Soliq statistikasi indd

1
2
3
4
5
6
I o‘n 
kunlik
II o‘n 
kunlik
III o‘n 
kunlik
Jami, oy 
uchun

---

250
8–5-jadval 
Sigar
etalar
 bo‘yicha aksiz solig‘i hisob-kitobi
Tayyor mah- sulot nomi
Soliq solinadigan baza 
Soliq soli- nadi gan bazani kamay- tirish - eks- portga sotish hajmi (ming dona)
Aksiz solig‘ini hisob lash uchun 
soliq solina- digan baza (ming dona) (3-ust. - 6-ust.)
Aksiz solig‘i stav- kasi, 1 ming dona uchun (so‘m)
Budjetga 
to‘lanishi lozim bo‘lgan aksiz solig‘i summasi 
(so‘m)
Kamay-
tirilishi (-), qo‘ shimcha to‘ lanishi (+) kerak 
bo‘lgan aksiz solig‘i summasi (so‘m) 
(9-ust. - 10-
ust.) 
Jami (ming dona)
shu jumladan
hisob- lan gan (7-ust. 
x 
8-ust.) 
o‘n 
kunlik to‘lov- lar bilan to‘lan-
gan
reali- za t siya qilin gan mah sulot hajmi
soliq so- li na digan boshqa obo rot lar 
x) 
12
3
4
5
6
7
8
9
10
I o‘n kunlik
II o‘n kunlik
III o‘n kunlik
Jami, oy uchun

---

251
8–6-jadval
Mikr
o
fi
 rma va kichik korxonalar
 toifasiga mansub yuridik shaxslar
 tomonidan taqdim etiladigan pivo 
bo‘yicha aksiz solig‘i hisob-kitobi
Tay-
yor 
mah-
sulot 
nomi
Soliq solinadigan baza 
Soliq 
solina-
digan 
bazani 
kamay-
tirish 
- eks-
portga 
sotish 
haj mi 
(dal)
Aksiz 
soli g‘ini 
hisob -
lash 
uchun 
soliq 
soli na di-
gan baza 
(dal) 
(3-ust. - 
6-ust.)
1 
dalga 
to‘g‘ ri 
kela-
digan 
etil 
spirti 
(alko-
gol) 
ulu-
shi, 
foiz da
1 dal 
tayyor 
mah-
sulot 
uchun 
aksiz 
solig‘i 
stav-
kasi 
(so‘m) 
Budjetga 
to‘lani shi 
lozim 
bo‘lgan aksiz 
solig‘i summasi 
(so‘m)
Kamay-
tirilishi (-), 
qo‘shim-
cha to‘la-
nishi (+) 
kerak bo‘l-
gan aksiz 
solig‘i 
sum masi 
(so‘m) 
(10-ust. - 
11-ust.) 
Ja mi 
(dal)
shu jumladan
hi sob-
lan gan 
(7-ust. 
x 
9-ust.) 
o‘n 
kun lik 
to‘lov-
lar 
bi lan 
to‘lan-
gan
reali-
zatsiya 
qilin gan 
mahsu-
lot hajmi
soliq 
solina-
digan 
boshqa 
obo rot-
lar x) 
12
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
I o‘n kunlik
II o‘n kunlik
III o‘n kunlik
Jami, oy uchun
Jami, chorak 
uchun

---

252
Tay-
yor 
mah-
sulot 
nomi
Soliq solinadigan baza
Soliq 
solini-
digan 
bazani 
kamay-
tirish 
- eks-
portga 
sotish 
hajmi 
(dal)
Aksiz 
soli-
g‘ini 
hisob-
lash 
uchun 
soliq 
solina-
digan 
baza 
(dal) 
(3-ust. - 
6-ust.)
1 dal tayyor 
mahsulot uchun 
aksiz solig‘i 
stavkasi (so‘m)
Jami 
(dal)
shu jumladan
bud-
jet-
ga
«O‘zvino-
sanoat-
xolding» 
XK rekon-
struksiya 
qilish va 
rivoj lantirish 
fondi hisob 
raqa miga 
reali-
zatsiya 
qilin-
gan 
mah-
sulot 
hajmi
soliq 
solina-
digan 
boshqa 
oborot-
lar x) 
1
2
3
4
5
6
7
8
9
I o‘n 
kunlik
II o‘n 
kunlik
III o‘n 
kunlik
Jami, 
oy 
uchun
Jami, 
chorak 
uchun
Mikro
fi
 rma va kichik korxonalar toifasiga mansub 
alkogolli mahsulotlar bo‘yicha

---

253
To‘lanishi lozim bo‘lgan aksiz
solig‘i summasi (so‘m)
Aksiz 
solig‘i 
to‘langan 
xomashyo 
bo‘yicha 
hisobga 
olinadigan 
soliq 
summasi x) 
(so‘m)
Kamay-
tirilishi (-), 
qo‘shimcha 
to‘lanishi (+) 
kerak bo‘lgan 
aksiz solig‘i 
summasi 
(so‘m) (10-
ust. - 11-ust. 
- 14-ust.)
budjetga
«O‘zvinosanoat-
xolding» XK 
rekonstruksiya qilish 
va rivojlantirish 
fondi hisob raqamiga 
hisoblangan 
(7-ust. - 
8-ust.)
o‘n kunlik 
to‘lovlar 
bilan 
to‘langan
hisob-
langan 
(7-ust.- 
9-ust.)
o‘n 
kunlik 
to‘lovlar 
bilan 
to‘lan gan
10
11
12
13
14
15
I o‘n
kunlik
II o‘n 
kunlik
III o‘n 
kunlik
Jami,
oy
uchun
Jami, 
chorak 
uchun
8–7-jadval
yuridik shaxslar tomonidan taqdim etiladigan
aksiz solig‘i hisob-kitobi

---

254
O‘simlik (paxta) yog‘i bo‘yicha
Soliq solish bazasi 
Soliq solinadigan bazani 
kamaytirish (tonna)
Aksiz 
solig‘ini 
hisoblash 
uchun soliq 
solinadigan 
baza 
(tonna) 
(3-ust. - 
6-ust. - 7 
ust.) 
Jami 
(tonna)
shu jumladan
reali-
zatsiya 
qilin-
gan 
mah-
sulot 
hajmi
soliq 
solina-
digan 
boshqa 
oborot-
lar x) 
eksport 
Salomas va 
«O‘zbekiston» 
yog‘ini ishlab 
chiqarish 
1
3
4
5
6
7
8
I o‘n 
kunlik
II o‘n 
kunlik
III o‘n 
kunlik
Jami, oy 
uchun

---

255
1 tonna uchun aksiz 
solig‘i stavkasi (so‘m)
To‘lanishi lozim bo‘lgan aksiz solig‘i 
summasi (so‘m) 
Kamay-
tirilishi (-), 
qo‘shimcha 
to‘lanishi 
(+) kerak 
bo‘lgan 
aksiz solig‘i 
summasi 
(so‘m) (11-
ust. - 12-ust.) 
budjetga
Yog‘-moy va 
oziq-ovqat sanoati 
uyushmasining 
maxsus hisob 
raqamiga
umumbel-
gilangan 
stavka
budjetga 
to‘lanishi 
lozim 
bo‘lgan 
aksiz solig‘i 
summasini 
hisoblash 
uchun 
hisob-
langan 
(8-ust. 
x 10-
ust.) 
o‘n 
kunlik 
to‘lov-
lar 
bilan 
to‘lan-
gan
hisob-
langan 
(8-ust. x 
9-ust. - 
11-ust) 
o‘n kunlik 
to‘lovlar 
bilan 
to‘langan
9
10
11
12
13
14
15
I o‘n 
kunlik
II o‘n 
kunlik
III o‘n 
kunlik
Jami, oy 
uchun
8–8-jadval
aksiz solig‘i hisob-kitobi

---

256
8–5-jadvalda sigaretalar bo‘yicha aksiz solig‘ini hisob-kitob 
shak li keltirilgan. Ushbu hisob-kitob shaklidan ishlab chiqariluvchi 
tamaki mahsulotlariga hisoblanuvchi aksiz solig‘i tushumlarini 
prog noz qilish uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlar olinadi. Bundan, 
ta 
maki mahsulotlariga belgilanuvchi aksiz solig‘ini hisoblash 
uchun aniqlangan, haqiqatdagi soliq solinadigan baza, shuningdek, 
ta maki mahsulotlarni eksportga sotilgan hajmi, hisoblangan soliq 
sum malari to‘g‘risidagi ma’lumotlar tadqiqot uchun olinadi.
8–6-jadval ma’lumotlari asosida yuridik shaxslar tomonidan 
ishlab chiqarilgan pivo bo‘yicha aksiz solig‘i tushumlarining 
prognoz ko‘rsatkichlari hisob-kitob qilinadi. Prognoz uchun za rur 
bo‘lgan ishlab chiqarilgan mahsulotning 
fi
zik hajmi, soliq solina-
digan bazaning tadqiqot yillar davomidagi haqiqatdagi miqdori, 
eksportga sotilgan pivo ichimligining miqdori va shu kabi boshqa 
zaruriy ma’lumotlar oldingi yillar bo‘yicha jamlanadi.
Alkogolli mahsulotlar bo‘yicha aksiz solig‘i tushumlarining 
prognoz hisob-kitoblari uchun kerakli ma’lumotlar 8–7-jadvalda 
keltirilgan hisobot shaklidan olinadi. Mazkur hisobot shaklidan jami 
ishlab chiqarilgan, sotilgan, jumladan eksportga sotilgan alkogolli 
mahsulotlarning 
fi
zik hamda qiymatdagi hajmi to‘g‘risidagi ma’-
lumotlar jamlanadi. Prognoz hisob-kitobi uchun zarur bo‘lgan, hi-
soblangan va to‘langan aksiz solig‘ining haqiqatdagi summasiga 
oid ma’lumotlar ham ushbu hisobot shakli olinadi. 
O‘simlik (paxta) yog‘i bo‘yicha aksiz solig‘i tushumlarini prog-
noz ko‘rsatkichlari alohida hisob-kitob qilinadi. Tadqiqot uchun 
zarur bo‘lgan, ma’lumotlar – realizatsiya qilingan o‘simlik yog‘i 
mahsuloti hajmi, eksportga sotilgan mahsulot miqdori to‘lanishi lo-
zim bo‘lgan aksiz solig‘i yillik summasi, jumladan budjetga hamda 
“Yog‘-moy va oziq-ovqat sanoati “ uyushmasiga to‘langan aksiz 
solig‘ining yillik miqdori 8–8-jadvalda keltirilgan hisobot shak-
lidan olinadi.
Aksiz solig‘i tushumini prognoz qilishda foydalaniluvchi - 
mah sulot (tovar, ish va xizmat) larni sotishdan sof tushum, sotilgan 

---

257
mahsulot (tovar, ish va xizmat) larning tannarxi, jami hisoblangan va 
to‘langan aksiz solig‘i summasi to‘g‘risidagi ma’lumotlar moliya-
viy natijalar to‘g‘risidagi hisobot shaklidan ham olinadi. Moliyaviy 
natijalar to‘g‘risidagi hisobot shakli 8–9-jadvalda keltirilgan.
8–9-jadval
MOLIYAVIY NATIJALAR TO‘G‘RISIDAGI HISOBOT
Ko‘rsatkichlar nomi
Satr 
kodi 
O‘tgan yilning 
shu davrida
Hisobot 
davrida
daro-
madlar 
(foyda) 
xara-
jatlar 
(zarar-
lar),
daro-
madlar 
(foyda)
xara-
jatlar 
(zarar-
lar)
1
2
3
4
5
6
Mahsulot (tovar, ish va xizmat) 
larni sotishdan sof tushum) 
010
x
x
Sotilgan mahsulot (tovar, ish va 
xizmat) larning tannarxi 
020
x
x
Ko‘rsatkichlar 
nomi
Satr 
kodi 
Hisobot davri uchun 
hisob-kitob bo‘yicha 
to‘lanadi 
Hisobot davri uchun 
hisob-kitob bo‘yicha 
hisoblangandan 
haqiqatda to‘langani 
Qo‘shilgan qiymat 
solig‘i 
310
Aksiz solig‘i 
320
Import bo‘yicha 
bojxona boji 
450
Moliyaviy hisobotlar va soliq hisob-kitoblaridagi ma’lumotlar 
davlat soliq idoralarida hisobga olinib, jamlanib boriladi. Shu sabab-
li, aksiz solig‘i tushumlarini prognoz qilish uchun zarur bo‘lgan 
ma’lumotlarning tumanlar, viloyatlar va respublika bo‘yicha yillik 
jami miqdori soliq idoralarining yig‘ma hisobotlaridan olinadi. 

---

258
8.4. Aksiz solig‘ini prognoz qilishning
o‘ziga xos xususiyatlari
Aksiz solig‘ini prognoz qilish muddatiga qarab uch turga - tez-
kor, qisqa muddatli va o‘rta muddatli turlariga bo‘lishimiz mum-
kin. Tezkor prognoz qilishda soliq to‘lovchilar tomonidan taq dim 
etilgan soliq hisob-kitoblari, avans to‘lovlari, to‘lanishi kutila yot-
gan soliq to‘lovlari asosida amalga oshiriladi. Soliq to‘lovchilar to-
monidan taqdim qilinayotgan ma’lumotlar ularning shaxsiy hi sob 
kartochkalaridagi axborotlar bilan solishtiriladi. Joriy yil uchun 
belgilangan prognoz ko‘rsatkichlarining bajarilish holati tah 
lil 
qilinadi. Belgilangan prognoz ko‘rsatkichlarining bajarilish eh ti-
moli o‘rganiladi. Tezkor prognozlash, odatda, bir kundan bir oy ga-
cha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi. 
Aksiz solig‘ini prognoz qilishning qisqa muddatli turi tadqiqot 
uchun kamida bir yilni qabul qiladi. Prognozning ushbu turi asosida 
yillik pognoz ko‘rstakichlari ishlab chiqiladi. Kutilayotgan prognoz 
ko‘rsatkichlarini belgilashda soliq to‘lovchilarning o‘zidan, tijorat 
banklari, sug‘urta tashkilotlari, notarial idoralar, statistika organlari, 
moliya idoralaridan olingan ma’lumotlar, soliq organlarida shakl-
lantirilgan axborot tizimlari bazasida mavjud ma’lumotlar tadqiqot 
qilinadi.
Bir yildan besh yilgacha muddatda soliq tushumlari prognozlash-
tirish o‘rta muddatli deb hisoblanadi. Soliq tushumlarini o‘rta mud-
datga prognozlashtirish mamlakatni iqtisodiy rivojlantirish dastur-
larini ishlab chiqishda muhim ahamiyat kasb etadi. 
Aksiz solig‘i tushumlarini prognozlashtirishda prognozlashtiri-
layotgan davrda soliqqa tortish shart-sharoitlari (stavka, imtiyozlar, 
to‘lov muddatlari va h.k.)ni to‘liq inobatga olish talab qilinadi.
Har qanday holatda, aksiz solig‘i tushumlarini prognozlashtirish 
to‘g‘ri hisob-kitob va o‘tgan davr ko‘rsatkichlarini statistik qayta 
ishlash usullari yordamida amalga oshiriladi.
To‘g‘ri hisob-kitob usuli haqiqiy va kutilayotgan mahsulot (ish, 
xizmat) ishlab chiqarish hajmi, yalpi foyda, daromad, tannarx, ish 

---

259
haqi va boshqa prognoz hisob-kitob uchun zarur ko‘rsatkichlar 
to‘g‘ risida ma’lumotnoma olish talab qilinadi. Bunday ma’lumotlar 
tegishli Davlat boshqaruvi va vakillik organlaridan olinadi. 
Oldingi yillar ko‘rsatkichlarini statistik qayta ishlash usuli tad-
qiqot uchun tanlangan yillardagi haqiqiy aksiz solig‘i tushumlari 
to‘g‘risidagi ma’lumotlarni yig‘ish hamda ularni statistik qayta ish-
lashni talab qiladi.
Aksiz solig‘i tushumlarini prognoz ko‘rsatkichlarini hisob-kitob 
qilishni ham ikki usulda amalga oshirish mumkin. Birinchi usuli – 
aksiz solig‘i tushumlarining barcha manbaalari bo‘yicha alohida 
prognoz ko‘rsatkichlari hisoblanadi va natijalar umumlashtiriladi. 
Masalan: alkogol mahsulotlari, o‘simlik moyi, sigaret, avtomobillar 
hamda import bo‘yicha aksiz solig‘i tushumlarining kutilayotgan 
miqdori soliq bazasi asosida hisoblanadi. Hisob-kitob natijalari 
jamlanib aksiz solig‘i tushumining umumiy prognoz ko‘rsatkichi 
belgilanadi. Ikkinchi usul – oldingi besh yil mobaynida haqiqatda 
yig‘ilgan aksiz solig‘i miqdorining o‘zgarish qonuniyatlarini o‘rga-
nishni talab qiladi. Bunda aksiz solig‘i tushumining oldingi yillar 
davomida o‘sish sur’ati, regression tahlil qilinib, kutilayotgan prog-
noz ko‘rsatkichi belgilanadi.
Prognoz ko‘rsatkichlarini hisoblashda shartli ma’lumotlardan 
foydalanamiz. Dastlab aksiz osti mahsulotlar bo‘yicha oxirgi besh 
yil mobaynida to‘langan aksiz solig‘i hajmining o‘sish sur’ati hi-
soblanadi.
O‘
i
 = A
o
 + A
1
i
formuladan foydalangan holda to‘g‘ri chiziqli 
regressiya tenglamasini tuzamiz.
Quyidagi to‘g‘ri chiziqli tenglamalar sistemasidan foydalangan 
holda kutilayotgan aksiz solig‘i tushumi miqdorini aniqlaymiz
∑
∑
∑
∑
∑
=
+
=
+
=
=
=
i
n
i
n
i
i
n
i
o
O
i
i
A
i
A
O
i
A
A
n
‘
‘
2
1
1
0
1
1
1

---

260