Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
*** Rəsmi yerlərdən, Yazıçılar İttifaqından telefon edirdilər. Mirzə İbrahimov ailəmizin yeganə xahişindən xəbərdar idi, bilirdi ki, anamı atamın yanında basdırmaq istəyirik. Bilmirəm yuxarıda bunu məsləhət eləmişdi ya yox, amma ayın 10-da gündüz bizə gəlmişdi və mən soruşanda dedi ki, bu məsələ hələ müzakirə olunur. Düz demirmiş. Məsələ artıq həll olunubmuş və Mirzə İbrahimov da bu barədə bilirmiş. Anamı atamın yanında yox, ikinci Fəxri xiyabanda basdırmaq haqqında qərar artıq qəbul olunubmuş. Bu barədə Fikrət mənə xəbər gətirdi, ikinci xiyabana gedibmiş, görüb ki, orda anam üçün məzar qazırlar. Mən Vəfa Quluzadəyə zəng elədim, o həmin xəbəri təsdiq elədi. –Yox, – dedim, – əgər atamın yanında basdırmağa icazə verilmirsə, mən onu ümumi qəbiristanlıqda, öz anasının və əzizlərinin yanında basdıracam. Vəfa: –Onda qoy mən bir Kamran Mamedoviçlə danışım, – dedi. Bilmirəm daha kim kimlə və necə danışdı, amma bir saatdan sonra Vəfa zəng elədi. –Bilirsən, – dedi, – axı qərar var ki, ikinci xiyabanda dəfn olunsun. Qərarı necə dəyişmək olar? –Mən onu öz anasının yanında basdırmaq istəyirəm, – dedim. –Axı, sən yalnız oğul deyilsən. Sən Anarsan, ictimai xadimsən, sənin özünçün də bunun nəticəsi yaxşı olmaz. Mən mümkün qədər yumşaq danışmağa çalışaraq: –Mən öləndə, – dedim, – harda istəsəz, orda basdırarsız,
227 amma anamı yad adamların arasında dəfn olunmağa qoymayacam. Xahiş edirəm kimə lazımdırsa de ki, bu bütün ailəmizin fikridir. Vəfa: –Onda mən Kamran Mamedoviçlə danışıb sənə bir də zəng eləyərəm. Heç bir dəqiqə keçməmişdi ki, zəng elədi: –Yaxşı, – dedi, – istədiyiniz yerdə dəfn edin. Mən bu iki axırıncı zəng arasındakı vaxtı – bir dəqiqəni – ona görə xüsusi qeyd edirəm ki, Kamran Bağırov bu qərarı təkbaşına vermişdi, bu iki dəqiqə ərzində heç kəslə danışa, məsləhətləşə bilməzdi – H.Ə.Əliyev Bakıda yox idi. K.Bağırov rəsmi qərarı ləğv etmək məsuliyyətini öz üzərinə götürmüşdü və bunun altını məndən – "ictimai xadimdən" daha artıq o, – partiya işçisi çəkə bilərdi: Bu mərd hərəkəti də mən heç zaman unutmaram. Aktyor evində matəm mərasimi oldu. Bura mənim iş yerimdir – "Qobustan" redaksiyası burda yerləşir. Gündə keçdiyim foye qara geyinmişdi – bu mənim anamın matəmi idi. Salonun səhnəsi matəm əklilləri içində idi. Mən bu səhnədə onlarla yığıncaq açmışam, aparmışam, bağlamışam, bu səhnədə tamaşalarım, filmlərim göstərilib. İndi bu səhnədə matəm çiçəkləri içində anamın tabutu qoyulmuşdu, anamın qara çərçivəli şəkli asılmışdı. Matəm mitinqini Mirzə İbrahimov açdı. Şairlər, yazıçılar, aktrisalar çıxış etdi. Fikrət Qoca çıxışında: –Biz torpağınıq, – dedi, – amma torpaq heç kimin deyil. Bu gün bütün Azərbaycan torpağı Rəsul Rzanın qollarıyla açılıb Nigar xanımı qəbul edir. Yüz günün içində ikinci dəfə idi tabutun ağırlığını çiyinlərimdə hiss edirdim. Cənazəni Xaqani küçəsiylə aparırdıq – bu küçəyə ömrümün min bir xatirəsi bağlıdır. Gənclik
228 illərində bu küçəylə nişanlımı evlərinə ötürərdim, bu tində görüşünü gözləyərdim. Sonralar özümüz bu küçənin o başında ev aldıq – evimizdən atamgilə, qayınanamgilə, Yazıçılar İttifaqına, iş yerimə – "Qobustan"a bu küçəylə gəlib-gedərdim. Bu gün anamın son yolu həmin küçədən keçir. Bir neçə gündən sonra yenə bu küçəylə evə, işə gedib- gələcəm. Anamı Azərbaycan qəbirstanlığında, əzizlərinin yanında basdırdıq. Nənəsi Xədicə xanım, anası Cəvahir xanım, dayısı Fərrux Rəfibəyli, dayısının iki oğlu – düz əlli yaşı tamam olan gün vəfat etmiş cərrah Səlahəddin və 18 yaşında vərəmdən ölmüş tibb institutu tələbəsi Mirzə burda dəfn olunublar. Mirzənin başdaşı üstündə vaxtilə anamın yazdığı iki sətir həkk olunub:
Cənazəni qəbrə qoyanda bacılarım ora bir parça da atdılar – anam bu parçadan özünə paltar tikdirmək istəyirmiş. Təzə qəbrin başında, ayağında, böyründə ağaclar pıçıldaşırdılar. Bu ağacları anam özü əkdirib – anasının, nənəsinin məzarları yanında. Fidan lap yavaşdan mənə: –Nə yaxşı yerdir bura, – dedi, bilmirəm bunu qəsdən dedi, həssaslıqla mənim əzablarımı duyaraq anamı atamın yanında basdıra bilmədiyimdən nə qədər əlavə iztirab çəkdiyimi hiss etdiyindənmi dedi, ya doğrudan da, bu adi, sakit guşə anamın təbiətinə uyğun idi, ona yaraşan şairanə bir son mənzil idi? Bilmirəm, amma belə bir dəqiqəmdə Fidanın mənə dediyi bu sözlər üçün ona çox minnətdaram. *** Heç nə, heç bir şey, nə "qubernator qızının xofu", nə otuzuncu illərin ədəbi döyüşləri, nə 37-ci il, nə Moskvadakı təhsil illəri, nə müharibə, nə sonrakı dövrün ağlı-qaralı günləri – heç nə, heç bir şey Rəsul Rzayla Nigar Rəfibəylini bir-
229 birindən ayıra bilmədi. Həyat da ayıra bilmədi onları, ölüm də – Rəsul Nigarın əlacsız xəstəliyini, Nigar Rəsulun vəfatını bilmədi. Rəsul özü dünyada olmaya–olmaya Nigara ad günündə çiçəklər göndərdi, təltifatını təbrik etdi. Nigar artıq dünyadan köçmüş Rəsulun təzə şerlərini dinlədi, ona salam göndərdi, yasəmənlər göndərdi, onun "etinasızlığından" gileyləndi... Nə həyat, nə ölüm onları ayıra bilmədi. Onları ölümlərindən sonra ayırdılar.
anamın göynəkli bayatısı! "Mən bütöv bir yuvaydım, Yel vurdu paralandım. Mən səndən ayrılmazdım, Zülmnən aralandım". (Rəsul Rza)
...və mən heç nə edə bilmədim. Əlimdən heç nə gəlmədi. Bütün varlığımda sonsuz bir acizlik, köməksizlik hiss edirdim – yalnız ömürlərimizi deyil, ölümlərimizi belə tənzim edənlər qarşısında, torpağın üstündə kimin harda yaşamasını və torpağın altında kimin harada yatmasını həll edənlər qarşısında tam iqtidarsızlığımı dərk edirdim. Axı, biz kimsədən xahiş eləməmişdik ki, atamı birinci Fəxri xiyabanda dəfn etsinlər. Özü də bunu istəmirdi, ölülərin
230 dərəcələrə bölünməsi əleyhinə dönə-dönə demişdi də, yazmışdı da. Onlar nə birinci və beşinci xiyabanda, qoy lap ucqar, lap qərib bir yerdə, amma mütləq bir yerdə dəfn olunsaydılar, özlərinin də, necə deyərlər, ruhu xoş olardı, camaata da yaxşı təsir bağışlardı, ailə üzvləri də kiçik bir təsəlli tapardı. Onların birliyi axı, yalnız bir məişət faktı deyildi, Azərbaycan ruhunun, Azərbaycan mənəviyyatının, Azərbaycan ailəsinin, sədaqətin, etibarın, vəfanın poetik rəmzi idi. Bu rəmz hər hansı bir xalqın iftixar edə biləcəyi, öyünə biləcəyi bir rəmz idi. Amma mənəviyyat və rəmz bir yana dursun, Nigar Rəfibəylinin Rəsul Rzanın yanında dəfn olunmağa rəsmi imtiyazı da vardı. Bu günə qədər rəhmətə getmiş bir çox yazıçılar, şairlər və o cümlədən bütün Xalq şairləri və Xalq yazıçıları Birinci Fəxri xiyabanda dəfn edilib Bütün hamısı. Tək bir anamdan başqa. Niyə? Bu müəmmanın cavabı hələ də mənə açılmayıb. *** Çoxlu ailə fotolarımız var. Müxtəlif vaxtlarda hərdənbir onları nəzərdən keçirərdik və hamısını əzbərdən bilərdik. Amma həmin günlərdə nekroloq üçün, böyüdülmək üçün, matəm mərasimi üçun yenidən fotoları araşdıranda qəfilcən anamın 30-cu illərdə aid bir fotosunu – hansı möcüzəyləsə indiyəcən heç hansımızın görmədiyi bir şəklini tapdıq. Gənclik illərində çəkdirdiyi bu şəkildə bir məlahət, həzinlik, hüsn var. Necə olub ki, indiyəcən heç kim bu şəkli görməyib? Elə bil şəkil illər boyu özünü gizlədibmiş ki, anamı itirəndən sonra onun yeni bir surətini gözlərimiz qarşısında canlandırsın. Sonralar bu şəkli anama həsr olunmuş televiziya verilişində göstərdilər. Ölümündən sonra çıxan "Bir həzin axşamda duşsəm yadına" kitabına da həmin şəkli verdik. Yazı masamın üstündə atamın şəklinin yanında anamın da bu şəklini böyüdüb asmışam.
231 Amma o gün – o matəm günü – bu şəkli ilk dəfə görmüşdüm və kəfəni qəbrə salanda, qəbrin üstünə daş qoyub suvayanda, üstünə bellə torpaq atanda gözlərim qarşısında anamın canlı surəti dayanmışdı. Lakin son aylar və günlərdə xəstəliklərdən üzülmüş, yorğun, iztirablı, arıq sifətini deyil, gənclik vaxtını, həmin o fotodakı illərin cazibədar, gözəl çöhrəsini görürdüm. …və bu anlar mən onun haqqında anam kimi deyil, qızım kimi düşünürdüm. Çox cavan, çox kövrək, köməksiz, zəif və incə qızım kimi, qoruyub saxlaya bilmədiyim qızım kimi... Keşməkeşli taleyi haqqında düşünürdum: haçansa bir zadəgan və ziyalı ailəsində dünyaya bir qız gəlmişdi, başqa bir kübar ailəsi "bu qız bizim gəlinimiz olacaq" deyə onun doğulması münasibətiylə qurban kəsmişdi. Amma yellər əsdi, sellər gəldi, dünya dəyişdi. Yeddi yaşlı qız atasız qaldı, qurban kəsənlər pərən-pərən olub Yer üzünə səpələndilər. 14-15 yaşlı qız anasından, qardaşlarından ayrılıb Bakıya gəldi, heç kəsə arxalanmadan, heç kəsdən kömək ummadan özü öz gücüylə, ağlıyla, iradəsiylə gundəlik kasıb ruzusunu qazandı. Amma qızcığazın ürəyində nə kin-küdurət yuva saldı, nə başqa qara hisslər. Əksinə, şair qəlbi işıqla dolu idi, dünyanı işıq içində görürdü, yeni həyatın şəfəqlərinə doğru gedirdi, yeni ocaqların istisinə can atırdı. 17 yaşındaykən, kövrək budaq kimi incə, zərif, zəif çağında rütbəli birisi onun körpə qanadlarını qırmaq istədi. Haqsız hücumların yarışı başladı! Hamısına dözdü. Hamısına tab gətirdi – rişxəndə də dözdü, hədəyə də... Günlərin birində ömrünə alagözlü bir gənc daxil oldu – "Bolşevik yazının" müəllifi, proletar məfkurəli, komsomol əqidəli, AZAP-casına ağına-bozuna baxmayan alagözlü gənc şair cavan şairənin qəlbini ovlaya bildi. Evləndilər və ömrü boyu şairə vəfalı ömür yoldaşı oldu – qadın kimi, məsləkdaşı kimi, cəbhədaş kimi xoş günləri də, ağır günləri də bərabər yaşadılar. Ömrünün çoxunu yazı masasından iraq düşdü, ərinə,
232 övladlarına sonralar nəvələrinə xidmət elədi. Xəstə ərinin çarpayısı yanında saysız-hesabsız yuxusuz gecələr keçirdi. Özü də xəstələnib yatağa düşənə qədər ərinə qulluq elədi. İnsanlıq, qadınlıq, analıq borcunu sonacan yerinə yetirdi... …və indi, ölümündən sonra, ərinin ölümündən sonra və öz ölümündən sonra – ömür yolunu sonacan keçib borcunu axıracan icra edib yenə özününkülərin yanına qayıtdı. O adamların ki, qırx il qabaq onlardan ayrılıb başqa bir həyata getmişdi. Yenə qayıtmışdı əziz, doğma Rəfibəylilərin içinə – incə bir məhəbbətlə sevdiyi adamlarının arasına – yanında anası, nənəsi, dayısı, dayısı oğlanları. Bir də sonsuz olduğuna görə məzarı itib-batmış Göyçək xala. Fidan:
–Mən bildim, – dedi. – O özü belə istədi.– Anamı nəzərdə tuturdu. – Onun öz ruhu elə istədi ki, orda basdırılsın. Axı, hər cürə dəbdəbəni xoşlamırdı. Özü o yeri, o sakit yeri, anasının, əzizlərinin yanını istəyib. Sən də bilirsən ki, o bir şeyi çox istəyəndə mütləq nail olurdu. Yadımdadır, uşaqlıqda dediyim bir ifadə anamın özünün də xoşuna gəlirdi: "Niyarə, sən istəsən lap Koreyada müharibəni də dayandıra bilərsən". Fidanın sözlərində bəlkə də mistika vardı, amma hər halda anam özü belə şeylərə inanırdı – Allaha da, ruhlara da və onun bu inamı övladlarına da keçib. Mən, şübhəsiz, dindar və mövhumatçı deyiləm, dini ehkamları qəbul etmirəm, dini mərasimlərin estetik tərəfinə heyran olsam da, onların məcburi icrasına biganəyəm. Amma insanın fövqündə duran, dərk etdiyimiz və edə bilmədiyimiz dünyaya hökm verən bir qüvvənin mövcudluğuna heç bir şəkkim yoxdur. İnsan ruhunun ölməzliyinə, əbədiliyinə, bir haldan başqa hala keçərək daima baqı qalmasına da inanıram. Odur ki, onlarla – atam və anamla həmişəlik ayrılmağımı heç
233 cür şüuruma sığışdıra bilmirəm. Yalnız şüurumla deyil, bütün hisslərimlə, bütün varlığımla duyuram ki, haçansa, hardasa, nə şəkildəsə hökmən yenə onlarla görüşəcəm və ayrılıqda keçirdiyimiz vaxtın – bu günlərin, ayların, illərin təəssüratını bir-birimizlə bölüşəcəyik. Uzaq səfərlərdən qayıtdıqdan sonra gördüklərimizi, eşitdiklərimizi bir-birimizə danışdığımız kimi... Bax, indi yazdığım yazını da onlarla birlikdə müzakirə edəcəyik, tənqidi qeydlərini dinləyəcəyəm, nəyləsə razılaşacaq, nəyləsə yox, nəyisə izah etməli olacam, nədənsə özümü müdafiə etməli. Anamın dəfnindən bir neçə gün sonra hərəmiz öz evimizə çəkildik, atamgilin evlərində Təranəgilin ailəsi qaldı. Təranə danışırdı ki, bir dəfə gecənin bir əyyamında o biri otaqda qəfilcən işıq yandırıldı. Bir neçə gündən sonra həmin hadisə Fidangildə də təkrar olub – gecə vaxtı qəfilcən işıqları yanıb. Səkkiz aydan sonra 1982-ci ilin martında televiziyayla anam haqqında veriliş gedirdi. Bu verilişə mən öz evimdə baxırdım. Soyuq bir gün idi. Pəncərələr və eyvan qapısı kip bağlıydı, cəftələnmişdilər. Birdən ekrandan anamın öz səsi eşidiləndə eyvan qapısı taybatay açıldı. Külək-filan yox idi, heç yüngül meh də əsmirdi. *** Amma elə günlər də olur ki, Bakının dəli, acı küləkləri əsir, göydən yerə leysan yağışlar yağır. O zaman mənə elə gəlir ki, qəbirlərində üşüyürlər. *** 1979-cu ildə Hindistana getmişdim. Tərcüməçidən xahiş elədim ki, məni yoqların yanına aparsın. Dehlidə səhər saat altıda Yoqlar Mərkəzinə gəldik. Baş yoq Svami Manuçaraka meditasiya – xəyaladalma seansında iştirak etməyə icazə verdi. Yalın əhəng divarlı bir hücrəyə girdik – Baş yoq özü, mən,
234 tərcüməçim Nərgiz Misra, iki hindli kişi və bir yapon qadın. Hücrə alaqaranlıq idi. Baş yoq dizlərini xüsusi cür büküb, bardaş qurdu, bizə də belə oturmağı təklif elədi. Qədim mətnləri dua kimi avazla oxuyurdu, sonra dedi ki, indi də bir müddət sükut etməli, fikrə, xəyala dalmalıyıq, ömrünüzdəki ən təmiz, ən saf günlərinizi, saatlarınızı xatırlayın – dedi. Sükut və alaqaranlıq içində fikirlərimi heç cür toplaya bilmirdim. Gah Baş yoqun, seans iştirakçılarının donub qalmış sifətlərinə baxır, gah iki gündən sonra ölkənin başqa şəhərlərinə gedəcəyim barədə düşünür, gah Moskvaya dönəcəyim vaxtı fikirləşirdim. İçəri dünyamın qapıları heç cür açılmırdı. Üçmü dəqiqə keçdi, beşmi, bilmirəm, birdən-birə tərəfimdən heç bir xüsusi səy göstərilmədən elə bil daxili baxışlarım qarşısında apaydın, görümlü, əyani mənzərə açıldı: Bakının Krivoy deyilən küçəsiylə anamla bir yerdə gedirik, amma küçə indiki küçə deyil, qalaq-qalaq illərin altında qalmış küçədir – indiki "Nərgiz" kafesi yoxdur, onun yerində mixəyi dikdən qurulmuş, pəncərələri gəmi pəncərələri kimi dairəvi olan dondurma kafesi var. Bu kafeylə – indi genişləndirilmiş, o vaxt isə daha dar sahədə yerləşən Parapet bağının arasında üçmərtəbəli bina var: birinci mərtəbəsi kitab mağazasıdır, kitablar, xəritələr satılır. Mirbəşir Qasımov bu evdə yaşayırdı. Qarşısında "Azərbaycan" kinoteatrı yerləşir, yay salonunun bir divarı büsbütün yamyaşıl sarmaşıqlarla örtülüb. Bu divar yaşayış binasının divarlarıdır, yaşıl sarmaşıqların içindən axşamlar pürrəngi çay rəngində pəncərələr görünür, bu pəncərələrdən evin sakinləri başlarını uzadıb aşağı, ekrana, filmə baxırlar və həmin adamlar dünyada ən çox həsəd çəkdiyim insanlardır – gündə öz mənzillərinin içində kinoya baxırlar! "Zorro nişanı", "Azadlıq ordusunun kapitanı" ("Viva Vilya!") daha nə bilim hansı kinolar. Kinoteatr girəcəyinin yanında, sağ əldə bir əyləncə də var – bədənsiz qadın başı göstərirlər. Məndən altı yaş böyük Oğuz deyir ki, bu illüziya
235 güzgülər və qara pərdələr vasitəsilə yaranır. O yanda, "Araz" kinoteatrının yanında – indi restoran və çayxana olan yerdə – idman meydançası var, çəpərin arxasından basketbol oyununa baxırıq. "Araz" kinoteatrı əvvəl "Spartak", "Azərbaycan" – "Krasnıy Vostok", "Vətən"– "Proletari", "Bakı" – "Bakkomuna", "Nizami" – "Xudojestvennıy", "Bahar" – "Forum" adlanırdı. Bu kinoteatrların adlarını atam kino naziri işlərkən dəyişdirdi. Bu kinoteatrlar, onların köhnə adları, onların ekranlarında göstərilən filmlər, o filmlərin həqiqətdə yaşanılmış qədər reallıqla xatırlanan epizodları, personajları, mənzərələri, ab- havası, melodiyaları, o dövrün əyləncələri, sökülüb yox olmuş binaları, davadan sonrakı ilk illərin müharibə əlilləri, kontuziya almış əsəbi adamları, bıçaq itiləyən çarxlı dəzgahlarıyla həyətləri gəzib bıçaq itiləyənlər, "starıveş" harayları haradasa, hansı zaman, şüur ucqarlarında qalmış bütün bunlar – bir an içində yoq hücrəsinin alaqaranlığında gəlib gözlərimin önündə dayandı. Baş yoq: – Ömrünüzün ən təmiz, ən saf, ən işıqlı günlərini, saatlarını xatırlayın – demişdi. Krivoy küçəsiylə, indi çoxdan sökülmüş gül, papaq dükanlarının yanından anamla keçirik. Anamın əynində yaşıla çalan boz bukle palto var, başına qara beret qoyub... Mənim əlimdən yapışıb. Qəfilcən anamdan soruşuram: –Bəs mənim necə yaşım var? –Üç – deyir. İnsan dünya haqqında bir çox – əsas və vacib həqiqətləri beş yaşınacan öyrənir. Sonra yüz il yaşasa da qalan 95 il onun bu ilk beşillikdə öyrəndiklərini, mənimsədiklərini, inanıb- inanmadıqlarını təsdiq edir. Bəzən yalnız öz keçmişimi deyil, anamın yaşadığı ömrün səhnələrini də eyni əyaniliklə İçəri dünyamda canlandıra bilirəm. Elə bil içimdə işıq yanır, kinoproyektor cihazı şüa buraxır və daxili ekranda özümün şəxsən yaşamadığım günlər
236 – açıq-aydın şəkildə bir-bir ötüb keçir. Qəribədir, atamın xatirələrini bu dərəcədə özümləşdirə bilmirəm. Bəlkə bu hələ izah olunmamış sırf fizioloji bir cəhətlə əlaqədardır. Bəlkə insan ana bətnində ana beyninin Yaddaş qırışlarını, hafizə hüceyrələrini də mənimsəyir, öz zehninə hopdurur, özününküləşdirir? Yaşımdan qabaqkı günləri – 30-cu illərin Moskvasını, anamın təhsil illərini görürəm. Moskva küçələri izdihamla, gül- çiçəklə doludur. Qütbü fəth edib qayıdan çeyuskinçiləri qarşılayır Moskva. O dövrün ən məşhur və ən xarakter mahnısı səslənir: "Vse vışe, i vışe, i vışe stremim mı polet naşix ptiü, i v kajdom propellere dışet, spokoystvie naşix qraniü". Bir də başqa bir mahnı səslənir, qulaqlarımda! "Bandera rossa". Bir də bir mahnı – D.Şostakoviçin "Vstreçnı" filminə yazdığı mahnı "Nas utro vstreçaet proxladnoy, nas pesney vstreçaet Moskva, kudrəvaə çto je tı ne rada, sçastlivomu penö qudka". Bütün bu mahnıların melodiyalarını, sözlərini anam 30-cu illərdən gətirmişdi bizə, Moskvadan gətirmişdi Bakıya, hərdən zümzümə edərdi, oxuyardı və mən bu mahnıları ekranlarda, efirdən eşitməmişdən çox qabaq onlar evimizə məhrəm olmuşdular. Moskva küçələri bu mahnılarla doludur, gülüşlərlə, gül- çiçəklə, mayla, baharla doludur. Anam ağ corablarda, ağ parusin çəkmədə, ağ güllü qara krepdeşin paltardadır, belinə nazik ağ kəmər taxıb, başına beret qoyub... 22-23 yaşındadır anam, yanında da Moskvaya qonaq gəlmiş on bir yaşlı dayısı oğlu Mirzə. Qorki parkında gəzirlər. Birdən haray qopur. Hamı bir tərəfə qaçır, Mirzə də anamın əlindən qopub camaat qaçan tərəfə cumur... Demə, Stalin, başqa rəhbərlər parka gəliblər, camaat onları dövrəyə alır. Hələ otuzuncu illərin birinci yarısıdır. Əlbəttə, butün bunları xəyalımda ona görə bu qədər əyani canlandırıram ki, anam özü danışıb bizə – onun bu paltarda, bu
237 beretdə fotolarını görmüşəm, bütün bunlar belədir, amma mənə elə gəlir ki, o illərin bahar, səhər, ümid dolu ab-havası, gənclik həvəsi, inamı – ispan respublikalarına, Dolores İbarruriyə rəğbətdən tutmuş Çkalov uçuşlarının təntənəsinəcən – bütün bu bayramların, fərəhlərin, sevinclərin işığı qanımla keçib mənə anamdan – sanki özüm yaşamışam o illəri... İçimdə yaşayan o illərin hadisələri, faktları deyil – dünya duyumu, hissləridir, hadisələrin ardıcılığını tarix kitablarından, qəzetlərdən də öyrənmək olar. Bütün bunları İçəri dünyada yaşadıb saxlamaq, öz şəxsi fərdi xatirən kimi yada salmaq isə tamam başqa məsələdir. Heç vaxt səhnədə Arbuzovun Babanovanın iştirakıyla oynanılan "Tanya" pyesini mən özüm görməmişəm, anam görüb. Amma mənə elə gəlir ki, özüm görmüşəm, özüm eşitmişəm qolçomaqların hədələrindən xoflanan Tanyanın dinlədiyi "Kakaə xoroşaə budet jiznğ" mahnısını. Anam bizə danışmışdı ki, Moskvada təhsil illərində maddi sıxıntılar içində keçən günləri çox olub. "Bir dəfə nahar eləməyə bir-iki manatım da qalmamışdı. Əlacsızlıqdan mənimlə bir yerdə təhsil alan azərbaycanlı tələbələrdən birindən üç manat borc almaq qərarına gəldim. Ona institutmuzun pilləkanında rast gəldim. Məni görmədi, aşağı düşürdü. Yanaşa bilmədim. Üçüncü mərtəbədən aşağı baxırdım, çağıra bilmirdim. O, birinci mərtəbəyə çatanda, nəhayət, özümü məcbur edib yuxarıdan onu harayladım, adını bərkdən çağırdım, O eşitdi, qanrılıb yuxarı baxanda çəkildim, gizləndim. Məni görmədi. Təəccüblə o yan-bu yana boylandı, çıxıb getdi. O gün ac qaldım". Fidan mənə dedi ki, anamın cəmisi bircə dəfə bizə danışdığı bu səhnəni elə bil öz gözlərimlə görmüşəm – pilləkanı da, üçüncü mərtəbədən çağırmasını da, adamın qanrılıb boylanmasını da, anamın çəkilib gizlənməsini də... Mən də o səhnəni eyni əyaniliklə görürəm... Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|