natijasida elitar, ommabop xalq san’ati va madaniyatining
mavqeyi kuchayishiga olib keldi. Mif, afsona, rivoyat va hikoya-
lar bo‘lmish madaniy merosning
saqlanishida muhim ahamiyat
kasb etdi.
Ba’zi manbalarda din ham san’at bilan uyg‘unlashgan, degan
fikrlar mavjud. Diniy ulamolar diniy va dunyoviy tushunchalarni
farqlashsa, san’atda artistik va oddiy ijro tushunchalari farqla-
nadi.
Agar biz dinga taalluqli bo‘lgan biron voqelikka qarasak,
uning san’atga daxldlor jihatlarini ko‘ra olamizmi? Ko‘pgina
san’at namunalari din bilan qo‘shma ravishda yaratilgan. G‘arb
san’ati erishgan yutuqlarning eng kattasi ham diniy ilhom bi
lan yoki din yo‘lida yaratilgandir. Fikrimizga dalil sifatida
xristianlik cherkovlarida yaratilagn yuksak badiiylik namunala-
rini keltirishimiz mumkin.
Islom dinida ham san’atga bo‘ lgan va uning natijasida madani-
yatga nisbatan bo‘lgan munosabatning ijobiyligini ko‘rishimiz
mumkin. Masalan, Sharq Uyg‘onish davri m a’naviy madani-
yatida musiqa san’ati o ‘z o ‘rniga ega.
Garchi islom dini bu
san’at turini rag‘batlantirmagan bo‘lsa-da, ammo uni umuman
taqiqlagan ham emas. Imom Buxoriyning “Al-jome as-sahih”
(ishonarli to‘plam) kitobining 3-jildida bu borada ikkita hadis
keltirilib, ularda musiqa tinglash man qilinadi emas, balki uni
yengil o ‘yin-kulgi tarzida targ‘ib etmaslik zaruratini anglatish
m a’nosi bordir’.
Ba’zi holatlarda diniy tadbirlar va san’at faoliyati parallel ra
vishda o ‘tadi.Demakki, san’at va din ko‘phollardauyg‘unlashadi.
Mislol uchun, sahnada niqob (maska) va har xil liboslar kiygan
ijrochi ruhlarni ifoda etishi mumkin. Ijrochilar maxsus musiqaga
1 E. G u lm eto v va bosh. M adaniyatshnoslik: M a ’ruzalar m atni. - Т., 2000. 86-
bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi
o ‘ynashlari, kuylashlari, badanlarini bo‘yashlari
va ekspressiv
madaniyatning boshqa turlarini ijro etishlari mumkin.
Estetik qadr-qimmat san’atning xususiyatlaridan biridir. Ik
kinchi sifat esa joyning to‘g ‘ri tanlanishidir. Biz san’atni his qi-
ladigan ba’zi maxsus muassasalar borki, ular jum lasiga muzey,
konsert zali, opera uylari va teatrlar kiradi. Agar biror-bir narsa,
buyumni muzeyda yoki m a’lum bir badiiy muassasada ko‘rsak,
uni, shubhasiz, san’at namunasi deb o ‘ylaymiz. Lekin shu bilan
birgalikda, biror-bir ijod mahsulining san’at namunasi sifatida
qabul qilinishi ham anchayin munozarali bo‘ladi.
Bizning jam i-
yatda muzeylar odamlarni ijodkorlikka va yangilkka intiluvchan-
likka undashda, ijtimoiy m e’yorlarni tartibga solishda bevosita
ishtirok etadi. Qabila va urug‘larda muzeylar bo‘lmagan, ammo
ularda badiiy namoyishlar o ‘tkaziladigan joylar bo‘lgan.
Xullas, din hayotni muqaddas shaklda tasvirlovchi g‘oyalarni
yaratdi: falsafa-teologiya, adabiyotda ilohiy, didaktik janrlar;
Yevropa musiqasida cherkov gimnlari - liturgiya va messa; tas-
viriy san’atda xristianlik sujetlari asosiy o‘rinni tutdi.
Ilohiyot olam va inson haqidagi o ‘z “ilmiy” manzarasini yarat
di. Masalan, o ‘rta asrlarda
asosiy mavzu Xudoni kuylash, Injil
asotirlari, avliyolar hayoti, ruhiy-axloqiy poklanish, gunohdan
m ag‘firat bo‘lish aqidalaridan iborat edi. Musiqaviy madani
yat negizini cherkov qo‘shig‘i (liturgiya), musiqa, she’riyat va
drammaturgiyani o‘zida uyg‘unlashtirgan cherkov tantanalari
tashkil etdi.
Islomda olamning mohiyati, asl
hayot haqiqatini naqshlarda
muhrlangan belgilarida ifodalashga e’tibor qaratilgan. Mahobat-
li m e’morchilik yodgorliklarini betakror go‘zallik timsollariga
aylantirgan, ixlosmandlarning nafaqat ko‘zini, balki qalbini ham
quvontiradigan murakkab geometrik shakllar, o‘simliklar shakli
ifodasi, qo‘lyozma, amaliy bezak, naqshlar san’ati asosida islo-
miy ramz tasvirlari yotadi. Jumladan, uchburchak - Ollohning
www.ziyouz.com kutubxonasi
nazari; to ‘rtburchak - m usulm onlam ing m uqaddas manzilgo-
hi - Ka’ba; beshbiirchak - dinning 5
asosiy arkoni; jimjimador
o ‘sim liksim on shakl va gullar - jan n at b o g ‘i; havorang - pok-
lik, tozalik, osmon; to ‘lqinli chiziq - suvni, sariq rang quyosh
ram zini bildiradi»1.
Dostları ilə paylaş: