqabətqabiliyyətli əməkhaqqı sistemi‐ nin yaradılması, müəllimin karyera inkişafı və fəaliyyətinin stimullaşdırılması üzrə yeni sis‐ temin yaradılmasına dair işlərin görülməsi də nəzərdə tutulmuşdur.
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 Müəllim hazırlığı üzrə yeni kurikulumlar tətbiq edilsə də, bütövlükdə ali təhsil müəs ‐ sisələrinin kurikulumları əmək bazarının müasir şərtlərinə uyğun gəlmir. Odur ki, strategi ‐ yanın birinci strateji istiqaməti üzrə, əsasən, kurikulumların daha da inkişaf etdirilməsi nəzərdə tutulur və bu prosesin davamlı xarak‐ ter alması qeyd olunur. Spesifik misallardan biri odur ki, biz 2008– 2009‐cu tədris ilində təhsil sistemimizdə yeni kurikulumun tətbiq olunmasına başlamışıq. Amma müəllimlərə «yeni kurikulumun tələbləri nədir, bu onların işində, peşəkar hazırlığında hansı yenilikləri və hazırlıqları tələb edir» mövzusunda təlim və tədris aparmağı unut ‐ muşuq. Bunun hansı nəticələrə gətirib çıxara biləcəyi aydındır. Təbii olaraq yeni kurikulu‐ mun, məzmunun tələbləri, yeni metodikaların daha fəal və peşəkar şəkildə müəllimin hazır ‐ lıq mərhələsində tədrisi və tətbiqi diqqət mər ‐ kə zində olacaq. İkinci məsələ ondan ibarətdir ki, biz hər zaman müəllimin hazırlığı və məz ‐ mundan danışırıq. Bu, çox mühüm bir möv ‐ zudur və həmişə diqqət mərkəzimizdə olacaq. Nə qədər ki cəmiyyət var, o qədər də təhsilin məzmunu və müəllimin keyfiyyəti mövzusu haqlı bir sual olaraq qalacaq. Müasir müəllim təhsil prosesinin istiqamətləndiricisi və koor‐ dinatoru rolunda çıxış etməli, təhsilverənlərin hazırlanması prosesində bütün bu tələblər hökmən nəzərə alınmalıdır.
– Ölkəmizin İnkişaf Konsepsiyasından irəli gələrək dövlət başçısının imzaladığı «Azər ‐ bay can təhsilinin inkişafı üzrə Dövlət Stra te gi ‐ yası»nın missiyası ölkəmizin modern ləş dirilməsi üçün zəruri olan insan kapitalını inkişaf etdir ‐ mək və bununla Azərbaycanın beynəlxalq rəqa ‐ bət qabiliyyətini yüksəltməkdən ibarətdir. Strategiya təhsil sahəsində aparılacaq islahat ‐ ların başlıca istiqamətlərini müəyyənləş dirir, Azərbaycan təhsilinin XXI əsrin çağırışlarına uyğun inkişaf üfüqlərini özündə ehtiva edir və təhsilin bütün pillələrində keyfiyyətcə yeni mərhələyə başlamağı qarşımıza əsas vəzifə kimi qoyur. Məsələnin digər tərəfinə gəldikdə isə demə ‐ liyəm ki, bazar iqtisadiyyatı mexanizminin əsaslarından biri elm, biznes, əmək bazarı və təhsil xidmətidir. Onlar arasında harmoniya iqtisadi tərəqqinin vacib şərtidir. Müasir biznes çevik və dinamik olduğundan işaxtaranlar qarşısında yeni tələblər qoyur. Hazırda bazarın tələblərini ödəmək üçün biznes subyektlərinin əsas ehtiyaclarından biri (və bəlkə də, birin‐ cisi) yüksəkixtisaslı kadrlardır. Bu səbəbdən müasir аli təhsilin əsas tendensiyası qlobal əmək bazarı yönümlü olması və məzunlara işə düzəlmə qabiliyyətinin aşılanmasıdır. Bunun üçün hazırda ali təhsil müəssisələrində daha çox diqqət yetirilən nəzəri hazırlıq kifayət deyil, digər bacarıq və keyfiyyətlər də tələb olu ‐ nur. Onların sırasında mütəxəssisin tənqidi təfəkkürə, mədəni‐intellektual səviyyəyə, İKT‐dən istifadə və birgə fəaliyyət bacarıqlarına malik olması, daim öyrənməyə və ixtisas səviyyəsini təkmilləşdirməyə meyil göstərməsi, yaradıcı ‐ lığı, təşəbbüskarlığı, əməksevərliyi, intizam ‐ lılığı ilə fərqlənməsi, sağlam rəqabətə dözümlü olması, müstəqil qərarlar qəbul etməsi, bəşəri və milli dəyərləri qiymətləndirə bilməsi geniş miqyasda birmənalı qəbul edilən xüsusiyyət ‐ lərdir.
Burada zəruri olan odur ki, bu gün hazır ‐ lanan kadrlar kəskin rəqabət şəraitində həm ölkədə və həm də dünya əmək bazarında iqti‐ sadi, menecment və texniki biliklərə yiyələnə ‐ rək işləməyə hazır olsunlar. Bu isə öz növbə sində onlara əmək bazarında rəqabətə dözümlü olmağa imkan yaradan yeganə yoldur.
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 Paşazadə Hacı Allahşükür Hümmət oğlu — Şeyxülislam və Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri, Müstəqil Dövlətlər Birliyi Dinlərarası Şurasının həmsədri, Roma Katolik və Rus Pravoslav kilsələrinin təklifi ilə kato‐ lik‐pravoslav məzhəblərarası əlaqələr komis ‐ si yasının üzvü (2006), UNESCO‐nun yanında yaradılan din xadimlərinin yüksək səviyyəli Məşvərət qrupunun üzvü (2009), BMT yanında Dinlərarası Məşvərət Şurasının üzvü, Ümum ‐ dünya İslam Konqresi, Ümumdünya Xalq Rəhbərliyi, Ümumdünya Sülh Şurası, Avrasiya İslam Şurası, «Vicdana çağırış» Beynəlxalq Fondu və bir sıra digər nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların rəyasət heyətlərinin üzvü, Azər ‐ baycan Respublikası Prezidenti yanında Әfv Komissiyasının üzvü, İordaniya İslam Mədəniy ‐ yəti Kral Akademiyasının müxbir üzvü (1986) və həqiqi üzvü (2001), Beynəlxalq Fiqh Akade ‐ miyasının həqiqi üzvü, Beynəlxalq Fiqh Təş ‐ kilatının təsisçilərindən biri (2008), Müstə qil Dövlətlər Birliyi müsəlman dini liderlərinin Məşvərət Şurasının sədri (2009), Bakı Dövlət Universitetinin professorudur. Şeyxülislam Hacı Allahşükür Paşazadə haqqında Azərbaycanda din‐dövlət münasibətlə ri ‐ nin düzgün məcrada qurulması sahəsində də Şeyxülislamın xidmətləri təqdirəlayiqdir. Mə ‐ lum dur ki, sovet dövründə din dövlətdən təcrid edilmişdi. Dövlətin siyasəti belə idi. Lakin Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Әliyev ölkədə qabartmadan, üzə vurmadan çox müdrik din siyasəti yürüdürdü. Bu siyasətin əsas qayəsi dini yaşatmaq, onun cəmiyyətdə öz rolunu yetərincə oynaya bil məsi üçün şərait yaratmaq, dinlə bağlı mənəvi dəyərləri qoruyub saxlamaq idi. Heydər Әliyev Şeyximizin sima ‐ sında yeni təfəkkürlü, yeni düşüncəli, güclü təşkilatçılıq qabiliy yətinə malik olan bir din xadimi gördüyü üçün onunla qısa bir zamanda səmimi münasibətlər qurdu. Prezident Şeyxi ‐ mizi bütün dövlət təd birlərinə dəvət edir və açıq şəkildə deyirdi ki, Şeyx mənim dostumdur. Şeyx də özünə xas olan dinamiklik, çevikliklə din‐ dövlət münasibətlərinin düzgün tənzim lən ‐ məsi üçün əlindən gələni edirdi. Azərbaycan xalqına, Azərbaycan dövlə tinə sədaqəti, həmişə Azərbaycan dövlətçili yinin mənafeyini hər şeydən üstün tutması Şeyxülislama Azərbay ‐ canda çox böyük hörmət qazandırmışdır. O, Azərbaycan xalqı nın ümum milli lideri Heydər Әliyev cənablarının xarici siyasətinə şərik olmuş, bu siyasətin həyata keçi rilməsi üçün əlindən gələni əsirgəmə mişdir.
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 Azərbaycan xalqının ideologiyasının və mənəviyyat fəlsəfəsinin təşəkkülündə din alim ‐ lərinin maarifçilik cərəyanı xüsusi yer tutur. Azərbaycan mənəvi‐mədəni dəyərlər bazası məhz onların düşüncə və səyləri ilə formalaş ‐ mışdır. Milli dəyərlər və mənəvi ənənələrin birləşdirilməsi sayəsində təşəkkül tapan bu mə urə universallığı ilə fərqlənən bir irsə çevrilmişdir. XIX əsrdə ölkənin ideologiyasında maarif ‐ çilik fəlsəfəsinin artması ictimai böhrandan çıxış yolunun xalqın maariflənməsində görül ‐ məsinə təkan verdi. Bu dövrdə etnik varlığın qorunub saxlanması da əhəmiyyət kəsb edən bir amil olduğu üçün onun tərkib hissəsi olan dinin vəziyyəti maraq doğurdu. Xalqın dini maariflənməyə olan ehtiyacı və maarifçi ideoloq ‐ ların dinə münasibətdə müxtəlif mövqedə olduğu bir şəraitdə bunun öhdəsindən gəlmək özlüyündə məsuliyyət tələb edən bir hala çevrilmişdi. Belə bir müəmmada, Quran həqi ‐ qətlərinin sadə bir dildə xalqa çatdırılması, onun fövqəlbəşər ecazının əks etdirilməsi, eyni zamanda maarif və inkişafın həm bir Quran qayəsi olduğunu göstərmək vacib məsələ idi. Elmi dünyagörüşünün formalaşmasında ensiklopedik biliyə malik, şəxsi elmi axtarış ‐ ları, təmsil etdiyi Azərbaycan və Şərq mədəniy ‐ yəti ictimai fikri və fəlsəfi ənənələri ilə tanışlığı mühüm rol oynayan bir ziyalı kimi Mir Məhəm ‐ məd Kərim əl‐Bakuvi (1858–1939) bu dövrə işıq tutacaq bir əsər nümayiş etdirdi. Bakuvi Qurani‐Kərimə yazdığı üç cildlik təfsiri, «Kəş ‐
əsəri ilə Azərbaycan müsəlmanlarının öz dilində dini maariflənməsi üçün mədəni inqilab səviyyə ‐ sində bir fəaliyyətə imza atdı. Söz yox ki, XX əsrə qədər Azərbaycan dilində yazılmış təfsir əsərlərinə rast gəlməsək də, Azərbaycan alimləri tərəfindən yazılmış ərəbcə təfsirlərə rast gəlmək mümkündür. Ağa Nemə ‐ tullah Naxçıvanı hələ XV əsrdə «Fəvatihul‐ İlahiyyə vəl‐Məfatihul‐Ğaybiyyə» adlı təfsir yazmışdır. Bundan başqa, İran, Osmanlı və s. kimi müxtəlif ölkələrdə yaşayıb‐yaradan alim ‐ lərimiz olmuşdur. Hərçənd Quranın Azər ‐ baycan dilində ilk tərcüməsinin Uzun Həsənin əmri ilə edildiyi də bizə məlumdur. Ancaq bu tərcümə geniş xalq kütlələrinə çatdırılmamışdır. Eyni zamanda Azərbaycanda Quranı qayna ğın ‐ dan öyrənmək imkanı ancaq ərəbcə mükəm ‐ məl bilənlərlə məhdudlaşırdı. Bu səbəblədir ki, Bakuvinin «Kəşfül‐Həqayiq»i, dövrün nöqsanları və ehtiyacları əsasında qələmə alınmış bir təfsir olaraq hər təbəqədən insanlara müraciət edən əsər kimi işıq üzü gördü. Qeyd etmək lazımdır ki, belə bir şəx siy ‐ yətin dünyagörüşü və islami fikirləri Quranın tərcümə və təfsirinə əsaslanan bu əsərlərində lazımı səviyyədə əks etdirilərək ictimaiyyətə çatdırılmışdır. Onun bəzi Quran ayələrinə gətirdiyi sırf özünəməxsus izahları, ümumbə ‐ şəri problemlərin həllinə dair fikirləri, məzhəb anlaşmazlıqlarının səbəbləri və çıxış yolları kimi birlik və vəhdət çağırışları həm də müasir dövrün tələbidir. Bu baxımdan Bakuvinin müasir əli a ilə yeni nəşri, tarixi və milli‐mənəvi dəyərlər mən ‐ zuməsindən bir əsər olması nəzər alınaraq yeni nəslin idrakına təqdim edilməyə layiq ən görkəmli əsərdir. Mir Məhəmməd Kərim Mircəfərzadə Bakuvi 1858‐ci ildə Bakıda məşhur seyid nəslindən Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|