Sosial və humanitar elmlərin müasir problemləri. Elmi əcərlər toplusu. №13 2014



Yüklə 1,08 Mb.
səhifə6/12
tarix01.01.2017
ölçüsü1,08 Mb.
#4274
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12

ОПИСАНИЕ ЛИДЕРСКИХ КАЧЕСТВ
Гасанова Ханум, магистрант

II курса факультета социальных наук

и психологии Бакинского

Государственного Университета


Ключевые слова: лидерство, лидерский потенциал, менеджер, руководитель, предприниматель.

Açar sözlər: liderlik, liderlik potensialı, menecer, rəhbər, sahibkar.

Keywords: leadership, leadership potential, Manager, Director, Entrepreneur.
Прежде чем рассматривать проблему лидерских качеств руководителя (менеджера), нужно прояснить общие представления о феномене лидерства.

Слова «лидер» (англ. leader) и «лидерство» (англ. leadership) английского происхождения и образованы от англосаксонского корня lead («дорога, путь»), как и глагол «leaden» – «путешествовать, идти». Будучи мореплавателями, англосаксы использовали это название и для обозначения курса судна (англ. ship) в море. Таким образом, лидерами назывались люди (или судна), которые прокладывали, показывали путь [6, с.63-64].

По-мнению Евтихова О.В., в настоящее время в обыденном языке под лидером понимаются:


  1. человек, более успешный по сравнению с другими в какой-либо деятельности;

  2. спортивная команда, набравшая большее количество побед или баллов;

  3. корабль, возглавляющий группу судов, и т.п.

Однако, как отмечает далее О.Евтихов, понятие «лидер» в представленном выше позиционном понимании отличается от социально-психологического представления о лидерстве. Так, в социально-психологическом понимании лидерство связывается с более или менее организованной группой людей, объединенных общей целью, ценностями, интересами и т.п. В качестве организационного лидера признается член группы, который лучше других способен организовать ее на выполнение деятельности, объединить участников на основе общих для них интересов и поддерживать их приверженность общим ценностям. Он наделяется группой правом принятия групповых решений и организации совместной деятельности [9].

У автора работы «Психология лидера» Антонио Менегетти совсем иной взгляд на понимание феномена лидера. Понятие «лидер» он рассматривает через отношение человека к объекту — деньгам как власти в жизни.

А.Менегетти различает понятия «лидер» и «менеджер». В его понимании, в лидере, прежде всего, важна личность. Истинный лидер — это судьбоносный момент духа в мире, как рука помощи для многих, это человек, который, удовлетворяя собственный эгоизм, реализует общественный интерес. Великий лидер, руководя интересами, распределяя блага и развивая собственную деятельность, обеспечивает работой сотни людей, стимулирует прогресс в обществе, вносит оживление, диалектику, дающие толчок эволюции.

Менеджер — это «тот, кто маневрирует действиями». Слово «менеджер» пришло из английского языка, но этимологически оно восходит к латыни: «manus agere», «manibus agere», что означает «делать руками». Этим термином Менегетти обозначает человека, который в качестве управляющего экономической сферой оперирует объектами, вещами и ситуациями, преобразуя их в деньги. Это можно относить как к общему, так и к частному.

Лидер же не относится к людям средней нормы: он тот, кто отличается и превосходит [7, c.234].

Любой руководитель (менеджер), обладает (или должен обладать) рядом качеств, характеризующих его как лидера, в его социально-психологическом понимании. В первую очередь, нужно уточнить, какие именно качества входят в содержание понятие «лидерские качества».

В зарубежной литературе, как правило, используется термин «черта». В русской же литературе применительно к лидерству понятия «качества» и «черты» часто не различаются, а объединяются под термином «лидерские качества». В своей работе «Лидерский потенциал руководителя: специфика, содержание и возможности развития», О.Евтихов рассматривает различные подходы к описанию лидерских качеств. Так, согласно Г.Олпорту, черты – это психологические особенности, преобразующие множество стимулов и обусловливающие множество эквивалентных ответных реакций [1, c.347].

Схожее понимание термина «черты» приводится и в работах Р. Кеттела. По его мнению, черты личности представляют собой относительно постоянные тенденции реагировать определенным образом в разных ситуациях и в разное время. Иначе говоря, черты представляют собой устойчивые и предсказуемые психологические характеристики личности, обнаруживающиеся в его поведении, которые обуславливают предрасположенность поступать единообразно в различных обстоятельствах и с течением времени [3].

Изучением и описанием лидерских качеств занимались S.Covey, B. Bass, W. Bennis, В. Nanus, M. DePree, F. Heider, J.O'Toole, J.Gardner, R. Stogdill, А. Лоутон и Э. Роуз, М.И. Рожков, Л.И.Уманский и др.ученые.

М.И. Рожков выделяет следующие основные качества лидера-организатора: способность управлять собой, в полной мере использовать свое время, энергию, умение преодолевать трудности, выходить их стрессовых ситуаций и т.п.; наличие четких целей, понимание реальности поставленных целей и оценка продвижения к ним; умение решать проблемы, вычленять главное и второстепенное, оценивать варианты, прогнозировать последствия, оценивать и распределять ресурсы; творческий подход к решению управленческих задач, умение генерировать идеи, готовность к нововведениям; знание особенностей организаторской и организационной деятельности, умение управлять людьми, мотивировать и стимулировать их на работу, умение работать с группой; ж) наличие специфических организаторских качеств личности и др. [11].

В трудах Л.И. Уманского приводятся общие и специфические качества лидера. Под общими понимаются качества, которыми могут обладать и не лидеры, но которые повышают эффективность лидера. В число специфических качеств лидера входят:


  1. организаторская проницательность – тонкая психическая избирательность, способность понять другого человека, проникнуть в его внутренний мир, найти для каждого человека его место в зависимости от индивидуальных особенностей;

  2. способность к активному психологическому воздействию – разнообразие средств воздействия на людей в зависимости от индивидуальных качеств, от сложившейся ситуации;

  3. склонность к организаторской работе, лидерской позиции, потребность брать на себя ответственность [12].

В 1974 г. Р. Стогдилл проанализировал результаты сотен характерологических исследований, накопленных за последние 70 лет, и предложил следующие личностные характеристики успешного лидера:

– уверенность в себе и целостность личности;

– активность и готовность (стремление) к выполнению задач;

– решимость и упорство в достижении целей;

– смелость и оригинальность при разрешении проблем;

– стремление проявить инициативу в социальных ситуациях;

– готовность отвечать за последствия своих решений и поступков;

– умение снимать межличностное напряжение, терпимость и устойчивость по отношению к трудностям;

– способность влиять на поведение других людей и умение организовывать их взаимодействие в совместной деятельности, подчиняя их выполнению заданной задачи [4, c.81].

А. Лоутон и Э. Роуз в 1987 г. по итогам семинара руководителей, состоявшегося в Лондоне, предложили следующие десять качеств, повышающих эффективность организационного лидера:

дальновидность – умение видеть перспективные цели, формировать облик и задачи организации; умение определять приоритеты – различать, что необходимо, а что просто важно; умение мотивировать последователей; владение искусством межличностных отношений; политическое чутье – способность понимать запро-сы своего окружения и лиц, имеющих власть; стойкость и непоколебимость перед оппонентом; харизма; способность идти на риск, а также делегировать полномочия последователям; гибкость – способность отзываться на новые идеи и опыт, решительность и твердость, когда этого требуют обстоятельства [10].

В 1989 г. У. Беннис выделил шесть важных качеств организационного лидера:

– направляющее видение – отчетливое понимание своих целей и действий как профессионала и как личности, способность проявлять упорство при неудачах и даже провалах;

– внутренняя страсть – стремление воспользоваться теми возможностями, которые сулит жизнь, совпадающая с весьма специфической страстью к определенному призванию, профессии, образу действий;

– целостность личности – производная от знания человеком самого себя, искренности и зрелости. Знание сильных и слабых сторон, верность своим принципам, желание и умение учиться у других людей и работать с ними;

– доверие (надежность) – способность заслужить доверие других;

– любознательность – стремление к самообразованию и самосовершенствованию;

– дерзновенность – готовность идти на риск, экспериментировать, испытывать новое [2, с. 39-42].

На основе анализа различных перечней лидерских качеств организационного лидера О.Евтихов выделил обобщенную структуру лидерских качеств организационного лидера. В нее вошли индивидуально-личностные, организационно-управленческие, социально-психологические и перцептивные качества [8].

К индивидуально-личностным качествам Евтихов относит:



        • Знание и чувствование себя;

        • Уверенность в себе;

        • Активная жизненная позиция и стремление к лидерству;

        • Чувствительность к ситуации (ситуативная проницательность);

        • Моральная нормативность;

        • Надежность, последовательность в поступках;

        • Профессиональная компетентность.

        • К организационно-управленческим качествам относятся:

        • Обращенность в будущее и видение перспективы;

        • Деятельностная (оперативная) активность;

        • Способность создавать команду;

        • Способность организовывать группу на решение поставленной задачи;

        • Способность контролировать результаты совместной деятельности, благодарить и поощрять;

        • Способность представлять и отстаивать интересы группы во внешних инстанциях, брать на себя ответственность за групповую деятельность.

К социально-психологическим качествам относятся:

  • Межличностная чувствительность, способность понимать потребности других людей;

  • Коммуникативная компетентность;

  • Умение создавать условия для самореализации последователей;

  • Справедливость;

  • Готовность поддержать в трудную минуту [9].

По-мнению автора работы «Психология лидера» А.Менегетти, лидером может быть назван человек, обладающий тремя основополагающими качествами:

  1. неординарным, врожденным потенциалом, проявляющимся как талант создателя и координатора;

  2. глубокими познаниями и профессионализмом в отраслях, наиболее востребованных социальной группой или обществом в целом;

  3. неоспоримым превосходством результатов, полученных в определенном виде деятельности.

Также он выделяет семь качеств, характеризующих эффективное предпринимательство: [5].

  1. Специфика и мощь природного потенциала. Настоящим лидером становится тот, кто мужественно, не следуя общепринятым канонам, создает себя и достигает успеха, оттачивая, развивая и воплощая свой природный потенциал.

  2. Технико-рациональное развитие, согласованное с «изо»2 природного потенциала.

  3. Амбиции.

  4. Любовь к собственному делу.

  5. Высочайший уровень профессиональных знаний.

  6. Одиночное пребывание в трансцендентности функционального утилитаризма. Это означает: находиться в определенной ситуации, не погружаясь в нее целиком.

  7. Рациональность, основанная на интуиции. Интуиция – это вспышка разума, указывающая лидеру нужное направление действия [7].

Литература:

  1. Allport G. Pattern and growth in personality. New York: Holt, Rinehart and Winston, 1961.

  2. Bennis W. On Becoming a Leader. N.Y.: Addison Wesley, 1989/1994.

  3. Cattell R. The Scientific analysis of personality. Baltimore: Penguin Books, 1965.

  4. Stogdill R.M. Handbook of Leadership. A survey of theory and re-search. N.Y., 1974.

  5. А. Менегетти. Экономика и политика. – М.: ННБФ «Онтопсихология», 2003.

  6. Адаир Д. Психология лидерства / пер. с англ. М. Котельниковой. М.: Эксмо, 2005.

  7. Антонио Менегетти П 86 Психология лидера / Перевод с итальянского ННБФ «Онтопсихология». Изд. 4-е, дополненное. — М: ННБФ «Онтопсихология», 2004 г., 256 с.: илл. 2. 18ВН 5-93871-027-8.

  8. Евтихов О.В. Тренинг лидерства. СПб.: Речь, 2007.

  9. Евтихов, О.В. Лидерский потенциал руководителя: специфика, содержание и возможности развития : монография / О.В. Евтихов. – Красноярск : СибЮИ МВД России, 2011. – 288 с. – ISBN 978-5-7889-0186-2.

  10. Лоутон А., Роуз Э. Организация и управление в государственных учреждениях. М., 1993.

  11. Рожков М.И. Теория и практика развития самоуправления в ученических коллективах. М., 1990.

  12. Уманский А.Л. Педагогические условия и средства стимулирования лидерства в детских и юношеских коллективах. Кострома, 1994.

Резюме

Суммируя различные подходы к описанию и изучению лидерских качеств, можно вывести заключение, что под лидерскими качествами руководителя (менеджера), можно понимать совокупность индивидуально-личностных характеристик, особенностей взаимодействия руководителя с подчиненными, организаторских и профессиональных способностей, определяющих возможности его принятия группой в качестве лидера и обеспечивающих успешность дальнейшего выполнения им лидерских функций.

Rezüme

Liderlik keyfiyyətlərinin öyrənilməsi və təsviri üçün müxtəlif yanaşmaları cəmləyərək, belə nəticə çıxartmaq olar ki, rəhbərin (liderin) liderlik keyfiyyətləri altında fərdi şəxsiyyət xüsusiyyətlərinin, rəhbər və onun tabeliyində olan işçiləri ilə qarşılıqlı ünsiyyət xüsussiyətlərinin, rəhbəri lider kimi qrupda qəbul edilməsini və liderlik funksiyaların uğurlu həyata keçirilməsini mümkün edən idarəetmə və professional qabiliyyətlərinin toplanması nəzərdə tutulur.



Resume

To summarize diverse approaches to outline and discover leadership qualities, it is possible to conclude that leadership qualities comprise a set of personal features, employee-manager relationship, managerial skills that underline the manager’s definition as a leader and his\her future responsibilities accomplishment.



KIŞILƏRDƏ ORQAZM POZUNTULARI

Toprak Kaddafi - BDU-nun II kurs magistrantı

Açar sözlər: kişilər, psixi pozuntular, orqazm, fizioloji və sosial amillər.

Ключевые слова: мужчины, психические расстройства, оргазм, физиологические и социальные факторы.

Keywords: men, mental disorders, orgasm, physiological and social factors.

Orqazm, cinsi qıcıqlandırıcıların beyinə təsir etməsi ilə başlayan və qıcıqlandırıcıların təsiri ilə insanda həm fiziki, həm də ruhi rahatlama yaradan xoş bir hisdir. Kişilərdə boşalma, orqazm termini ilə eyni mənada istifadə olunur. Lakin, orqazm olmadan boşalma olduğu kimi, boşalma olmadan da orqazm yaşana bilər. Boşalmada sperm ifrazı ilə yaranan fiziki rahatlanmadırsa, orqazmda həm fiziki, həm də ruhi rahatlanmadan söhbət gedir. Kişilərdə orqazm müddəti 5-15 saniyə arasındadır.

Çox kişinin cinsi həyatını təhdid edən orqazm pozuntuları depressiya, stress, cinsi təcavüz kimi səbəblərdən yarana bilər. Şəkər, ürək və oxşar fiziki xəstəlikərlə bərabər vitamin və mineral çatışmazlığı da bu problemi hərəkətə keçirə bilər. Kişilərdə orqazm pozuntuları cinsi qıcıqlanmadan sonra orqazmın çox gec olması, yaxud ola bilməməsi vəziyyətidir.

Bu vəziyyət zehni səbəblərdən yaranmaqla bərabər depressiya, qayğı, stress, cinsi şəxsiyyət orientasiyaları, yeniyetməlik dövrü problemləri, cinsi istismar kimi psixoloji səbəblərdən də yarana bilər. Bununla bərabər orqazm pozuntularına şəkər xəstəliyi, ürək-damar xəstəlikləri, hipertiroid, vitamin və mineral azlığı, ALS, Addisson xəstəliyi, alkoqol qəbulu səbəb ola bilər.

Ən çox görülənlər:

Anorqazm: Orqazm ola bilməmək vəziyyəti. Cinsi özünəinamsızlığa səbəb olur.

Koital Anorqazm: Cinsi bərabərlik ilə orqazm ola bilməmək.

Təsadüfi Anorqazm: Müalicə ilə aradan götürülə bilən, vaxt-vaxt orqazm ola bilməmək halıdır.

Erkən orqazm: Erkən boşalma ilə eyni vaxtda görülür. Orqazm problemlərinin xəstəlik kimi qəbul edilərək həkimə müraciət olunması problemin həll olunmasında vacib addımdır.
Qidalarla əlaqəsi

Qidalanma formanız, vitamin və mineral ehtiyaclarınızı ödəyə bilməniz, yuxu rejiminiz, alkoqol, siqaret istifadə etməniz fiziki sağlamlığınız və dolayı yolla cinsi sağlamlığınıza birbaşa təsir edən hallardır.



Orta yaş böhranı cinsi həyatınızı məhv etməsin

Həm kişi, həm də qadında baş verən orta yaş problemləri cinsi özünəinamsızlığın vacib səbəblərindən biri olur. Klimaks dövrü qadınlarda sancılı formada özünü göstərir. O, qocaldığını, cəzbedici olmadığını, qarşı cins tərəfindən bəyənilmədiyini düşünən qadın cinsi həyatına son verməyə ehtiyac duyar.

Kişilərdə də orta yaşla dövründə görünən hormonal dəyişikliklər, intim çatışmazlıqlar, “əvvəlki mən deyiləm” hissi özüylə bərabər cinsi özünəinamsızlıq yaradır. Hər yaşın öz gözəlliyi olduğununun fərqinə varmaq, hətta bundan da çox hiss etmək lazımdır. Cütlüklər arasındakı davamlı və sağlam cinsi həyatın münasibətlərdən keçdiyini unutmamalıyıq.

Fiziki sağlamlığınızı qorumağa çalışın

Cütlüklər arasında yaxşı cinsi həyat yaratmağın bir çox yolu vardır. Bunlardan biri şübhəsiz ki, fiziki sağlamlığınızdır. Unutmamaq lazımdır ki, fiziki sağlamlığı qoruya bilmək, yəni ürək, damar, qan və hormon kimi bir çox sisteminizin ahənglə işləməsini təmin etmək və bədənin ehtiyaclarını tam şəkildə qarşılamaq cinsi həyatınızda əlavə dəyər yaradan ünsürlərdir.

Mənbələr:

1.Cinsel Atlas – Prof. Dr. Erwin J.Haeberle

2.Cinsel Terapi ilkeleri ve uygulamaları – Sandra R.Leiblum

3.Orgazm Mahrem Tarihi – Jonathan Margolis

Резюме

Психологические травмы, перенесенные в детстве и юношестве, могут негативно влиять на развитие нормальных представлений (а соответственно и реакций) о половом акте и своей сексуальности. Например, ребенок стал свидетелем полового акта родителей, которые в этот момент неадекватно или, тем более с агрессией, отреагировали на случившееся. Таким образом, в дальнейшем может сформироваться внутренний конфликт между сексуальными функциями и негативными эмоциями прошлого опыта. Насильственные действия в отношении ребенка, также могут послужить основой развития психогенного конфликта.
Summary

Psychological trauma experienced in childhood and adolescence, may adversely affect the development of normal representations (and hence the reactions) about sexual intercourse and their sexuality. For example, a child has witnessed sex parents, who at this point is inadequate or, especially with aggression, responded to the incident. Thus, in the future may form an internal conflict between sexual function and negative emotions of past experience. Acts of violence against the child can also serve as a basis for the development of psychogenic conflict.


AUTİZM ƏSRİN AKTUAL PROBLEMİ KİMİ
Cəfərova Vüsalə Vidadi qızı,

BDU-nun I kurs magistrantı



Açar sözlər: autizm anlayışı; autizmin tarixi; autizmin yaranma səbəbləri; autizmin əlamətləri

Ключевые слова: определение аутизма; история аутизма; причины аутизма; признаки аутизма.

Key words: the definition of autism; the history of autism; causes of autism; sign of autism

Uşaqlar əksəriyyətən hərəkətli, fəal, enertjili, özlərinə xas dünya və düşüncələri olan və sevgi alıb, sevgi verə bilən varlıqlardır. Uşaqların xəyal dünyalarının zənginliyi bəzən bizləri heyrətə gətirir. Ancaq, ətrafda olan bitənə münasibətsiz olan, öz dünyasından ayrılmaq istəməyən, ətraf mühitlə əlaqəsini kəsmiş uşaqlar da var. Belə uşaqlara autizmli uşaqlar deyilir.

Son dövrlərdə dünyada ən aktual olan psixi problemlərdən biri də autizmdir. Autizm günümüzdə hər 110 uşaqdan birinə təsir edərək sürətlə yayılan neyroloji və inkişaf pozuntularından biridir. Bu psixi problem əsla nə irq,nə medeniyyət, nə də sosial – ekoloji amillərdən asılı deyildir. Onu da xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, bu il şəkər, QİCS və digər xəstəliklərdən daha çox autizm diaqnozunun qoyulacağı gözlənilir.

2 aprel bütün dünyada autizmə qarşı diqqətliliyi artırmaq, autizmlə bağlı problemlərə cavab tapmaq məqsədilə 2008-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən dünya autizm günü kimi elan edildi.

Autizm əslində sosial və ünsiyyət vərdişlərinin yaranmasına təsir edən inkişaf pozuntusudur. Autizm əksəriyyətən həyatın ikinci ilində özünü biruzə verir. Autizmli uşaqların böyük bir qismində fərqli səviyyələrdə intelekt geriliyi görülsə də, intellekt səviyyələri normal olan autizmli uşaqlar da az deyil. Ancaq intellekt səviyyələri necə olursa olsun, bütün autizmli uşaqların ortaq problemi ünsiyyət zəminidə çox böyük çətinliklər çəkmələridir.

Autizmdən ilk dəfə 1700-cü illərdə Fransada Jan İtard, İngiltərədə Jon Haslam bəhs etmişlər. Bu alimlər autizmi tədqiq edərkən hər hansı bir dioqnoz qoymamış, bu autizmli insanları fərqli fərdlər kimi qiymətləndirmişlər.Autizm bir termin kimi ilk dəfə 1911-ci ildə, İsveçrəli psixiatr Eugen Bleuler tərəfindən işlədilmişdir. Ünsiyyətdən imtina etmə və həqiqətə münasibətdə pozuntular çərçivəsində qiymətləndirilən “autizm” anlayışı, bu dövrlərdə şizofren xəstələrində görülən xüsusiyyətlərə aid edilirdi. 1943-cü ildə uşaq psixiatrı Leo Kanner, 11 uşaq üzərində apardığı tədqiqat nəticəsində ilk dəfə autizmi bir sindrom olaraq qiymətləndirmişdir. Həmin illərdə (1944) Hans Asperger də bəzi uşaqlarda gördüyü davranışları izah edərək buna “Autistik psixopatiya” adı verir.

Autizmin yaranma səbəbi haqqında tədqiqatlar hələ də davam etdirilir və bununla bərabər alimlərin çoxu autizmin yaranmasında genetik faktorların rolunu ön plana çəkir. Son dövrlərdə aparılan tədqiqatlar bu amillərə diqqəti çəkir:


  1. Genetik səbəblər: birdən çox genin və bir çox mühit faktorlarının bir yerə gələrək autizmin yaranmasında təsirli olduğu düşünülür. Bu mühit faktorları sırasına qanın biokimyası və istifadə olunan dərmanları aid etmək olar.

  2. Struktur səbəblər: bəzi tədqiqatlar nəticəsində beynin sturkturundakı fərqliliklərin də autizmə səbəb ola biləcəyi aşkar edilmişdir. Autizmli fərdlərin beyinləri araşdırıldıqda, beynin ön və yan tərəflərində qan dövranında fərqliliklər təyin olunmuşdur.

  3. Doğuşdan əvvəl, doğuş zamanı və doğuşdan sonrakı dövrlərə təsir edən xarici faktorlar: tədqiqatlar bu mərhələdə beyin inkişafına təsir edəcək birdən artıq vəziyyətin autizmə səbəb olacağını sübut etmişdir.

Oğlanlarda autizm qizlara nəzərən 4 dəfə daha çox təsadüf edilir, ancaq qizlarda daha ağır xarakterə malik olur. Autizmli fərdlərin 70%-də intellekt zəifliyi görülür, 30 %i normal və bu 30 % içərisindən 10 %i yüksək intellektə malik olurlar. Autizm zamanı ən çox təsadüf edilən problemlər diqqət əksikliyi, təfəkkürün yoxsunluğu və epilepsiyadır. 0-5 yaş arası autizmli fərdlərdə epilepsiya tutmalarının baş vermə sıxlığında artım müşahidə olunur.

Autizm üç sahədə çatışmazlıqda özünü göstərir.: a) sosial əlaqə, b) nitq və ünsiyyət, c) diqqət və davranış. Sosial əlaqə problemləri arasında, göz kontaktı yarada bilməmək, yoldaşlıq münasibətinin qurulmasında problemlərin olması və.s bu kimi pozuntuları göstərmək olar. Nitq və ünsiyyət problemləri heç danışmamaqdan, qeyri adi nitq xüsusiyyətlərinə malik olmağadək fərqli formalarda özünü göstərə bilir. Diqqət və davranış problemləri isə daha çox obsessiyalar formasında özünü göstərir. Obsessiyalar autizmin ağırlığından asılı olaraq, bəzi qeyri adi məsələlərə ifrat dərəcədə diqqət göstərmək, bəzi mənasız hərəkətləri dönə-dönə təkrar etmək kimi formalarda ola bilər.

Aşağıda, autizmli uşaqlarda təsadüf olunan problemlər ətraflı şəkildə izah olunmuşdur:

A. Sosial münasibət problemlərinə daxildir:

1) sosial münasibət üçün vacib, sözlü olmayan davranışlarda yoxsunluq: qeyri adi göz kontaktının qurulması, jest və mimikalarda məhdudluq,başqalarına yaxınlaşmaqda və səslərdən istifadədə qeyri adilik.

2) Yaşıdlarla münasibətlərin qurulmasında məhdudluq: dostuq etməkdə çətinlik, yaşıdlarla münasibət qura bilməmək,sadəcəc xüsusi maraqlara söykənən münasibətlərin inkişafı və qrup daxilində münasibətin qurulmasında çətinlik çəkmək.

3) Başqalarıyla zövq, müvəffqiyyət və ya maraqların paylaşılmasında məhdudluq: hər hansısa bir hadisəyə başqasının diqqətini çəkməyə cəhd etməmək, tərife qarşı reaksiya verməmək.

4) sosial-emosional davranışlarda məhdudluq: başqalarının marağı qarşısında laqeyd qalmaq, başqalarının hisslərini yetərincə anlamamaq.

B. Ünsiyyət problemləri:

1) Nitqin inkişafında ləngimə: 2 yaşında olmasina baxmayaraq, bir kəlmə də söz deyə bilməmək, ya da danışmağa başladıqdan sonra belə müəyyən səhvləri təkrarlamaqda davam etmək.

2) Qarşılıqlı ünsiyyətdə çətinlik: ünsiyyətə başlamaqda,onu davam etdirməkdə və sonlandirmaqda çətinlik çəkmək.

3) Nitqinin qeyri adi və ya təkrarlanan olması: Başqalarının ona dediklərini, televizordan duyduqlarını,özünün uydurduğu sözləri və ya mənasını yalnızca özünün bildiyi sözləri təkrarlamaq.

4) İnkişaf dinamikasına uyğun olmayan oyun : sujetli və simvolik oyunlarda məhdudluq, oyuncaqlarla qeyri-adi tərzdə oynamaq

B. Məhdud (təkrarlanan) maraq və davranışlar:

1) Maraq absessiyasi: bəzi qeyri adi məsələrə çox böyük maraq gösdərmək və o məsələnin ən xirda detalınna da diqqət yetirmək.

2) Nizam-intizam və yenilik absessiyası: gündəlik həyatda etmeli olduğumuz rutinləri hər gün eyni ardıcıllıqla etməyə çalışmaq, dəyişikliyə qarşı dözülməz münasibət göstərmək.

3) Davranış absessiyası: qeyri adi bədən və əl hərəkətləri etmək. Məsələn ələri göz önündə sağa sola hərəkət etdirmək, bədənini dala qabağa fasiləsiz şəkildə hərəkət etdirmək.

4) Əşyalara qarşı qeyri adi maraqlarların olması: hərəkət edən cisimlərə qarşı hədsiz maraq, əşyaları qeyri adi məqsəd üçün istifadə etmək, əşyalrın qoxu və materialına qarşı hədsiz maraq. Məsələn başqa uşaqlar oyuncaq maşından təyinatına uyğun olaraq istifadə etdiyi halda autizmli uşaqlar bir günü onun sadəcə təkərəyini firlatmaqla başa vura bilərlər.

Autizmi təfəkkür və diqqət problemi kimi qiymətləndirsək daha düzgün olar. Çox təlim keçmiş bir autizmli fərd danışılanı anlasa da ona məna verə bilməkdə çətinlik çəkir. Autizmdə nitq pozuntularının digər növlərindən daha çox onun praqmatik tərəfi pozulur (nitqdən qarşılıqlı ünsiyyət vastəsi kimi istifadə olunması). Autizmli uşaqların bir qismində nitq biraz daha yaxşı inkişaf edir,ancaq bu nitq də qarşılıqlı ünsiyyətdən daha çox, təkrarlanan və öz-özünə danışıq kimi görülür.

Bəs görəsən autizmdən qorunmaq mümkündürmü?

Türkiyənin məşhur psixiatrlarında biri olan Əhməd Aydının qələmə aldığı “autizmə çarə var” kitabında autizmin yaranmasının səbəbləri və bu səbəbləri ardan qaldırmaqla autizmin yaranmasına mane olmağın mümkünlüyü qeyd edilir.

Autizmin yaranmasına mane olmaq üçün ananın hələ hamiləlik vaxdı qorunmasının vacibliyini qeyd edən Prof. Aydın ana olmağa namizəd qadınların diqqət etməli olduğu məsələləri belə sıralayır:

Toksik maddələrdən uzaq durun. Dodaq boyası, saç boyası, konservantlı qidalar ana bətnindəki körpəyə həddən ziyadə təsir edir.

Meyvə və tərəvəzləri təzə-təzə istifadə edin. Paketlənmiş məhsullar həm vitamin baxımından çox kasad, həm də saxlanma müddətini artırmaq üçün istifadə olunan maddələr çox zərərlidir.

Bağırsaqlara diqqət etməli! Günümüzdə psixoterapiya üsulları və məhdud sayda dərman preparatı vastəsilə müalicə olunmağa çalışılan autizmli uşaqların qidalanmalarına diqqət etməklə müalicə edilə biləcəyini söyləyən Prof. Aydın “Təəsüff ki, klassik nevroloq və psixiatrlar autizmin müalicəsində qidalanmanın böyük rolu olduğunu unudurlar. Ancaq bu uşaqların hamısında mədə və bağırsaqda problem var. Bağırsaqların uzun müddət bu cür çirklənməsi həm həzm sisteminə, həm də beyinə mənfi təsir edir.

Keysəriyyə ilə dünyaya gələn uşaqların demək olar ki hamısında mədə - bağırsaq problemi özünü göstərir. Bununla yanaşı süd və un məmulatlarına diqqət etmək lazımdır. Autizmli uşaqların dörddə üçündə südə və ya un məmulatlarına qarşı asılılıq görülür. Bu uşaqlarda bağırsaq problemlərilə əlaqədar olaraq süd və un məmulatlarında olan proteyini yetəri qədər həzm edə bilmirlər və bu proteyinlər birmaşa qana keçir. Bu isə morfin kimi təsir edir. Məsələn uşaq bərk yıxıldığında ağrı hiss etmir. Bundan əlavə süd məmulatlarının morfinəbənzər təziri nəticəsində bu uşaqlarda qavrama aşağı səviyyədə olur. Müalicə zamanı bu qidaları kəsdikdə onların bu cür mənfi təsirləri yox olub gedir, uşaqların qavrayışında müəyyən miqdarda artım müşahidə olunur” dedi.

Son olaraq onu qeyd etmək lazımdır ki, autizm bir xəstəlik deyil sadəcə diqqət və təfəkürlə bağlı yaranan bir problemdir. Autizm oxuduqlarımız deyil gördüklərimizdir.
ƏDƏBİYYAT


  1. Ульянова Р.К. Проблемы коррекционной работы с аутичными детьми-28

  2. Кузнецова Л.В. Ранний детский аутизм -57, 90, 102

  3. Dr.Yeşim Fazlıoğlu, Uzm.Meral Eşme-Yurdakul-19,20,21

  4. http://pro-autizm.ru/chto-takoe-autism/

  5. http://www.psikorehberim.com/ozel-egitim/208-otizm-nedenleri-belirtileri-oneriler.html

  6. http://www.medikalakademi.com.tr/otizm-nedir-otizme-ne-sebep-olur-ve-tipik-belirtileri-nelerdir/

  7. http://www.otizm.com/otizm-tarihcesi.html

  8. http://www.autismspeaks.org/what-autism

Резюме


Аутизм века как актуальная проблема

Аутизм – это неспособность формировать эмоциональные отношения с окружающими. У мальчиков он встречается в 3-4 раза чаще, чем у девочек.

Первые признаки заболевания появляются до 3 лет. С раннего детства больные не выявляют интереса к звуку человеческого голоса, не смотрят в глаза, избегая прямого взгляда, не просятся на руки. При аутизме часто нарушено развитие речи, и больные дают знать о своих желаниях с помощью крика, плача или активной жестикуляции.

SUMMARY


Autism century as an urgent problem

Autism - the inability to form emotional relationships with others. At occurs in boys, 3-4 times more often than girls. The first signs of the disease appear to 3 years. Early childhood patients do not show interest in the sound of the human voice, do not look into the eyes, avoiding direct gaze, not to ask for the hand. Autism often disrupted language development, and give patients know about their desires through screaming, crying or active gestures.


Yüklə 1,08 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin