Sulton Muhammad Udiy –musiqa bilimdoni,
saqil usuliga asoslangan va dugoh ohanglarida peshrav yaratgan;
Mavlono Nuriddin Abdurahmon Jomiy – musiqiy risola
bitganligi xususida ma’lumot berib, shu bilan birga musiqada
«Naqshi mullo» nomi bilan bog‘lagan naqshi taniqlidir, degan
fikrlarni bayon etadi;
Mavlono Binoiyning– ilmda va musiqada
o‘z davrining noyob bilimga ega bo‘lgan kishilardan ekanligi va
bir qator naqshlar va savtlar bog‘lagan deb, xonandalar orasida
uning muxammas usuliga asoslangan va Rost sho‘basida tuzgan
«Savt ul-Naqsh» naqshlari mashhur bo‘lganligini ham e’tirof etib
o‘tadi.
G‘ulom Ali Shunqor –musiqada davrining betakror
bilimdonlaridan biri. Tutuq begim xizmatida bo‘lim, o‘zining
ijodini, savt-u naqshlarini unga bag‘ishlagan. Turkiy zarb usuli
asosida, dugoh ohanglaridagi «Savt-u naqsh» asari ham xalq
orasida «Savt-u Nashiq begim» nomi bilan keng ommalashgan deb
baho beradi;
Ustod Zaytun g‘ijjaki – maqom ijodiyotida ko‘proq
peshravlar bog‘lagan. Ulardan biri Husayniy maqomida davri saqil
usuli asosidagi asardir.
Xon Ahmad G‘iloniy –musiqa ilmida, ijodiyotida va
ijrochiligida unga teng keladigani bo‘lmagan, deb yozadi muallif.
Ayniqsa, ud cholg‘usi ijrochiligidagi mohirligi alohida qayd etib
o‘tiladi. Musiqa ijodiyotida ko‘p peshravlar yaratganligi va o‘z
zamonasining xotirasida qolganligi xususida bayon etadi. Ayniqsa,
muhammas usulida Panjgoh zaminida yaratgan «Peshravi Isfahon»
asari mashhur ekanligini izohlaydi.
Mavlono Axi Hitoriy haqida qiziq ma’lumot keltiriladi. Ustoz
Darvish Shodiyning qalamiga mansub ilk asarlarni keltirar ekan,
shunday yozadi: «Iroq pardalariga asoslangan «Savt»ni Rost-Panjgoh
ladiga o‘girib, Zarbi Turk usulida soldi». Bu, albatta, bastakorlik
24
ilmining qayta ishlash bilan bog‘liq amallarini ko‘rsatuvchi dalillar
deb qabul qilish lozimdir.
