Soliq statistikasi indd

Prognozlashtirilayotgan yilda kutilayotgan aksiz
Aksiz 
osti 
mahsu-
lotlar
2008- 
yilda 
haqi-
qatda 
to‘lan-
gan 
aksiz 
solig‘i 
miq-
dori, 
mln 
so‘mda
2009-yilda 
haqiqatda 
to‘langan aksiz 
solig‘i miqdori
2010-yilda 
haqiqatda 
to‘langan aksiz 
solig‘i miqdori
2011-yilda 
haqiqatda 
to‘langan aksiz 
solig‘i miqdori
mutloq 
miq-
dori, 
mln 
so‘mda
2008-
yilga 
nisbatan 
o‘sish 
sur’ati, 
%da
mutloq 
miq dori, 
mln 
so‘mda
2009-
yilga 
nisbatan 
o‘sish 
sur’ati, 
%da
mutloq 
miq-
dori, 
mln 
so‘mda
2010-
yilga 
nisbatan 
o‘sish 
sur’ati, 
%da
Alkagol 
mahsu-
lotlar
1256
1295
103,11
1334
103,01
1361
102,02
Tamaki 
mahsu-
lotlari
955
1001
104,82
1123
112,19
1185
105,52
Yog‘ 
mahsu-
lotlari
645
693
107,44
732
105,63
784
107,10

---

261
8–10-jadval
solig‘i tushumlarini hisob-kitobi
2012-yilda haqiqatda 
to‘langan aksiz solig‘i 
miqdori
2013-yilda haqiqatda 
to‘langan aksiz solig‘i 
miqdori
Prognozlashtirilayotgan 
yilda kutilayotgan aksiz 
solig‘i miqdori
mutloq 
miqdori, 
mln 
so‘mda
2011-yilga 
nisbatan 
o‘sish 
sur’ati, %da
mutloq 
miqdori, 
mln 
so‘mda
2012-yilga 
nisbatan 
o‘sish 
sur’ati, %da
2013-yilga 
nisbatan 
kutilayotgan 
o‘sish 
sur’ati,%da
Kutilayotgan 
aksiz solig‘i 
miqdori, mln 
so‘mda
1392
102,28
1495
107,40
105,91848
1583,48
1260
106,33
1300
103,17
103,66238
1347,61
830
105,87
865
104,22
104,186742
901,22

---

262
Prognoz hisob-kitobi uchun shartli ravishda alkagol, tamaki, 
yog‘ mahsulotlarini sotuv hajmi olindi. Hisob-kitoblar natijasida 
alkagol mahsulotlari bo‘yicha 1583.48 mln so‘mlik, tamaki mah-
sulotlari bo‘yicha 1347,61 mln so‘mlik, yog‘ mahsulotlari bo‘yicha 
901,22 mln so‘mlik aksiz solig‘i tushumi kutilayotganligi aniqlandi. 
Kutilayotgan aksiz solig‘i tushumining mutloq miqdorini aniqlash 
uchun kutilayotgan o‘sish sur’atini 2010-yildagi haqiqatda yig‘ilgan 
aksiz solig‘i tushumiga ko‘paytirilib, 100 ga bo‘lindi.
Tanlangan mahsulotlar bo‘yicha kutilayotgan aksiz solig‘ining 
2010-yilga nisbatan o‘sish sur’atini hisob-kitobi 8–11, 8–12, 8–13-
jadvallarda keltirilgan.
8–11-jadval
Alkagol mahsulotlar bo‘yicha aksiz solig‘ining prognoz
tushumlarini hisoblash
Yillar
i
Aksiz soli-
g‘ining o‘sish 
sur’ati, O‘
iO‘
i*i
2009
1
103,11
103,1051
1
2010
2
103,01
206,0232
4
2011
3
102,02
306,0720
9
2012
4
102,28
409,1109
16
2013
5
107,40
536,9971
25
Summa
15
517,82
1561,3083
55
Jadvalda keltirilgan i-dinamik qatorning tartib bo‘yicha soni, 
O‘- aksiz solig‘ining o‘sish sur’ati. 
Ao va A1 parametrlarni topish uchun quyidagi tenglamalar sis-
te masini yechamiz:
5
A
0
+ 
A
1
15 = 517,82
A
0
15 + 
A
1
55 = 1561,3083

---

263
8–12-jadval
Tamaki mahsulotlari bo‘yicha aksiz solig‘i tushumlarini
prognoz qilish hisob-kitobi
Yillar
i
Aksiz solig‘i ning o‘sish 
sur’ati,O‘
iO‘
i*i
2009
1
104,82
104,82
1
2010
2
112,19
224,38
4
2011
3
105,52
316,56
9
2012
4
106,33
425,32
16
2013
5
103,17
515,87
25
Summa
15
532,03
1586,94
55
Tamaki mahsulotlari bo‘yicha aksiz solig‘i tushumlarini prognoz 
qilish hisob-kitobida I – 15ga, O‘ -532,03ga, iO‘ -1586,94ga teng. 
Ushbu ma’lumotlardan foydalanib quyidagi tenglamalar sistemasini 
yechamiz. Tenglamalar sitemasini yechish natijasida 
A
o
va 
A
1
parametrlarining qiymatini aniqlaymiz.
5
A
0
+ 
A
1
15 = 532,03
A
0
15 + 
A
1
55 = 1586,94
8–13-jadval
Yog‘ mahsulotlari bo‘yicha aksiz solig‘i tushumlarini
prognoz qilish hisob-kitobi
Yillar
i
Aksiz soli g‘ining o‘sish 
sur’ati,O‘
iO‘
i*i
2009
1
107,44
107,44
1
2010
2
105,63
211,26
4
2011
3
107,10
321,31
9
2012
4
105,87
423,47
16
2013
5
104,22
521,08
25
Summa
15
530,26
1584,5624722
55

---

264
Yog‘ mahsulotlari bo‘yicha aksiz solig‘i tushumlarini prognoz 
qilish hisob-kitobida keltirilgan ma’lumotlardan foydalanib, qu yi-
dagi tenglamalar sistemasini yechamiz.
5
A
0
+ 
A
1
15 = 532,03
A
0
15 + 
A
1
55 = 1586,94
Bunda, 
A
o
– 530,26 ga, 
A
1
– 1584,5624722 ga tengligini to-
pamiz.
8–14-jadval
Prognozlashtirilayotgan yilda aksiz solig‘i tushumining kutilayotgan
o‘sish sur’atini hisoblash
Aksiz osti mahsulotlar
A
o
A
1
i
O‘
6
Alkagol mahsulotlari
101,20950
0,78483
6
105,91848
Tamaki mahsulotlari
109,14962 -0,91454
6
103,66238
Yog‘ mahsulotlari
107,91726 -0,621753
6
104,186742
8–14 jadvalda, aksizosti mahsulotlar bo‘yicha, prognozlashtiri-
layotgan yil uchun kutilayotgan aksiz solig‘ining oldingi yilga 
nis batan o‘sish sur’ati hisob-kitobi ko‘rsatilgan. Bunda, 
A
1
para-
metr ga 
I
miqdor ko‘paytirilib, ko‘paytmaga 
A
o
qiymat qo‘shilgan. 
Natijada, alkagol mahsulotlaridan kutilayotgan aksiz solig‘i tu-
shu 
mining o‘sish sur’ati 105,91848%, tamaki mahsulotlariniki 
– 103,66238%, yog‘ mahsulotlariniki – 104,186742 % ligi aniq-
landi.
Aksiz solig‘i bo‘yicha kutilayotgan tushumni aniqlash uchun 
o‘sish sur’atini oldingi yilda haqiqatda yig‘ilgan soliq miqdoriga 
ko‘paytiriladi va hosil qilingan ko‘paytma natijasi 100 ga bo‘-
linadi.
Shunday qilib, aksiz solig‘i tushumlarini pognoz ko‘rstakichla-
rini tadqiqot qilish natijasida quyidagilar aniqlandi:

---

265
– alkagol mahsulotlari bo‘yicha 1583,48 mln so‘m;
– tamaki mahsulotlari bo‘yicha 1347,61 mln so‘m;
– yog‘ mahsulotlari bo‘yicha 901,22 mln so‘mlik aksiz solig‘i 
yig‘ilishi bashorat qilindi.
O‘zbekiston Respublikasida aksiz solig‘i stavkalari budjet 
da 
ro 
madlari tashkillashtirishda yuzaga keluvchi muammolarni 
yechish maqsadida o‘zgarishi mumkin. Aksiz solig‘i stavkalari va 
so liq qa tortiladigan mahsulotlar soni har yili ko‘rib chiqiladi va 
yil davomida kerak bo‘lsa o‘zgartirib boriladi. Shuni aytish joizki, 
aksiz solig‘i prognoz ko‘rstakichlarini belgilashda kelgusi yilda 
amalga joriy qilinishi rejalashtirilayotgan aksiz solig‘i obyektidagi, 
soliq solish bazasidagi, soliq stavkalaridagi, soliq to‘lovchilar tar-
kibidagi o‘zgarishlarni, baho indeksini, in
fl
atsiya darajasini, mam-
lakatda amalga oshirilishi rejalashtirilayotgan katta hajmdagi 
inves titsion loyihalarini, yalpi ichki mahsulotning o‘sish darajasini 
ino batga olish maqsadga muvo
fi
q.