Soliq statistikasi indd
“Soliq statistikasi va prognozi” fanining boshqa
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.3. “Soliq statistikasi va prognozi” fanining boshqa
iqtisodiy fanlar bilan aloqasi Soliq statistikasi va prognozi fani ijtimoiy-iqtisodiy fan sifatida davlat bajaradigan vazifa va faoliyatning amaliy jarayonini o‘r- ganuvchi muhim sohalardan biri hisoblanadi. Aynan, soliq statistikasi va uni prognozlash orqali soliq tizimini takomillashtirishga eri- shiladi. Soliq statistikasi orqali soliq tizimining rivojlanish darajasi, yutuq va kamchiliklari iqtisodiy raqamlarda bayon qilinadi. Prog- nozlash orqali soliq tushumlarining rejalashtirish iqtisodiy, ilmiy asoslanadi. Bu esa, davlat budjetida di fi tsit holati yuz berishi oldi olinadi, davlat budjeti mablag‘larining sar fl anish samarasi oshadi, mamlakatda makroiqtisodiy barqarorlik, iqtisodiy o‘sish ta’- minlanadi. Soliqlar va soliqqa tortish sohasiga mansub bo‘lgan “Soliq statistikasi va prognozi” fani “Soliq nazariyasi”, “Soliqlar va soliqqa tortish”, “Yuridik shaxslarni soliqqa tortish”, “Jismoniy shaxslarni soliqqa tortish”, “ Soliq huquqi” fanlari bilan bevosita va uzviy bog‘liq hisoblanadi. “Soliq statistikasi va prognozi” fani o‘z predmetini o‘rganar ekan, so‘zsiz soliqlarni prognozlash va undirishning nazariy asoslarini boyitishga ko‘maklashadi. Bir vaqtda “Soliq nazariyasi” fani esa “Soliq statistikasi va prognozi” fanini rivojlantirish borasida nazariy yo‘nalishlar beradi. “Soliq statistikasi va prognozi” fanini “Soliq huquqi” fanidan ajralgan holda o‘rganish vaqtni samarasiz o‘tkazish bilan teng hisoblanadi. Aynan, soliq tushumlarini prognozlashtirish soliqqa tortishning huquqiy asoslari zamirida amalga oshiriladi. Bu esa soliq tushumlarining prognoz ko‘rsatkichlarining haqqoniy bo‘lishiga ko‘mak beradi. Xuddi shunday “Soliq ma’murchiligi” va “Soliq statistikasi va prognozi” fanlari ham bir–birlarini uslubiy qurollantirishda o‘zaro ko‘maklashadilar. Ayniqsa soliqqa tortish tizimini tashkil qilish, soliqlarni undirish, soliq hisobini tashkil qilish masalalarida yaqqol ko‘zga tashlanadi. 24 “Soliq statistikasi va prognozi” fani masalalariga doir bilimlarni o‘rganish boshqa fanlardan ham xabardor bo‘lishni talab etadi. Jumladan, “Iqtisodiy ta’limotlar tarixi», “Iqtisodiyot nazariyasi”, “Moliya”, kabi fanlar shular jumlasidandir. Har bir fanning shakllanishi fanning predmetini shakllanishi bilan birgalikda, uning ilmiy bilish usullarining qaror topishi bilan ham bog‘liq. Har qanday fanni o‘rganishdagi usullar umumiy tavsifga ega, lekin har bir fan o‘z predmetidan kelib chiqib, o‘zining ilmiy bilish usullariga ega. Shuning uchun, fanni o‘rganishdagi usullar umumiy va alohida usullarga bo‘linadi. Tabiat, jamiyat va tafakkurning rivojlanish qonunlarini o‘rga- nishning birdan-bir to‘g‘ri ilmiy usuli dialektik usuldir. Shuning uchun ham ushbu ilmiy bilish usuli barcha fanlarning, shu jum- ladan “Soliq statistikasi va prognozi” fanining ham nazariy va metodologik asosini tashkil etadi. Dialektik usul shuni ko‘rsatadiki, rivojlanish quyidan yuqoriga qarab sodir bo‘ladi. Bilish esa oddiydan murakkabga tomon rivoj topib boradi. Shuning uchun, ushbu usul tadqiqotning induksiya va deduksiya usullarini o‘z ichiga oladi. Xususiy, yakka fakt olinib, uning asosida umumiy qoida hosil qilinadigan bo‘lsa – bu induksiyadir. Avval, dastlab xususiy hollarni o‘z ichiga olgan umumiy qoida hosil qilinsa bu – deduksiyadir. Shu bilan birga barcha iqtisodiy fanlar kabi “Soliq statistikasi va prognozi” fanining ham o‘ziga xos ilmiy bilish usullari mavjud. Ulardan biri ilmiy abstraksiya usulidir. Ilmiy abstraksiya usulining mohiyati shundan iboratki, bunda tahlil paytida obyektning faqat bir tomoniga, o‘rganilayotgan jarayonning asl mohiyatiga e’tibor qaratiladi va ikkinchi darajali unsurlarning ta’siri e’tiborga olinmaydi. “Soliq statistikasi va prognozi” fani shuningdek, o‘z predmetini o‘rganishda nazariy tahlil va sintez usulidan ham foydalanadi. Tahlil – bu o‘rganilayotgan butun obyektni qismlarga ajratish va ularni izchillik bilan tahlil qilish bo‘lsa, sintez esa, o‘rganilgan qismlardan olingan xulosa va natijalarni bir butun yaxlit jarayon 25 deb qarab, umumiy xulosa chiqarishdir. Soliqlarga doir murakkab nazariy masalalar mana shu yo‘l bilan o‘rganiladi. Fan o‘z predmetini o‘rganishda makroiqtisodiy va mikro iq ti sodiy holda tahlilni qo‘shib olib borish muhim o‘rin tuta di. “Soliq statistikasi va prognozi” fani xo‘jalik yurituvchi subyekt lari hamda davlat budjeti o‘rtasidagi munosabatlarni tadqiq etish da, makroiqtisodiy qonuniyatlarni o‘rganadi. Bu esa so‘zsiz “So liq statistikasi va prog- nozi” fanining makroiqtisodiyot va mikroiqtisodiyot fanlari bilan chambarchas bog‘liqligini tasdiqlaydi. Fanning iqtisodiy ta’limotlar tarixi bilan bog‘liqlik jihati shun- dan iboratki, agarda iqtisodiy ta’limotlar tarixi fani o‘z predmetida asosan jamiyat taraqqiyoti davrlarida ulardagi muammolarni yechib berishga qaratilgan turli shaxslarning iqtisodiy fi krlarini, g‘oyalarini, turli nazariyalarni o‘rgansa, “Soliq statistikasi va prognozi” fani ham o‘z predmetini o‘rganishda soliq tushumlarini undirishga tegishli bo‘lgan turli xil g‘oyalar va nazariyalarni o‘rganadi. “Soliq statistikasi va prognozi” fani iqtisodiyot nazariyasi fani bilan chambarchas bog‘liqdir. Shu sababli “Soliq statistikasi va prognozi” fanini iqtisodiyot nazariyasiga chuqurlashtirilgan, kengaytirilgan bo‘limi deb qarash ham mumkin. Umumiqtisodiy nazariya qonuniyatlaridan chetga chiqmagan holda “Soliq sta- tistikasi va prognozi” fani o‘z predmetini o‘rganadi. Soliq tushumlarini soliq davrlari bo‘yicha taqqoslash, jadvallar orqali ifodalash, ularning dinamik o‘zgarishlariga nazariy jihatdan baho berish jarayonlarida “Soliq statistikasi va prognozi” fani oliy matematika, ehtimollar nazariyasi fanlari bilan o‘zaro munosabatga kirishadi. Shuningdek, mazkur fan moliya nazariyasi fani bilan ham cham barchas bog‘liqdir. “Soliq statistikasi va prognozi” fani ham pul munosabatlarini ifodalar ekan, so‘zsiz u ham moliya nazariyasi fani bilan uzviy bog‘liq hisoblanadi. Shuningdek, “Soliq statistikasi va prognozi” fani davlat budjeti fani bilan ham o‘zaro bog‘liqdir. Chunki soliqlar oxir oqibatda budjet daromadlarini shakllantiradi. 26 Soliq tushumlarini ta’minlash jarayonida budjet munosabatlari yuzaga keladi. Bugungi kunda “Soliq statistikasi va prognozi” fani soliqlar va soliqqa tortish ta’lim yo‘nalishida mutaxassis kadrlar tayyor- lash dagi o‘rni va ahmiyati katta. Soliq tushumlari bo‘yicha belgi- lan gan prognoz ko‘rsatkichlari bajarilishini ta’minlash – soliq xodim larining asosiy funksional vazifalaridan biri hisoblanadi. Shu ma’noda, “Soliq statistikasi va prognozi” fani talabalarning soliq statistikasi va prognozi bo‘yicha yuzaga kelgan bilimga bo‘lgan ehtiyojini qanoatlantiradi. Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|