Soliq statistikasi indd

8.2 Aksiz solig‘i tushumlarini prognoz qilishda soliq obyekti 
va soliq solish bazasini aniqlashning o‘ziga xosligi
Aksiz solig‘i solinadigan obyektlarga tovarni sotish (jo‘natish), 
garov bilan ta’minlangan majburiyat yuzasidan garovga qo‘yilgan 
aksiz to‘lanadigan tovarlarni garovga qo‘yuvchi tomonidan top-
shi rish, aksiz to‘lanadigan tovarlarni bepul topshirish, aksiz to‘-
la nadigan tovarlarni ish beruvchi tomonidan ish haqi sifatida ish-
chilarga yoki hisoblangan dividendlar hisobiga yuridik shaxsning 
muassisiga (ishtirokchisiga) berish, aksiz to‘lanadigan tovarlarni 
boshqa tovarlarga (ishlarga, xizmatlarga) ayirboshlash, aksiz 
to‘lanadigan tovarlarni yuridik shaxsning ustav fondiga (ustav 
kapitaliga) hissa yoki pay badali sherikning (ishtirokchining) hissasi 
sifatida topshirish, aksiz to‘lanadigan tovarlarni yuridik shaxsning 
ishtirokchisiga yuridik shaxs tarkibidan chiqish munosabati bilan 
ularga ulush sifatida qaytarish, aksiz to‘lanadigan tovarlarni ulush 
qo‘shish asosida qayta ishlashga topshirish, ishlab chiqarilgan va 
(yoki) qazib olingan aksiz to‘lanadigan tovarlarni o‘z ehtiyojlari 
uchun ishlatish, aksiz to‘lanadigan tovarlarni O‘zbekiston Res pub-
likasining bojxona hududiga import qilish operatsiyalari kiradi.
O‘zbekiston Respublikasining soliq qonunchiligiga asosan 
aksizosti mahsulot va tovarlar bilan bog‘liq operatsiyalar soliqqa 
tortilmaydi. 8–3-jadvalga qarang.
8–3-jadval
Aksiz solig‘iga tortilmaydigan operatsiyalar
t/r
Aksiz solig‘iga tortilmaydigan operatsiyalar
1.
aksiz to‘lanadigan tovarlarni ularning ishlab chiqaruvchilari tomonidan 
eksportga realizatsiya qilish
2.
keyinchalik O‘zbekiston Respublikasining bojxona hududidan olib chiqib 
ketilishi sharti bilan «bojxona hududida qayta ishlash» bojxona rejimiga 
joylashtirilgan tovarlardan ishlab chiqarilgan qayta ishlash mahsuli 
bo‘lgan aksiz to‘lanadigan tovarlarni topshirish

---

247
3.
insonparvarlik yordami sifatida, davlatlar, hukumatlar, xalqaro tashkilotlar 
tomonidan xayriya yordami maqsadida, shu jumladan texnik ko‘mak 
ko‘rsatish maqsadida aksiz to‘lanadigan tovarlarni import qilish
4.
insonparvarlik yordami sifatida, O‘zbekiston Respublikasining xalqaro 
shartnomalari bo‘yicha xalqaro va chet el hukumat moliya tashkilotlari 
tomonidan berilgan zayomlar (kreditlar) mablag‘lari hisobiga, shuningdek 
grantlar hisobiga yuridik shaxslar tomonidan olib kirilayotgan, aksiz 
to‘lanadigan tovarlarni import qilish
5.
aksiz to‘lanadigan tovarlarni O‘zbekiston Respublikasining bojxona 
hududiga aksiz solig‘i solinmaydigan tovarlarni olib kirish normalari 
doirasida jismoniy shaxslar tomonidan import qilish
6.
telekommunikatsiyalar operatorlari va tezkor-qidiruv tadbirlari
tizimining texnik vositalarini serti
fi
katlashtirish bo‘yicha maxsus organ 
tomonidan olinadigan tezkor-qidiruv tadbirlari tizimi texnik vositalarini 
import qilish
O‘zbekiston Respublikasi soliq kodeksining 232-moddasida ak-
siz solig‘ining soliq solinadigan bazasini aniqlash umumiy qoidalari 
bayon qilingan. Soliq kodeksining mazkur moddasi aksiz solig‘i 
bo‘yicha soliq tushumlarini prognoz qilishning nazariy-uslubiy 
asos larini tashkil qiladi. 
Mutlaq summada aksiz solig‘i to‘lanadigan tovarlar bo‘yicha 
soliq solinadigan baza aksizosti tovar va mahsulotlarining naturada 
ifodalangan hajmi asosida aniqlanadi.
Stavkalari foizlarda (advalor) belgilanuvchi aksiz solig‘i bo‘-
yicha soliq solish bazasi sifatida realizatsiya qilingan aksiz aksizosti 
tovarlarining qiymati olinadi. Bunda aksiz solig‘i hamda qo‘shilgan 
qiymat solig‘i summasi soliq bazasiga kiritilmaydi.
Aksiz solig‘ining stavkalari foizlarda (advalor) belgilangan 
im port qilinayotgan aksiz to‘lanadigan tovarlar bo‘yicha soliq so-
linadigan baza bojxona qiymati asosida belgilanadi.
Shuni ta’kidlash joizki, aksiz solig‘ini davlat budjetiga to‘lashda 
soliq chegirmalari ham nazarda tutilgan. Masalan, aksiz to‘lanadigan 

---

248
tovarlar olinayotganda yoki O‘zbekiston Respublikasining bojxo-
na hududiga import qilinayotganda, agar mazkur tovarlardan ke-
yinchalik aksiz to‘lanadigan tovarlar ishlab chiqarish uchun xom-
ashyo sifatida foydalanilgan bo‘lsa, O‘zbekiston Respublikasi 
hu dudida to‘langan aksiz solig‘i summasi chegirib tashlanadi. Bun-
day chegirmalar aksiz solig‘ining prognoz ko‘rsatkichlarini hisob-
kitob qilishda hisobga olinuvchi, to‘langan aksiz solig‘i deb e’tirof 
etiladi.