Sivilizasiyaların dialoqu

Hüquqi müstəvidə yanaşdıqda, yenə də ərazi bütövlüyünün to­xunulmazlığı prinsipinə görə dünya ictimaiyyəti Ermənistanı tə­ca­vüzkar bir ölkə kimi pisləməli, ona qarşı sanksiyalar tətbiq olun­malı idi. Lakin ermənilər burada da manevr edərək millətlərin öz müqəddəratını həll etmək hüququ ilə fikirləri çaşdırır, guya vaxtilə Dağlıq Qarabağda ermənilərin hüquqlarının tapdalandı­ğı­nı, onla­rın milli məninin təzyiq altda qaldığını və xilas üçün müs­tə­qil­liyin yeganə vasitə olduğunu “isbat” etməklə ərazi toxunul­maz­lı­ğı ilə mil­li özünütəsdiq hüququ arasında paritet yaratmağa çalı­şır­lar. Digər tərəfdən də, ərazinin əslində guya ermənilərə məxsus olma­sı və qırmızı inqilabın ədalətsiz qərarı ilə Azərbaycana ve­ril­mə­si və in­di tarixi səhvləri düzəltməyin labüd­lü­yü barə­sindəki həd­yan­larla avropalıları “çaşdı­rırlar”. Əlbəttə, Av­ro­panı çaşdırmaq o qə­dər də asan de­yil. Onlar həqiqəti bilməmiş ol­mazlar. Lakin, görünür, məhz həqiqəti görməkdə maraqlı ol­ma­dıq­larından həqi­qətə bənzədilmiş versiyaları həqiqət kimi qəbul et­mə­yə hazırdırlar.

Beləliklə, hüquqi müstəvidə də ermənilər böyük səylərlə tarix və ictimai rəylə manipulyasiya edərək müəy­yən paritet yaratmağa nail olublar.

Siyasi müstəviyə gəldikdə isə, burada həqiqət daha az rol oynayır.

Siyasəti fəlsəfədən fərqləndirən də budur ki, o, hadi­sələrin özündən çox, onların dünya birliyinə necə təqdim olunmasına, ar­tıq formalaşmış ictimai rəyə, döv­lətlərin daha qlobal mənafelərinə söykənir.

* * *
Bu gün reallıq bundan ibarətdir ki, Azərbayca­nın torpaqları işğal olunmuşdur. Bir milyon nəfərədək qaçqın və məcburi köçkün vardır və onlar ən ele­mentar insan hüquqlarından belə məhrum olmuşlar. Nə biz, nə də insan hüquqlarına hörmətlə yanaşan is­tə­ni­lən beynəlxalq təşkilat, tərəqqipərvər qüvvələr yüz minlərlə insa­nın belə acınacaqlı vəziyyətinin uzun müddət davam etməsinə razı ola bilmərik.

Lakin reallıq həm də bundan ibarətdir ki, Cənubi Qafqazda sabitlik olmadan və qonşu dövlət­lərlə iqtisadi əlaqələr qurmadan Ermənistan iqtisadi cəhətdən inkişaf edə bilmir, iqtisadi çətinliklər keçirir. Bu cür yaşamaq onlara da sərf etmir. Avropa və Amerika Ermənistanı bu vəziyyətdən çıxarmaq və Qafqazdakı iqtisadi la­yi­hə­lərdə onların iştirakını təmin etmək məqsədi ilə bizə təzyiq gös­tə­rirlər. Lakin təəssüf ki, bunun müqabilində onlara BMT-nin qərar­larını yerinə yetirmək istiqamətində heç bir təzyiq gös­tərilmir. Münaqişənin həlli üçün heç şübhəsiz, ilk növbədə böyük dövlətlərin mövqeyi daha rasional olma­lıdır. Sivilizasiyalararası dialoqun alınması üçün lobbiçiliyin təsirləri aradan götürülməli, dini təssüb­keşlik kimi subyektiv amillərə yol verilməməlidir.

Yeni əsr yeni meyarlar, yeni mübarizə üsulları ilə səciyyə­lə­nir. XXI əsrdə sərhəd rolunu tikanlı məftillər deyil, gömrük mən­tə­qələri əvəz edir. İnkişaf etmiş ölkələrdə torpaq uğrunda mü­ba­ri­zə iqtisadi ma­raqlar və nəqliyyat dəhlizləri uğrunda mübarizə ilə əvəz­lənir. Yeni əsrdə isə qloballaşmanın yeni formulu mədə­ni-mənəvi sədləri keçmək, öz mənəvi prinsip­lərini daha böyük ərazilərə yaymaqdan ibarətdir.

Bu gün kiçik dövlətlərin bu prosesə öz simasını saxlamaqla qatıla bilməsi, mədəniyyət müxtəlifliyinin saxlanılması üçün xüsusi səylər göstərilməlidir.

Son illərdə Azərbaycanda gedən inteqrativ pro­seslər Şərq və Qərb sivilizasiyaları arasında səmərəli dialoqun təmin edilməsi sahəsində bir nümunə, pozi­tiv təcrübə kimi dəyərləndirilə bilər.